Ολοι δικαιούνται μια δεύτερη ευκαιρία – Τέσσερα νέα σχολεία άνοιξαν από το 2015 σε σωφρονιστικά καταστήματα

«Ξέρεις τι σημαίνει να σου λέει ηλικιωμένος κρατούμενος, ο οποίος δεν είχε διαβάσει ούτε ένα βιβλίο στη ζωή του, ότι τα βράδια δεν κοιμάται ποτέ χωρίς να διαβάσει;» με ρωτά η Μαίρη Γκρίζου, διευθύντρια του 3ου Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ) Θεσσαλονίκης. Θυμάται ακόμα τους πρώτους αποφοίτους του σχολείου το 2008, όταν ήταν ακόμη καθηγήτρια Αγγλικών στο σχολείο των φυλακών. «Εκπαιδευτικοί και κρατούμενοι είχαμε τυπώσει μπλουζάκια που έγραφαν ‘Ήμουν και εγώ εκεί’. Νιώθαμε ότι χάναμε δικά μας παιδιά. Όπως καταλαβαίνεις, δεν θα τους βλέπαμε ξανά μετά την αποφοίτησή τους. Κάθε μέρος της φυλακής και μια κλειδωμένη πόρτα». Ορμώμενη από την ευαισθησία της αλλά και την περιέργεια της, επέλεξε το 2006 να αφήσει τη γενική εκπαίδευση και να ασχοληθεί με την εκπαίδευση των κρατουμένων. «Αντιμετώπισα πολλές δυσκολίες στην αρχή. Είναι ψυχοφθόρο, δεν σ’ το κρύβω. Μετά από χρονιά μέσα στις φυλακές υπάρχει ο κίνδυνος της ιδρυματοποίησης. Με τους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς συζητούσαμε εκτός φυλακής για όλα όσα ζούσαμε καθημερινά. Δεν θέλαμε να τα μεταφέρουμε στο σπίτι. Πολλοί καθηγητές δεν άντεξαν το φορτίο. Έμαθα όμως πολλά και είμαι χαρούμενη που σήμερα βρίσκομαι εδώ», μου λέει.

Τα ΣΔΕ απευθύνονται σε ενήλικες κρατούμενους που δεν έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση, δηλαδή το Γυμνάσιο. Με τη φοίτησή τους στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας -που διαρκεί δύο χρόνια- παίρνουν απολυτήριο ισότιμο με εκείνο του Γυμνασίου. Τους δίνει επίσης τη δυνατότητα για κάθε μέρα φοίτησης να σβήνουν δυο μέρες ποινής. Στο 3ο ΣΔΕ Θεσσαλονίκης δεν πραγματοποιούνται μόνο μαθήματα Γενικής Παιδείας, όπως ελληνικά, μαθηματικά, πληροφορική και αγγλικά κ.ά. Το πρόγραμμα εμπλουτίζεται με μαθήματα δημιουργικής γραφής, λογοτεχνίας, ποίησης, ζωγραφικής. Υλοποιούνται projects με θεατρικές και καλλιτεχνικές ομάδες, παραστάσεις και δρώμενα, βγάζουν βιβλία. «Προσπαθούμε να συνδυάσουμε όλες τις τέχνες. Τη ζωγραφική, τη ποίηση, την ηθοποιία. Φέτος πραγματοποιήθηκε παράσταση με θεατρικό κείμενο βασισμένο σε βιβλίο που βγάλαμε πέρυσι με ποιήματα κρατουμένων. Όλα συνδέονται και έχουν συνέχεια». Το φετινό βιβλίο, το τρίτο που βγαίνει από μαθητές του ΣΔΕ, έχει τίτλο «Φυγή ευκαιρίας».

Το διακύβευμα ωστόσο είναι να μπορέσουν οι κρατούμενοι να συνεχίσουν τη μόρφωσή τους στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση με τη δημιουργία Λυκείων μέσα στις φυλακές. Πρόκειται για δράση που αναμένεται να νομοθετηθεί από το υπ. Δικαιοσύνης το φθινόπωρο. Μέχρι σήμερα, και με πρωτοβουλία κάποιων διευθυντών ΣΔΕ, κρατούμενοι γράφονται στα Γενικά Λύκεια προκειμένου να δώσουν εξετάσεις για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, με τη συνδρομή εθελοντών που τους βοηθούν στο διάβασμα. «Θα μπορούσαν να δημιουργηθούν δομές, όπως μεταγυμνασιακά ΙΕΚ ή ΕΠΑΛ για κατάρτιση, ώστε να υπάρχει συνέχεια στην εκπαίδευση των κρατουμένων. Να μην χάνουν επαφή με το διάβασμα την ώρα που ήδη έχουν αρχίσει να αισθάνονται μαθητές» προτείνει η Μαίρη Γκρίζου.

Για την πρόσβαση των κρατουμένων στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση ήδη εφαρμόζεται η εξ αποστάσεως εκπαίδευση φοιτητών ή σπουδαστών, ενώ έχουν εξασφαλιστεί 20 υποτροφίες ετησίως σε προπτυχιακά προγράμματα για κρατουμένους από το Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ). Σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Δικαιοσύνης, ο αριθμός των κρατουμένων, υποδίκων και καταδίκων, που φοιτούν σήμερα σε εκπαιδευτικά ιδρύματα ανωτάτης εκπαίδευσης της χώρας είναι 46, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται οι κρατούμενοι – σπουδαστές στο ΕΑΠ. Από αυτούς, 18 έχουν λάβει το μέτρο της παροχής εκπαιδευτικής άδειας με ηλεκτρονική επιτήρηση. Σε ό,τι αφορά την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, υπάρχουν δημοτικά για ενήλικες σε λίγες μόνο φυλακές, ωστόσο εφαρμόζονται πιλοτικά προγράμματα εκμάθησης ελληνικών με πρόγραμμα διαμορφωμένο κυρίως για εκείνους που δεν μιλούν καθόλου ή ελάχιστα την ελληνική γλώσσα. Ήδη από το 2015 έχουν λειτουργήσει τρία Δημοτικά Σχολεία στις φυλακές Κομοτηνής, Ελεώνα Θηβών (γυναικών), Ναυπλίου και ακόμα ένα στα Γρεβενά.

Μέσω της εκπαίδευσης δίνεται μια δεύτερη ευκαιρία στους κρατούμενους; «Δίνεται δεύτερη και τρίτη και τέταρτη ευκαιρία. Οι σχετικές έρευνες δείχνουν ότι η εκπαίδευση βοηθά στην ύφεση της υποτροπής. Ακόμα και δύο ανθρώπους να κερδίσεις, είναι σημαντικό. Προφανώς τα πράγματα δεν είναι ιδανικά. Γίνονται όμως σοβαρές προσπάθειες» τονίζει η κ. Γκρίζου. «Αυτό που σε κάνει να λυπάσαι είναι ότι πολλοί κρατούμενοι δεν έχουν υποστηρικτικό περιβάλλον εκτός φυλακής. Υπήρχε κρατούμενος που αποφυλακίστηκε, και μετά από τέσσερις ημέρες επέστρεψε. Η μητέρα του είχε πεθάνει και είχε άλλα έξι αδέρφια. Ένιωθε πιο ασφαλής μέσα στη φυλακή, γι’ αυτό προτίμησε να παρανομήσει και να επιστρέψει. Πόσο να βοηθήσουμε και εμείς οι εκπαιδευτικοί;» αναρωτιέται.

Η κοινωνία χρειάζεται τα σχολεία των φυλακών

Εκεί που ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή, έλεγε ο Βίκτορ Ουγκώ. Τι γίνεται όμως όταν μέσα σε μια φυλακή ανοίγει ένα σχολείο; Από το 2015 έως σήμερα έχουν δημιουργηθεί τέσσερα νέα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας στις φυλακές Κέρκυρας, Χανίων, Νιγρίτας, Μαλανδρίνου, και ένα παράρτημα ΣΔΕ στο Νοσοκομείο Κρατουμένων Κορυδαλλού, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του υπουργείου Δικαιοσύνης. Παράλληλα επαναλειτούργησε το ΣΔΕ στη φυλακή Δομοκού – μια φυλακή τύπου Γ’ (που καταργήθηκε το 2015) η οποία δεν διέθετε απολύτως καμία δομή.

“Το σχολείο δίνει στους κρατούμενους την ελπίδα να δραπετεύουν για τέσσερις ώρες κάθε πρωί, μέσα σ’ ένα ανθρώπινο περιβάλλον, απ’ τη φρίκη του εγκλεισμού” δηλώνει στην “Α” ο κοινωνιολόγος και διευθυντής του 2ου ΣΔΕ Κέρκυρας Κυριάκος Κωλέσης, ο οποίος υπηρετούσε στο Μουσικό Σχολείο Κέρκυρας. “Όταν είδα ότι δημιουργείται, απ’ τα θεμέλια, μια τέτοια εκπαιδευτική δομή μέσα σε τέτοιο πλαίσιο, για ανθρώπους που διαρκώς βρίσκονται σε ακραίες και στρεσογόνες καταστάσεις, δεν είχα τον παραμικρό ενδοιασμό. Νιώθω επιτέλους, πρώτη φορά στα 48 χρόνια μου, ότι ζω στην πραγματική ζωή”, μας λέει σχολιάζοντας την απόφασή του να ασχοληθεί με την εκπαίδευση των κρατουμένων.

«Στις 17 Ιανουαρίου οι πρώτοι κρατούμενοι μαθητές βρίσκονταν καθισμένοι -μαζί με τους εννέα συνολικά εκπαιδευτές τους- σε πάγκους που κατασκευάστηκαν στο ξυλουργείο των φυλακών και σε έπιπλα Cocomat που μας δώρησε ο Paul Efremidis μέσω… Άμστερνταμ και ξεκινούσαν την κοινή τους προσπάθεια: απόδραση στη γνώση, την εμπειρία, την αυτοσυνειδησία». Η πρωτοβουλία και οι προσπάθειες της τοπικής κοινωνίας ήταν καθοριστικές για τα πρώτα βήματα του σχολείου. «Φίλοι και συλλογικότητες του νησιού, με εθελοντική εργασία, συναυλίες και εκδηλώσεις απέδειξαν, στην πράξη, ότι το εγχείρημα αυτό αποτελεί -πράγματι- ένα κοινοτικό εκπαιδευτικό εγχείρημα. Αυτό από μόνο του αποτελεί, ίσως, μια πρόταση της δυναμικής του ελληνικού σύγχρονου κοινοτισμού», λέει. Ο Κυριάκος Κωλέσης υπογραμμίζει παράλληλα τη συμβολή της διεύθυνσης των φυλακών και των σωφρονιστικών υπαλλήλων. Οι φύλακες «-επί το πλείστον νέα παιδιά- είναι ταυτοχρόνως φύλακες, κοινωνικοί λειτουργοί, γιατροί, ψυχολόγοι, συγγενείς και κυματοθραύστες της συσσωρευμένης έντασης των κρατουμένων», την ώρα που τους τελευταίους μήνες στις φυλακές υπάρχει σοβαρή έλλειψη ειδικοτήτων.

“Το ερώτημα που συνήθως καλούμαι ν’ απαντήσω, όταν συζητώ με ανθρώπους που προτίθενται να βοηθήσουν στο εγχείρημα, είναι τι χρειάζεται το σχολείο φυλακών από την κοινωνία; Λοιπόν, τίποτε δεν χρειάζεται το σχολείο από την κοινωνία. Η κοινωνία χρειάζεται το σχολείο. Η κοινωνία χρειάζεται το κάθε (καλό) σχολείο. Όπως, αυτονόητα, ζημιώνεται από κάθε προβληματικό σχολείο. Χρειάζεται, όμως, εξίσου και τα σχολεία φυλακών. Γιατί; Γιατί αλλάζει το μικροκλίμα της φυλακής. Η επανένταξη και η αποφυλάκιση είναι, επίσης, κάτι που σε αφορά προσωπικά, είτε το θες είτε όχι. Εδώ οι στατιστικές αποστομώνουν: 72% των αποφυλακισθέντων επανέρχονται στην φυλακή. Τα αντίστοιχα ποσοστά όσον πέρασαν από σχολείο φυλακών είναι… 10%! Κυρίως, όμως, για να δικαιολογήσει η κοινωνία -στην πράξη- τον ανθρωπιστικό της χαρακτήρα. Για να σταματήσει πια την αποκρουστική πρακτική της να κρύβει ανθρώπινες ψυχές κάτω απ’ το χαλί”. Για τον Κυριάκο Κωλέση, το στοίχημα είναι ένα: να προσπαθεί να φέρει εις πέρας αυτό που του ανέθεσε η κοινωνία, αποφεύγοντας ηθικές κρίσεις για τους ανθρώπους με τους οποίους, πια, συμβιώνει.

Του ζητώ να περιγράψει μια εικόνα που θα μείνει χαραγμένη στη μνήμη του. «Μια συνάδελφος έφερε κάποια μέρα ένα μπουκέτο από άνθη αγρού του νότου της Κέρκυρας. Τα τοποθέτησε σε αυτοσχέδιο βάζο και τότε συνέβη το εξής: όλοι οι εκπαιδευόμενοι, σαν ένας βουβός καλοσυντονισμένος χορός, κινήθηκαν κυκλικά του τραπεζιού και στάθηκαν ακίνητοι, περιμένοντας να πάρει πρωτοβουλία κάποιος. Εκείνος, τελικά, κινήθηκε αργά και τελετουργικά μπροστά. Έσκυψε, μύρισε το μπουκέτο με κλειστά μάτια και γυρνώντας έκανε νεύμα στους υπολοίπους, οι οποίοι με τη σειρά τους σχημάτισαν μια σειρά και έκαναν το ίδιο. Η στιγμή εξέπεμπε την ατμόσφαιρα ευλάβειας της Θείας Μετάληψης. Προφανώς είχαν χρόνια να μυρίσουν και να δουν αληθινά λουλούδια».