Με το Σχέδιο Νόμου, το οποίο κατέθεσε για διαβούλευση η Υπουργός Παιδείας, μεταξύ των άλλων είναι φανερό ότι γίνεται προσπάθεια να τεθεί φραγμός στην ανοδική πορεία των ΕΠΑ.Λ. και στροφή των μαθητών προς την κατάρτιση, κυρίως προς τα ΙΕΚ, δημόσια αλλά κυρίως ιδιωτικά.

Κωνσταντίνος Αδριανουπολίτης
Εκπαιδευτικός – Ερευνητής
Πρόεδρος Ε.Ε.Τ.Ε.Κ.

Είναι απορίας άξιο δε το γεγονός ότι οι «ειδικοί» και οι ιθύνοντες φαίνεται να μην επιθυμούν να εφαρμόσουν τις βασικές αρχές του συστήματος Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΕΚ).
Τα ΕΠΑ.Λ. στη χώρα μας παρέχουν Επαγγελματική Εκπαίδευση η οποία είναι το πρώτο στάδιο της ΕΕΚ. Τα ΙΕΚ παρέχουν Αρχική Επαγγελματική Κατάρτιση και ανήκουν στο δεύτερο στάδιο της ΕΕΚ

Τα χαρακτηριστικά της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης είναι η παροχή γενικής παιδείας, η παροχή επαγγελματικών γνώσεων και δεξιοτήτων, ώστε οι απόφοιτοι να δύνανται να εξέλθουν στην αγορά εργασίας ή να συνεχίσουν παραπέρα σπουδές.
Η νόρμα αυτή διατυπώνεται σε κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως π.χ. στο Key data on education in Europe 2002 (Eurydice Eurostat).
Τα χαρακτηριστικά της Αρχικής Επαγγελματικής Κατάρτισης, η οποία αποτελεί το δεύτερο στάδιο της ΕΕΚ, παρέχει εξειδικευμένες επαγγελματικές γνώσεις και δεξιότητες, δεν παρέχει γενική παιδεία, οδηγεί στην αγορά εργασίας και δεν έχει συνέχεια σε σπουδές στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.
Η πολιτική βούληση σήμερα φαίνεται ότι είναι αφενός η μείωση των φοιτούντων στα ΕΠΑ.Λ. και αφετέρου η απομείωση της δυνατότητας συνέχισης σπουδών από τα ΕΠΑ.Λ. προς τα πανεπιστήμια, καθώς και η βίαιη στροφή προς την Κατάρτιση.

ΟΙ μαθητές των ΕΠΑ.Λ. δεν ενδιαφέρονται όλοι για πανεπιστημιακές σπουδές, ούτε όλοι για κατάρτιση και άμεση έξοδο στην αγορά εργασίας. Οι δυνατότητες επιλογής σπουδών προς τους μαθητές πρέπει να υπάρχουν και οι δύο, ώστε ελεύθερα να δύνανται να επιλέξουν, όπως αρμόζει σε ένα ελεύθερο και δημοκρατικό σχολείο.

Η προσπάθεια «αναστήλωσης» των ΙΕΚ, ενός θεσμού ο οποίος έχει ευτελιστεί, σε σχέση με την αρχική του επιτυχία, δεν έχει , κατά τη γνώμη μας πιθανότητες επιτυχίας, διότι έχει πολλά και δυσεπίλυτα προβλήματα, όπως θα αναφέρουμε στη συνέχεια.

ΕΣΠΕΡΙΝΑ ΕΠΑ.Λ.
Με το πολυνομοσχέδιο για την παιδεία, το οποίο είναι σε διαβούλευση, το ηλικιακό όριο – κόφτης των 17 ετών για τα ημερήσια ΕΠΑ.Λ., ουσιαστικά αφήνει διέξοδο προς τα εσπερινά ΕΠΑ.Λ. και τα ΙΕΚ.
Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία του υπουργείου παιδείας και της ΕΛΣΤΑΤ, κατά το σχολ. έτος 2019 – 2020:
• Ο αριθμός των ημερήσιων ΕΠΑ.Λ. ήταν 323 και ο αριθμός μαθητών τους 74.397. Ο Μ.Ο. των μαθητών ανά ΕΠΑ.Λ. είναι 230.
• Ο αριθμός των εσπερινών ΕΠΑ.Λ. ήταν 76 και ο αριθμός μαθητών τους 26.624 Ο Μ.Ο. των μαθητών ανά ΕΠΑ.Λ. είναι 350.
Τα στοιχεία αυτά διαψεύδουν κατηγορηματικά τον απατηλό ισχυρισμό ο οποίος αναφέρεται στο άρθρο 51, της αιτιολογικής έκθεσης του πολυνομοσχεδίου, ότι το όριο των 17 ετών τίθεται προκειμένου να γίνει αποσυμφόρηση μαθητών στα ημερήσια ΕΠΑ.Λ.

Ι.Ε.Κ.
Τα ΙΕΚ από την ίδρυσή τους (Ν. 2009/1992), την αναδιοργάνωσή τους με το Ν. 4186/2013 και μέχρι σήμερα παρέχουν Αρχική Επαγγελματική Κατάρτιση, εκτός ΑΕΙ και εκτός εκπαιδευτικού συστήματος, χωρίς προοπτική συνέχισης σπουδών στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.
Σύμφωνα με τον CEDEFOP, η «Η επαγγελματική κατάρτιση ορίζεται και ως μέρος της επαγγελματικής εκπαίδευσης που παρέχει τις ειδικές επαγγελματικές γνώσεις και δεξιότητες» (πηγή: Γλωσσάριο επαγγελματικής κατάρτισης του CEDEFOP, 1996)», σύμφωνα με τον ορισμό αυτό γίνεται φανερό ότι τα ΙΕΚ θα έπρεπε να αποτελούν συνέχεια της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και όχι της Γενικής.
Η κατάσταση λειτουργίας που επικρατεί σήμερα στα Δημόσια ΙΕΚ, στα οποία φαίνεται ότι υπάρχει πολιτική βούληση να στραφεί μέρος των μαθητών, είναι η εξής:
1. Οι εγγραφόμενοι στα ΙΕΚ είναι στη μεγάλη τους πλειονότητα απόφοιτοι ΓΕ.Λ., οι οποίοι απέτυχαν στις πανελλαδικές εξετάσεις. Αυτό και μόνο το φαινόμενο που ούτως ή άλλως υπήρχε από την αρχή της δημιουργίας των ΙΕΚ καταδεικνύει ότι η εγγραφή τους γίνεται μάλλον αναγκαστικά και όχι γιατί η κατάρτιση ήταν αρχική τους επιλογή..

Για το ίδιο θέμα ο πρόεδρος του ΟΕΕΚ το 2007, έκανε στην επιτροπή μορφωτικών υποθέσεων της Βουλής (4/7/2007) την ακόλουθη δήλωση: «Οι σπουδαστές των ΙΕΚ είναι παιδιά που δεν κατάφεραν να εισαχθούν στα ΑΕΙ και ΤΕΙ, είτε γιατί δεν διάβασαν αρκετά είτε εξ’ αιτίας του συστήματος εισαγωγής»
Να προσθέσουμε εδώ ότι είναι κατανοητό και σεβαστό οι αποτυχόντες των πανελληνίων, όπως και κάποιοι απόφοιτοι ΑΕΙ να θέλουν να κάνουν μια νέα αρχή για απόκτηση ενός διπλώματος, και να μην επιθυμούν να επιστρέψουν σε λυκειακή βαθμίδα (ΕΠΑ.Λ.). Η πραγματικότητα όμως δείχνει ότι αυτοί που εγγράφονται και καταλήγουν στο Δίπλωμα είναι οι λίγοι και αυτό οφείλεται σε πολλούς λόγους.

2. Οι απόφοιτοι ΕΠΑ.Λ. οι οποίοι εγγράφονται στα ΔΙΕΚ είναι ελάχιστοι.
Η απροθυμία εγγραφής οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι τα ΔΙΕΚ χρησιμοποιούν συνήθως τα ίδια εργαστήρια με τα ΕΠΑ.Λ. στα ίδια κτίρια, ενώ οι εκπαιδευτές είναι συχνά νέοι χωρίς ιδιαίτερη εμπειρία στην κατάρτιση κ.λ.π.
Υπάρχουν όμως και άλλα εμπόδια, ειδικότερα στην επαρχία, όπου μπορεί να μην υπάρχει ΙΕΚ ή η ειδικότητα επιλογής, δεδομένου ότι ο συνολικός αριθμός των ΔΙΕΚ είναι 126, ενώ τα ΕΠΑ.Λ. αριθμούν 399 στην επικράτεια.
Άλλο εμπόδιο, σύμφωνα με την νομοθεσία οι απόφοιτοι ΕΠΑ.Λ. εγγράφονται στο Γ΄ εξάμηνο του ΙΕΚ, σε αντίστοιχη ή συναφή ειδικότητα με εκείνη του πτυχίου ΕΠΑ.Λ. Στην πράξη όμως για να συμβεί αυτό θα πρέπει να αναζητήσουν σε ποιο ΙΕΚ λειτουργεί στο Γ΄ εξάμηνο η ειδικότητα αυτή και επειδή αυτό δεν είναι εύκολο, αναγκάζονται να γραφτούν στο Α΄ εξάμηνο.
Επιπλέον, το Πτυχίο επιπέδου 5 του Μεταλυκειακού Έτους – Τάξη Μαθητείας αποκτάται μετά από μαθητεία 9 μηνών και επιτυχία στις εξετάσεις πιστοποίησης. Στη διάρκεια αυτού του χρόνου μαθητείας παρέχεται αμοιβή, ασφαλιστική κάλυψη και βεβαίωση προϋπηρεσίας.
Αντίθετα ακολουθώντας το ΙΕΚ εάν εγγραφεί στο Γ΄ εξάμηνο, ακολουθεί κατάρτιση 2 εξαμήνων και υποχρεωτική εξάμηνη πρακτική άσκηση ή μαθητεία για να λάβει μέρος στις εξετάσεις πιστοποίησης. Η πρακτική άσκηση είναι χωρίς αμοιβή.

3. Στο χώρο των ΙΕΚ υπάρχει διαχρονικά ο διακαής πόθος, μεταξύ των καταρτιζόμενων, να έχουν συνέχεια στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.
Για να συμβεί αυτό είναι αναγκαίο να αλλάξει ο βασικός Ν. 2009/1992, ώστε τα ΙΕΚ να μην είναι εκτός εκπαιδευτικού συστήματος.

4. Ο αριθμός των εισερχομένων στα ΙΕΚ εξαρτάται κυρίως από τον αριθμό των αποτυχόντων στα ΑΕΙ και παρουσιάζει ανάλογες αυξομειώσεις.
Τα στοιχεία αυτά αναφέρονται σε έρευνα – μελέτη του ΙΜΕ/ΓΣΕΒΕΕ η οποία δημοσιεύτηκε σε βιβλίο με τίτλο: Η επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση στην Ελλάδα – Αδυναμίες, δυνατότητες και προοπτικές. Έκδοση 2014 και είναι αναρτημένη στο διαδίκτυο (imegsevee.gr/δημοσιεύσεις/ η επαγγελματική-εκπαίδευση-και-κατάρτιση-στην-Ελλάδα, Φεβρουάριος 2014)
Στην ίδια μελέτη αναφέρεται (σελ. 78) ότι τα πραγματικά ποσοστά επιτυχίας των προσελθόντων στις εξετάσεις πιστοποίησης κατά την περίοδο 2001 – 2009 είναι περίπου 30% και μέχρι σήμερα η αίσθηση είναι ότι το ποσοστό κινείται στα ίδια επίπεδα.
5. Για το δυναμικό των καταρτιζόμενων αναφέρουμε ότι, ένα ποσοστό το οποίο αγγίζει το 40%, διακόπτει την κατάρτιση στο Α΄ εξάμηνο. Με την παραπάνω παραδοχή εύκολα συμπεραίνουμε ότι λίγοι από τους εγγραφόμενους λαμβάνουν τον επίσημο τίτλο Δίπλωμα επιπέδου 5.

6. Στα ΔΙΕΚ δεν υπάρχει μόνιμο προσωπικό. Οι Διευθυντές, Υποδιευθυντές ορίζονται για 3 έτη και προέρχονται από οργανικές θέσεις εκπαιδευτικών του τυπικού συστήματος, οι αποσπώμενοι εκπαιδευτικοί για διοικητική υποστήριξη για ένα έτος και οι ωρομίσθιοι εκπαιδευτές για ένα εξάμηνο Είναι φανερό ότι μια μονάδα κατάρτισης με διάφορα προβλήματα και ποικίλες υποχρεώσεις δεν μπορεί να λειτουργήσει ικανοποιητικά, όταν το στελεχιακό της προσωπικό αποτελείται στην ουσία από «περαστικούς».
7. Οι οδηγοί κατάρτισης (αναλυτικά προγράμματα) δεν υπάρχουν σε όλες τις ειδικότητες και στην πλειονότητα των υπαρχόντων μάλλον απαιτείται περαιτέρω επεξεργασία και επικαιροποίηση σύμφωνα με τις ανάγκες της αγοράς
8. Υπάρχει παντελής έλλειψη διδακτικών βιβλίων ή εγχειριδίων και οι καταρτιζόμενοι μελετούν από συνήθως σύντομες σημειώσεις «φιλότιμων» ωρομισθίων εκπαιδευτών, από φωτοτυπίες σχετικών βιβλίων κ.λ.π. ενώ εγείρονται και θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ή συγγραφέα.
9. Με την ίδρυση των ΙΕΚ λειτούργησαν δανειστικές βιβλιοθήκες για τους καταρτιζόμενους, ένας θεσμός ο οποίος ατόνησε, για διάφορους λόγους και σήμερα δεν λειτουργεί καμία βιβλιοθήκη. Λύσεις για το πρόβλημα υπάρχουν, αρκεί να δείξει η πολιτική ηγεσία ότι ενδιαφέρεται.
10. Οι εκπαιδευτές σε κάθε ΔΙΕΚ δεν προσλαμβάνονται με αυξημένο ωράριο, αλλά πολλοί με ελάχιστες ώρες, κάτι το οποίο δημιουργεί μεγάλο αριθμό εκπαιδευτών, των οποίων είναι δύσκολη η διαχείριση. Η κατάσταση αυτή έχει ένα «θετικό» αποτέλεσμα, οι διδάσκοντες εκπαιδευτές π.χ. για 2 ή 4 ώρες διαγράφονται από την λίστα των ανέργων και το ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα μειώνεται!
11. Κατά την πρόσληψη των εκπαιδευτών λαμβάνονται υπόψη και κοινωνικά κριτήρια, κάτι το οποίο δεν συμβαίνει για λόγους αξιοκρατίας, με τους αναπληρωτές και τους ωρομίσθιους στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα. Η εκπαίδευση και η κατάρτιση δεν είναι κατάλληλοι χώροι για άσκηση κοινωνικής ευαισθησίας. Οι μαθητές και οι καταρτιζόμενοι δικαιούνται να λαμβάνουν τη γνώση ή δυνατόν από τους άριστους
12. Ο αριθμός των καταρτιζομένων ανά τμήμα ορίζεται σε 30 και είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό μαθητών ανά τμήμα στα σχολεία της τυπικής εκπαίδευσης, όπου οι απαιτήσεις είναι λιγότερες.
13. Η πρακτική άσκηση ή μαθητεία είναι υποχρεωτικές., υπάρχει προβληματισμός για την εύρεση θέσεων εφαρμογής τους. Ο έλεγχος πραγματοποίησης της πρακτικής άσκησης είναι σχεδόν ανύπαρκτος και δεν είναι δύσκολο να πάρει κανείς βεβαίωση πραγματοποίησης της πρακτικής άσκησης χωρίς να την έχει πραγματοποιήσει. Στην μαθητεία τα πράγματα είναι περισσότερο οργανωμένα, αλλά οι συμμετέχοντες στη μαθητεία είναι ελάχιστοι.
14. Υπάρχει άνιση μεταχείριση των ασκούμενων – μαθητευόμενων, διότι η μαθητεία αμείβεται, ενώ η πρακτική άσκηση όχι.
15. Οι εγγραφόμενοι στα ΙΕΚ, οι οποίοι είναι άνεργοι και επιθυμούν να αποκτήσουν ένα πτυχίο για να εργαστούν, χάνουν συνήθως την επιδότηση ανεργίας από τον ΟΑΕΔ, διότι η κατάρτιση εκλαμβάνεται ως εργασία!!!
Ομοίως, όποιοι καταρτιζόμενοι δεν εργάζονται και θέλουν γραφτούν στο μητρώο ανέργων του ΟΑΕΔ, χάνουν αυτό το δικαίωμα, διότι η κατάρτισή τους και πάλι εκλαμβάνεται ως εργασία.
Αυτοί οι δύο λόγοι οδήγησαν αρκετούς καταρτιζόμενους, στη διακοπή της κατάρτισής τους.
16. Τα ΔΙΕΚ χρησιμοποιούν σχεδόν αποκλειστικά τον ίδιο εργαστηριακό εξοπλισμό με τα ΕΠΑΛ – Ε.Κ. ο οποίος είναι παλαιός και δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες όλων των ειδικοτήτων των ΔΙΕΚ.
17. Δεν υπάρχουν επαγγελματικά δικαιώματα σε πολλές ειδικότητες, κάτι ανεπίτρεπτο για τους κατέχοντες επαγγελματικό τίτλο.
18. Τα ΙΕΚ ως μονάδες κατάρτισης θα πρέπει να εξειδικεύουν σε ειδικότητες τις οποίες έχει έλλειψη η αγορά εργασίας.
Αυτό τηρείται εν μέρει από τα Δημόσια ΙΕΚ, αλλά όχι και από τα Ιδιωτικά
Τα Ιδιωτικά ΙΕΚ συνήθως λειτουργούν συνεχώς τις ίδιες ειδικότητες, οι οποίες απαιτούν απλό και φτηνό εργαστηριακό εξοπλισμό, καθώς και περιορισμένους χώρους.
Τα Δημόσια ΙΕΚ λειτουργούν πολλές ειδικότητες με δαπανηρό εξοπλισμό χρησιμοποιώντας εργαστηριακό εξοπλισμό των Εργαστηριακών Κέντρων (Ε.Κ.) και των ΕΠΑ.Λ., οι ειδικότητες αυτές δεν είναι σταθερές. Οι νέες ειδικότητες λειτουργούν έπειτα από πρόταση των διευθυντών ΙΕΚ και πολλές φορές λειτουργούν οι ίδιες ειδικότητες σε γειτονικά ΙΕΚ ή κάποιες ειδικότητες δεν λειτουργούν πουθενά. Δεν γνωρίζει κανείς ποιες ειδικότητες θα λειτουργήσουν το επόμενο εξάμηνο στο τάδε Δημόσιο ΙΕΚ.

19. Τα Δημόσια ΙΕΚ μειονεκτούν έναντι των Ιδιωτικών σε ότι αφορά τη ρύθμιση του ωραρίου λειτουργίας τους. Τα Δημόσια λειτουργούν αναγκαστικά σε απογευματινό ωράριο, διότι στεγάζονται σε κτίρια πρωινών σχολείων, ενώ τα Ιδιωτικά ΙΕΚ διαθέτουν ιδιόκτητα κτίρια και μπορούν να ρυθμίζουν το ωράριο λειτουργίας τους.
20. Η διεύθυνση ελέγχου των ιδιωτικών ΙΕΚ, η οποία λειτουργούσε επί σειρά ετών στον ΟΕΕΚ έχει καταργηθεί και ο έλεγχός τους είναι πλημμελής.
21. Οι περιφερειακές υπηρεσίες της ΓΓΔΒΜ που ιδρύθηκαν με το Ν. 4186/2013, άρθρο 26, δε λειτούργησαν ποτέ και δεν έγινε καμία αποκέντρωση. Το σύστημα ελέγχου και διαχείρισης της Αρχικής Επαγγελματικής Κατάρτισης είναι άκρως συγκεντρωτικό.
22. Δεν υπάρχει ο θεσμός του Συμβούλου Κατάρτισης για καθοδήγηση, όπως αντίστοιχα υπήρχε στην τυπική εκπαίδευση ο θεσμός του Σχολικού Συμβούλου και σήμερα του Συντονιστή Εκπαιδευτικού Έργου.
23. Με την κατάργηση του ΟΕΕΚ οι αρμοδιότητες ελέγχου και διαχείρισης του συστήματος διαμοιράστηκαν (ΓΓΔΒΜΝΓ- ΙΝΕΔΙΒΙΜ – ΙΕΚ), η διαχείριση έγινε πιο δυσχερής, το εμπλεκόμενο προσωπικό αυξήθηκε και το κόστος επίσης αυξήθηκε. Τα ΙΕΚ επιβαρύνουν το κόστος διαχείρισής τους με τους αποσπώμενους εκπαιδευτικούς από το εκπαιδευτικό σύστημα, διότι δεν υπάρχουν μόνιμα στελέχη και διοικητικοί. Όσοι εκπαιδευτικοί αποσπώνται για ένα έτος και μαθαίνουν τις διοικητικές εργασίες, είναι αμφίβολο εάν θα είναι στη θέση τους και το επόμενο έτος.
Κλείνοντας να θυμίσουμε ότι σημερινός Γενικός Γραμματέας ΕΕΚΔΒΜ, ο οποίος «έστησε» το θεσμό της Αρχικής και της Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Κατάρτισης στην Ελλάδα από το 1992 γνωρίζοντας πολύ καλά το χώρο αυτό, δήλωσε στην ημερίδα του ΚΑΝΕΠ/ΓΣΕΕ στις 6/9/2019 στη Θεσσαλονίκη, ότι « ο θεσμός των ΙΕΚ θα αναμορφωθεί διότι τα ΙΕΚ έχουν καταντήσει σχολεία κακής ποιότητας» και ότι «ο ΕΟΠΠΕΠ θα αναμορφωθεί πλήρως».
Όταν λοιπόν ο ΕΟΠΠΕΠ δεν έχει αναμορφωθεί, οι σχολές κατάρτισης τριετούς φοίτησης μετά το Γυμνάσιο δεν έχουν νομοθετηθεί, η ενεργός ανάμειξη των κοινωνικών εταίρων δεν φαίνεται πουθενά και όταν τα ΙΕΚ δεν έχουν αναμορφωθεί, για να μην είναι «σχολεία κακής ποιότητας», για ποιο λόγο αιφνιδιαστικά τίθεται ηλικιακό όριο – κόφτης στα ΕΠΑ.Λ.;
Εάν οι εξαγγελίες περί Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης θα υλοποιηθούν άμεσα δεν θα έπρεπε πρώτα να γίνουν οι αλλαγές αυτές και μετά να γίνουν ενδεχομένως προτάσεις για ηλικιακό όριο;
Δεν γνωρίζουμε τι μέλλει γενέσθαι, υπάρχει και το αναμενόμενο Σ/Ν για την Επαγγελματική Εκπαίδευση.

Ίδωμεν