Το σχολείο και η παιδεία είναι η απάντηση

Φαινόμενα βίας παντού, έμφυλη βία ακόμα και εκεί που η τέχνη απελευθερώνει τον άνθρωπο και τον εξευγενίζει, σκληρότητα στις κοινωνικές σχέσεις, ανταγωνισμός και μόνο ανταγωνισμός – το υπέρτατο δόγμα του εμπορευματοποιημένου κόσμου μας, ρηχότητα ψυχική ακόμα και στο προσωπικό περιβάλλον, έλλειμμα αγάπης παντού… εμφανίζονται με ένταση σε οριακές στιγμές της δημοσιότητας και απορούμε για την εμπεριεχόμενη βαρβαρότητά τους.

Του Νίκου Τσούλια

Αλλά και από άλλα σημεία του ορίζοντα έρχονται κι ακόμα πιο μαύρα – κατάμαυρα σύννεφα: ρατσισμός, λαϊκισμός, θεωρίες συνωμοσίας, παραθρησκείες, σκοταδισμός, ανορθολογισμός, αντιδημοκρατικά πολιτικά συστήματα, ατέλειωτες μορφές χειραγώγησης από εξουσίες, άγνοια, ημιμάθεια, απαιδευσία…

Απορούμε για τις παρακμιακές εικόνες της εποχής μας, για το γενικευμένο μίσος και την κραταιά εχθρότητα στους κόλπους των κοινωνιών μας, για την απουσία σεβασμού, συνεννόησης, συνεργασίας, φιλίας, αλληλεγγύης… Κι όμως είναι δικά μας γεννήματα!

Κι πού μπορεί να είναι η υπέρβασή τους; Οι απαντήσεις τους έχουν τις ρίζες τους στο σχολείο, στην παιδεία. Ή εδώ θα δοθούν ή δεν θα δοθούν ποτέ. Αλλά πρέπει πρώτα να δούμε στον καθρέφτη την πραγματική εικόνα μας. Τι θέλουμε από τη ζωή μας; Ποιες είναι οι βασικές αξίες μας; Με ποια θεμελιακά στοιχεία μεγαλώνουμε τα παιδιά μας; Θέλουμε να διαμορφώνουμε καλούς ανθρώπους και ενεργούς πολίτες ή μόνο επιτυχημένους επαγγελματίες; Η εκπαίδευση είναι πρωτίστως παροχή γνώσεων ή διαπαιδαγώγηση και εξανθρωπισμός;

Μια σχετική απάντηση στα ερωτήματα αυτά καταθέτει ο Ανδρέας Δημητρίου, πρώην Υπουργός Παιδείας της Κύπρου. “Ο σημερινός αλφαβητισμός δεν είναι απλώς η ανάγνωση, η γραφή και η στοιχειώδης αριθμητική. Είναι η από πολύ νωρίς κατανόηση και σύνθεση εννοιών που αφορούν τη ζωή μας, η δυνατότητα να τις βρίσκεις, να τις αξιολογείς, να αποφασίζεις σε σχέση ή με αναφορά σε αυτές, και να ενεργείς. Αυτοπραγμάτωση έναντι των κοινωνικών αναγκών. Δηλαδή επίτευξη κριτικής στάσης απέναντι σε όλους και σε όλα και ικανότητες αυτοαξιολόγησης και αυτορρύθμισης, ώστε το άτομο να παίρνει την κάθε στιγμή τις σωστές αποφάσεις για τη ζωή του, με βάση τις ικανότητες και τα ταλέντα του αλλά και τις κοινωνικές συνθήκες και ανάγκες”.

Ναι, το σχολείο θέλει περισσότερη δημοκρατική παιδεία, μόρφωση και αγωγή, ουμανιστικό αξιακό φορτίο και ευρύ πολιτισμικό περιεχόμενο. Θέλει περισσότερη δημιουργικότητα. Θέλει να μάθει στα παιδιά και στους νέους πως θα ζήσουν διεκδικώντας το δίκαιά τους στην κοινωνία και την ομορφιά στον κόσμο, πως θα αναπτύσσουν σχέσεις φιλίας και αγάπης σε κάθε πτυχή της κοινωνικοποίησής τους και της ζωής τους.

Ο Ρουσσώ στον “Αιμίλιο” απέρριπτε τον ανταγωνισμό μεταξύ των μαθητών ως μια κατακριτέα ανθρώπινη συμπεριφορά, που αναιρεί τις παιδαγωγικές αξίες. «Κάντε τον Αιμίλιο να μη φτάσει ποτέ στο σημείο να συγκρίνει τον εαυτό του με τα άλλα παιδιά…. Θα είναι χίλιες φορές καλύτερα να μη μάθει καθόλου αυτά που θα μπορούσε να μάθει μόνο μέσα από τη ζήλια ή την αλαζονεία…. Μόνος του θα θελήσει να ξεπεράσει τον εαυτό του. Δεν υπάρχει τίποτα κακό σ’ αυτή την άμιλλα με τον προηγούμενο εαυτό του».

Το ταξίδι της ζωής του ανθρώπου είναι ταξίδι της γνώσης, ταξίδι πνευματικής ανησυχίας, διαρκούς αναζήτησης. Η σκέψη του κάθε στιγμή “αναρωτιέται και προβληματίζεται”. Μάθηση είναι η ζωή και η ζωή μόνο ως διαρκές πεδίο μάθησης μπορεί να εννοηθεί.
Αυτή είναι η αφετηρία της παιδείας. Ένα φτερούγισμα της σκέψης, που επιζητεί τη διαρκή ελευθερία και αναζήτηση. Αν δεν είναι μια φλόγα για να απελευθερώσει την αγωνία του ανθρώπου, τότε στομώνει τα θεμελιακά αλλά και τα μεταφυσικά ερωτήματα, τότε χάνει τη θεμελιώδη αποστολή της, τυποποιεί τη γνώση και τα ερωτήματά της, οδηγεί τον άνθρωπο σε έναν εξειδικευμένο καταμερισμό επαγγελματικής γνώσης, χάνει το “Όλον” του ανθρώπου και μετασχηματίζεται σε μια πηγή θεσμικής πληροφόρησης. Τότε έχει χάσει τον παιδαγωγικό της ρόλο. Τότε δεν είναι παιδεία…