Τι θα έκαναν οι μαθητές (Του Δημήτρη Τσιριγώτη)

Όσοι από εσάς είστε εκπαιδευτικοί δοκιμάστε να κάνετε την εξής έρευνα μέσα στην τάξη σας : Ρωτήστε τους μαθητές σας να σας πουν τη γνώμη τους σχετικά με το πώς θα τους φαινόταν ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θα ήταν ελαχιστοποιημένη η χρήση βαθμών και εξετάσεων .Το πιο πιθανό είναι να εκπλαγείτε από τις απαντήσεις τους .Ειδικά στο θέμα της ελεύθερης πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση βραχυκυκλώνουν τελείως, δεν μπορούν να το διαχειριστούν και ουσιαστικά το απορρίπτουν. Προσέξετε δεν μιλάμε μόνο για τους μαθητές που έχουν υψηλή επίδοση όπου απαντάνε ευθαρσώς ότι δεν θεωρούν δίκαιο και αξιοκρατικό να έχουν ίδια ανταμοιβή με τους άλλους μαθητές που είτε δεν κόπιασαν είτε δεν είναι ικανοί. Η μεγαλύτερη έκπληξη έρχεται από τους μαθητές με μέτρια και χαμηλή επίδοση όπου ενώ θα περίμενε κανείς να «πετάξουν την σκούφια τους» σε μια τέτοια πρόταση παρόλα αυτά και αυτοί την απορρίπτουν αμφισβητώντας ότι κάτι τέτοιο μπορεί να εφαρμοστεί στην Ελλάδα . Είναι φανερό ότι οι μαθητές στην συντριπτική τους πλειοψηφία αυτή την πραγματικότητα γνωρίζουν και δεν μπορούν ούτε καν να φανταστούν μια άλλη στη θέση της. Έχουν αποδεχτεί πλήρως την βαθμοθηρία και την εξετασιομανία ως τις κύριες λειτουργίες του εκπαιδευτικού μας συστήματος .Βαθμοί και εξετάσεις είναι γι’ αυτούς ο μπούσουλας και αισθάνονται σαν χαμένοι και μετέωροι χωρίς την παρουσία τους. Η μαθητική ιδιότητα έχει στοιχειωθεί από το «φάντασμα του καλού βαθμού».

Εκεί όμως που ίσως και να τρομάξετε είναι αν κάνετε στους μαθητές σας ερώτηση σχετικά με την άποψή τους για την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών .Θα εκπλαγείτε όταν θα δείτε ότι σχεδόν όλοι είναι όχι μόνο υπέρ της αξιολόγησης αλλά και της παραδειγματικής τιμωρίας εκείνων των εκπαιδευτικών που δεν αξιολογήθηκαν θετικά. Κατά την γνώμη μου αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα παιδιά μεταφέρουν σε τρίτους την σκληρότητα με την οποία έχουν βιώσει τα ίδια την αξιολογική διαδικασία . Τόσα χρόνια έχουν υποστεί καθημερινή και σκληρή αξιολόγηση και παρά το γεγονός ότι την έχουν αποδεχτεί ως μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας κάποια στιγμή θέλουν να «πάρουν το αίμα τους πίσω» και μάλιστα από αυτούς που θεωρούν ως τους πιο άμεσους αξιολογητές τους. Το πιο τρομαχτικό είναι ότι οι μαθητές θεωρούν φυσικό να έχει η αξιολόγηση τιμωρητικό χαρακτήρα.

Τι κρύβουν όμως, στην ουσία, οι παραπάνω πεποιθήσεις των μαθητών ;

Κατά την γνώμη μου οι μαθητές δεν μπορούν να δεχτούν ένα σχολείο χωρίς διαχωριστικές γραμμές και ταμπέλες (καλοί , μέτριοι ,αδύναμοι μαθητές ) και κατά επέκταση αντιδρούν στην προοπτική μιας μη διαβαθμισμένης σχολικής κοινωνίας .Είναι απίστευτο το γεγονός ότι οι μαθητές προσδιορίζονται μέσα από τις διαφορές τους και όχι μέσα από τις κοινές τους ανάγκες για μάθηση.

Οι βαθμοί είναι η πρώτη μορφή κέρδους για τα παιδιά. Συνηθίζουν στην ιδέα ότι η αξία καθορίζεται από την τιμή .Οι μαθητές μπολιάζονται στην ιδέα να ετεροκαθορίζονται συγκρινόμενοι μεταξύ τους και να βλέπουν τον εαυτό τους ως προϊόν που έχει αντικειμενική και μετρήσιμη αξία. Οι ανισότητες με αυτόν τον τρόπο οξύνονται και η ταξική διαβάθμιση της αυριανής κοινωνίας ενηλίκων δρομολογείται εξ απαλών ονύχων. Και όλα αυτά στο όνομα των πιο διαστρεβλωμένων εννοιών της εποχής μας , της αξιοκρατίας και της δικαιοσύνης που αποτελούν και τα επιχειρήματα των φανατικών υποστηρικτών του εξετασιοκεντρικού συστήματος εκπαίδευσης . «Να παίρνει ο καθένας αυτό που του αξίζει» λένε, το οποίο όμως μπορεί να διαβαστεί και αλλιώς : «δεν αξίζουν όλοι το ίδιο». Δεν είναι τυχαίο που ο καπιταλισμός έχει επικρατήσει αφού είναι φανερό ότι διδάσκεται στους ανθρώπους από την παιδική ηλικία μέσα στα σχολεία .

Οι βαθμοί και οι εξετάσεις είναι ο βούρδουλας και ταυτόχρονα το βασικό κίνητρο της μάθησης για τα παιδιά .Ουσιαστικά δηλαδή έχουμε μάθηση με το ζόρι για ιδιοτελή χρήση που μόλις ο στόχος επιτευχθεί η γνώση μεταφέρεται στο κάδο ανακύκλωσης. Ο ανταγωνισμός και ο ατομικισμός ενισχύονται σε ένα σχολείο που θα έπρεπε να διδάσκει την ισότητα ,την ομαδικότητα και την αλληλεγγύη .

Οι βαθμοί και οι εξετάσεις έχουν σκοπό να φιλτράρουν τους μαθητές από νωρίς και να τους βάλουν ταμπέλα προορισμού. Σαν κρησάρα επιλογής επαγγελμάτων στα χέρια της οικονομίας της αγοράς. Ανάλογα με τα αποτελέσματα που θα έχει ένας μαθητής στις εξετάσεις θα επιλέξει και σχολή . Οι κλίσεις , τα ενδιαφέροντα , οι ειδικές δεξιότητες δεν παίζουν κανένα ρόλο. Οι μαθητές επιλέγουν σχολή συνήθως ανάλογα με τα μόρια που πιάνουν και σπάνια με κριτήριο τι θέλουν οι ίδιοι .

Τι θα έκαναν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί

Τον Μάρτιο του 2014 είχα πραγματοποιήσει μια έρευνα (με τη μορφή ερωτηματολογίου) στο διαδίκτυο όπου είχε σαν σκοπό την αποτύπωση των απόψεων των γονέων και των εκπαιδευτικών για το «Νέο Λύκειο». Το δείγμα (500 άτομα)ήταν ικανό για να βγουν ασφαλή συμπεράσματα. Το πιο εντυπωσιακό από τα αποτελέσματα της έρευνας ήταν ότι ενώ το 86% των συμμετεχόντων έχει αρνητική άποψη για το Νέο Λύκειο υπάρχει ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσοστό της τάξης του 45% που είναι υπέρ της πιο δύσκολης προαγωγής από τάξη σε τάξη καθώς πιστεύει ότι θα βοηθήσει στην βελτίωση της επίδοσης των μαθητών και ένα ποσοστό της τάξης του 40% που εκφράζεται θετικά στην ύπαρξη των πανελλαδικών εξετάσεων. Η προσωπική εξήγηση που δίνω σε αυτά τα αποτελέσματα είναι οι διαμορφωμένες απόψεις (στερεότυπα) που υπάρχουν στην ελληνική πραγματικότητα και που θεωρούν ότι τα κίνητρα της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι μόνο τα εξωτερικά (αμοιβή, ανταγωνισμός, βαθμός ,επιτυχία στις εξετάσεις) .Πολλοί γονείς και εκπαιδευτικοί εκφράζουν την άποψη ότι οι μαθητές θα αδιαφορήσουν για τα μαθήματά τους αν δεν υπάρχει ο κίνδυνος ή ο φόβος της αποτυχίας. Το αποτέλεσμα λοιπόν αυτό δείχνει ξεκάθαρα την μεγάλη αδυναμία του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος να εμφυσήσει στους μαθητές εσωτερικά κίνητρα μάθησης.

Όσον αφορά τις πανελλαδικές εξετάσεις αυτές για την ελληνική κοινωνία είναι το σημείο αναφοράς όλης της δευτεροβάθμιας εκπαιδευτικής διαδρομής ενός μαθητή, και με αυτόν τον τρόπο την καθορίζουν. Είναι κατεστημένο δηλαδή ,για την πλειοψηφία του κόσμου .Και προσέξτε όταν το 60% των γονέων και των εκπαιδευτικών δηλώνει υπέρ της κατάργησης των πανελλαδικών στην πραγματικότητα εννοεί την αντικατάστασή τους με ένα πιο λάιτ σύστημα εισαγωγής που όμως θα περιλαμβάνει ένα κάποιο είδος εξετάσεων. Η ελεύθερη πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι αδιανόητη για τους περισσότερους .

Κατά την γνώμη μου οι γονείς θέλουν τις εξετάσεις και «έχουν κάνει το κουμάντο τους» όσον αφορά τον οικογενειακό προϋπολογισμό που έχει ως προτεραιότητα τις σπουδές των παιδιών. Λατρεύουν να αισθάνονται ότι θυσιάζονται για τα παιδιά τους και κυρίως για να τα σπουδάσουν .Η επιτυχία των παιδιών τους στις εξετάσεις είναι για τους γονείς ένας τρόπος κοινωνικής απόδρασης και αναρρίχησης και ως τέτοιος είναι πεπεισμένοι ότι αξίζει να πληρώνεται ακριβά και να έχει αντικειμενικές δυσκολίες. Η αξία γι’ αυτούς εκφράζεται μέσα από την θυσία , το οικονομικό κόστος και την υπερπροσπάθεια των παιδιών τους .

Επίσης όσον αφορά τους εκπαιδευτικούς υπάρχει μια μεγάλη μερίδα που έχει διαμορφώσει όλη την διδασκαλία της με γνώμονα τους βαθμούς και τις εξετάσεις και μια επίσης μεγάλη μερίδα που έχει αναγκαστεί εκ των πραγμάτων να στηρίζει πάνω εκεί το επαγγελματικό της μέλλον(εκπαιδευτικοί φροντιστηριακών μαθημάτων).

Εν τέλει

Το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης (ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ) στις προτάσεις που έχει κάνει σε θέματα για την Παιδεία αναφέρεται σε ελεύθερη πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Πολύ φοβάμαι ότι την μεγαλύτερη αντίδραση στην εφαρμογή μιας τέτοιας πρότασης θα την έχει από εκείνους που υποτίθεται ότι θα έπρεπε να θεωρούν τους εαυτούς τους ευεργετημένους από μια τέτοια ρύθμιση :από πολλούς γονείς , μαθητές και εκπαιδευτικούς .

Τόσα χρόνια έχουμε αντικρύσει εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις διαφόρων πολιτικών που ουσιαστικά δεν ήταν τίποτα άλλο από την αλλαγή του τρόπου αξιολόγησης των μαθητών και του τρόπου εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ίσως μια πραγματική τομή να ήταν αυτή που θα αποσυνέδεε τελείως το σχολείο από την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και από την αγορά εργασίας. Ένα σχολείο με έμφαση στην ολοκληρωμένη ωρίμανση όλων των μαθητών και απαλλαγμένη από τα βαρίδια της αξιολόγησης μαθητών και εκπαιδευτικών. Που θα σταματήσει την ψύχωση του καλού βαθμού ως αυτοσκοπό, που στερεί από τα παιδιά τη διάθεση να μάθουν, να χαρούν την εκπαιδευτική διαδικασία και να διευρύνουν τους ορίζοντές τους.

Τι θα κάναμε λοιπόν χωρίς βαθμούς και εξετάσεις; Το μόνο σίγουρο είναι ότι το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα που έχει μετατρέψει το σχολείο σε ένα μεγάλο βαθμολογικό κέντρο θα κατέρρεε με πάταγο. Το ίδιο το σχολείο όμως θα έμενε στη θέση του και γι’ αυτό δεν θα πρέπει να φοβόμαστε όσο και αν σε πρώτη φάση θα σαστίζαμε και θα τα χάναμε .Θα ήταν απόλυτα λογικό αφού θα ήμασταν έξω από τα νερά μας. Σε πιο καθαρά όμως νερά.

Δημήτρης Τσιριγώτης. Φυσικός