Το 50% των της επόμενης δεκαετίας δεν έχουν δημιουργηθεί ακόμη, η νέα γενιά προχωρά προς το μέλλον φοβισμένη και με αγωνία όσον αφορά στον επαγγελματικό της .

Σύμφωνα με το ΕΘΝΟΣ, οι μαθητές που προχωρούν προς το τέλος του λυκείου και προετοιμάζονται για την εισαγωγή τους στο πανεπιστήμιο «κολυμπούν σε θολά νερά» όσον αφορά στις σπουδές που θα επιλέξουν αλλά και το επάγγελμα που θα τους οδηγήσει σε μια επιτυχημένη επαγγελματική σταδιοδρομία και έτσι περιορίζονται σε επαγγέλματα που θα τους στείλουν στην σίγουρη «αγκαλιά του δημόσιου τομέα» και σε ελάχιστα (5-10 παραδοσιακά επαγγέλματα (Γιατροί, δικηγόροι, ψυχολόγοι, εκπαιδευτικοί, Ένοπλες Δυνάμεις κ.α ).

Το σοβαρό αυτό θέμα το οποίο αφορά την ελληνική (και όχι μόνο ) κοινωνία ανέδειξε πριν από λίγες μέρες και ο ΣΕΒ, θέλοντας να τονίσει την ανάγκη ενίσχυσης του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού καθώς σύμφωνα με μελέτη του ΟΟΣΑ, η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό μαθητών χωρίς πρόσβαση σε δραστηριότητες Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού (52%).

Ο ΣΕΒ αναφερόμενος σε πρόσφατες μελέτες που έχουν γίνει σε ξένες χώρες και οι οποίες δεν απέχουν σχεδόν καθόλου και από τα δεδομένα της Ελλάδας αναφέρει ότι οι επιλογές σταδιοδρομίας των νέων που βασίζονται αποκλειστικά στις προσλαμβάνουσες και στις προσδοκίες του οικείου περιβάλλοντος (γονείς, συγγενείς ,φίλους) κινδυνεύουν να οδηγήσουν τους νέους σε λανθασμένες, άτολμες ή μη ρεαλιστικές επιλογές, με σοβαρό αντίκτυπο στην αυτοπραγμάτωση και μελλοντική εξέλιξή τους.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Διότι όταν οι γονείς των σημερινών παιδιών κλήθηκαν να πάρουν αντίστοιχες αποφάσεις για τον εαυτό τους, η αγορά εργασίας ήταν πολύ διαφορετική από τη σημερινή. Οι περισσότεροι γονείς των σημερινών εφήβων εισήλθαν στην αγορά εργασίας σε μία περίοδο όπου οι δουλειές ήταν άφθονες, ο ανταγωνισμός ηπιότερος, οι αποφάσεις σταδιοδρομίας λαμβάνονταν άπαξ, η πλήρης και εξαρτημένη απασχόληση ήταν ο κανόνας και ο διορισμός στο Δημόσιο προβεβλημένος και εφικτός στόχος. Σήμερα, η αγορά εργασίας μεταβάλλεται με πολύ πιο έντονους ρυθμούς και οι περισσότεροι εργαζόμενοι, είτε εκούσια είτε αναγκαστικά, θα πραγματοποιήσουν πολλές επαγγελματικές μεταβάσεις στη διάρκεια του εργασιακού τους βίου, εξαιτίας των οποίων θα χρειαστεί να εξειδικεύσουν ή να διευρύνουν τις γνώσεις και τα προσόντα τους.

Η κατάσταση στη χώρα μας

Παρά το γεγονός ότι στη χώρα μας ο επαγγελματικός προσανατολισμός έχει εισέλθει στα σχολεία εδώ και πολλά χρόνια (τελευταία και με τον θεσμό των εργαστηρίων δεξιοτήτων τον οποίο καθιέρωσε το υπουργείο Παιδείας) ακόμη δεν έχει βρει τη θέση που του αρμόζει. Μάλιστα στις αρχές του 2022 το υπουργείο παιδείας εξέδωσε αναλυτικές οδηγίες για την υλοποίηση του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού της Γ’ τάξης Γυμνασίου στο πλαίσιο των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων, αναγνωρίζοντας ότι η Γ’ Γυμνασίου αποτελεί την κορύφωση της προσπάθειας ανάπτυξης δεξιοτήτων διαχείρισης σταδιοδρομίας που ξεκινάει από το νηπιαγωγείο.

Όμως και αυτή η προσπάθεια σίγουρα ακόμη δεν έχει αποδώσει καρπούς στη νέα γενιά η οποία διψά για όλο και περισσότερες γνώσεις και πληροφορίες γύρω από τα καυτά θέματα της επαγγελματικής σταδιοδρομίας . Όπως τονίζει στο ethnos.gr o k. Κωνσταντίνος Κότιος, σύμβουλος σταδιοδρομίας και ιδρυτής της labora.gr «τα παιδιά φτάνουν στο τέλος της Γ΄ λυκείου και ακόμη «ψάχνονται» όσον αφορά στις επιλογές που πρέπει να κάνουν. Δεν έχουν «μπει» ούτε μια φορά στο «μενού επιλογών» που είναι το μηχανογραφικό δελτίο για την εισαγωγή στα ΑΕΙ για να δουν όλες τις σχολές. Και όμως αυτό είναι σημαντικό γιατί εκεί θα δουν ποιες επιλογές σχολών έχουν, να δουν σχολές που δεν τις έχουν καν ακούσει, να λύσουν απορίες κλπ.

Σε αυτό το σημείο «μπαίνουν» και οι γονείς οι οποίοι προσπαθούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους, μόνο που αυτοί επέλεξαν το δικό τους επάγγελμα με άλλα κριτήρια και δεν έχουν εικόνα της αγοράς. Αν έχουμε ως δεδομένο ότι το 50% των επαγγελμάτων της επόμενης δεκαετίας δεν έχουν δημιουργηθεί ακόμη και θα προέλθουν από την αλληλεπίδραση επιστημών με την τεχνολογία -βλέπε τεχνική νοημοσύνη- είναι λογικό γονείς και παιδιά να καταλαμβάνονται από άγχος καθώς αυτό δεν μπορούν να το παρακολουθήσουν». Όπως υπογραμμίζει ο κ. Κότιος «σήμερα υπάρχει μια σύγχυση στο μυαλό των νέων . Ακούνε πολλά για τις δεξιότητες που πρέπει ν΄ αποκτήσουν αλλά δεν το καταλαβαίνουν αυτό, κάτι που είναι βέβαια λογικό. Στην Ελλάδα υπάρχει ακόμη το κυνήγι του δημοσίου και τα παραδοσιακά επαγγέλματα καθώς γονείς και παιδιά δεν έχουν καταλάβει τις μεγάλες αλλαγές που έρχονται». Συνεπώς τι πρέπει να κάνει η νέα γενιά; Oπως λέει ο κ. Κότιος πρέπει να διαβάζουν το μενού επιλογών στο μηχανογραφικό για να ψάξουν τις σχολές και να ξέρουν η κάθε σχολή τι είναι ώστε να πάρουν ερεθίσματα. Να εκμεταλλευτούν το διαδίκτυο προς όφελος τους. Εκεί υπάρχει άφθονη πληροφορία για κάποιον που έχει απορίες.

Είμαστε στην ευχάριστη εποχή να μπορούμε να βρούμε ότι θέλουμε. Σε αυτή τη διαδικασία πρέπει να μπαίνουν και οι γονείς .Να συζητάνε με τα παιδιά τους. Να είναι πάντα εκεί και να ενημερώνονται το ίδιο. Επίσης αυτή τη στιγμή υπάρχουν δωρεάν διαδικτυακές σχετικές εκδηλώσεις επαγγελματικού προσανατολισμού ακόμη και στο tik tok η στο facebook. Είναι μια διαδικασία που θέλει πολύ ψάξιμο θέλει χρόνο και έχει διάρκεια. Να παρακολουθούν συνεδρίες επαγγελματικού προσανατολισμού σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα και επίσης να συμπληρώνουν τα ερωτηματολόγια επαγγελματικού προσανατολισμού τα οποία θα τους φανούν χρήσιμα.

Τα δεδομένα από το Πρόγραμμα Διεθνούς Αξιολόγησης Μαθητών PISA 2018 του ΟΟΣΑ

Όπως αναφέρει ο Σύνδεσμός Ελλήνων Βιομηχάνων αντλώντας στοιχεία από την PISA 2018 οι περισσότεροι 15χρονοι έχουν διαμορφώσει μία πρώτη άποψη για το επάγγελμα που θέλουν να ακολουθήσουν μέσα από ένα πολύ περιορισμένο φάσμα επιλογών, με τις προτιμήσεις τους να συγκεντρώνονται μόλις σε 10 επαγγέλματα .Αυτό σημαίνει ότι οι επαγγελματικές φιλοδοξίες των νέων δε συνδέονται με την πραγματική ζήτηση στην αγορά εργασίας, ούτε βασίζονται στο πραγματικό δυναμικό των ίδιων, αλλά, αντίθετα, εκπορεύονται συχνά από στερεότυπα και αντιλήψεις που διακινούνται στο στενό τους περιβάλλον, με αρνητικές συνέπειες κατά τη μετάβαση στην απασχόληση, ειδικά για τους λιγότερο προνομιούχους. Δεν είναι τυχαίο ότι το 28% των μη προνομιούχων μαθητών (βλ. χαμηλό οικογενειακό εισόδημα, χαμηλό μορφωτικό επίπεδο γονέων, περιορισμένη πρόσβαση σε πολιτιστικά αγαθά) που πέτυχαν υψηλές επιδόσεις στο διαγωνισμό PISA του 2018 δεν προσδοκούν να ολοκληρώσουν την τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Η απουσία αντικειμενικής πληροφόρησης και ορθής καθοδήγησης σε ζητήματα επαγγελματικού προσανατολισμού αποτελεί σημαντικό παράγοντα διαιώνισης κοινωνικών και έμφυλων ανισοτήτων. Οι νέοι που έχουν λάβει επαρκή πληροφόρηση για την τρέχουσα κατάσταση και τις τάσεις στην αγορά εργασίας, που γνωρίζουν τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες τους και που είναι σε θέση να αναζητήσουν τις κατάλληλες ευκαιρίες μάθησης και σταδιοδρομίας με βάση τις προσωπικές τους προτιμήσεις, έχουν περισσότερες πιθανότητες να τα καταφέρνουν καλύτερα, ανεξάρτητα από τα κοινωνικά χαρακτηριστικά τους. H Ελλάδα εμφανίζει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά φοιτητικού πληθυσμού, με μεγάλη απόκλιση από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (46,2% έναντι μ.ό. ΕΕ-27 33,4%3 το 2019). Κατέχει όμως την τελευταία θέση στην Ευρώπη όσον αφορά το ποσοστό αποφοίτησης από την τριτοβάθμια εκπαίδευση, μόλις 8,91% έναντι μ.ό. ΕΕ (25,33%). Με λίγα λόγια, μία μεγάλη μερίδα των νέων που φοιτούν σήμερα στα ελληνικά πανεπιστήμια δε θα αποκτήσει πτυχίο και συνεπώς, είτε θα κατευθυνθεί, εκ των υστέρων, σε άλλη εκπαιδευτική ή επαγγελματική διαδρομή ή θα καταλήξει στην ανεργία. Ταυτόχρονα, η Ελλάδα κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ όσον αφορά την απασχόληση πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (73% έναντι μ.ό. ΟΟΣΑ 85% στην ηλικιακή ομάδα 25-34 το 2019). Mία ματιά στα ποσοστά φοίτησης σε επιμέρους επιστημονικά πεδία υποδηλώνει ότι προγράμματα σπουδών που οδηγούν σε επαγγέλματα και κλάδους με υψηλή ζήτηση στην αγορά εργασίας δεν κατέχουν αντίστοιχα υψηλή θέση στις προτιμήσεις των φοιτητών.

Ενδεικτικά, το ποσοστό φοίτησης στις επιστήμες υγείας περιορίζεται σε επίπεδα κάτω του 10% (7,86 έναντι 13,54% μ.ό. ΕΕ το 2019), παρά την υψηλή ζήτηση στους κλάδους υγείας και φαρμακευτικής, ενώ ακόμα πιο ανησυχητική είναι η εξαιρετικά περιορισμένη συμμετοχή στα προγράμματα σπουδών πληροφορικής και επικοινωνιακών συστημάτων, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς (3,42% και 4,92% στην Ελλάδα και την ΕΕ αντίστοιχα, το 2019), αν αναλογιστεί κανείς τις αυξημένες ανάγκες της αγοράς εργασίας και τις θετικές προοπτικές που διαγράφονται για τους επιστήμονες της πληροφορικής ενόψει του ψηφιακού μετασχηματισμού της οικονομίας. Μολονότι η σύζευξη μεταξύ προσφοράς και ζήτησης στην αγορά εργασίας αποτελεί μία σύνθετη και πολυπαραγοντική διαδικασία, είναι δεδομένο ότι η παροχή ολοκληρωμένης συμβουλευτικής και υποστήριξης μέσω του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση των παραπάνω δεικτών.

Στην πράξη ωστόσο, μεγάλη μερίδα των μαθητών δεν έχει πρόσβαση σε σχολικές δραστηριότητες επαγγελματικού προσανατολισμού. ‘Οπως προκύπτει από μελέτη του ΟΟΣΑ με βάση το Πρόγραμμα PISA 2018, η Ελλάδα εμφανίζει το υψηλότερο ποσοστό μαθητών χωρίς πρόσβαση σε δραστηριότητες Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού (52%), μαζί με την Ιταλία (31%), την Κροατία (29%), το Αζερμπαϊτζάν και τη Βραζιλία (28%). Ο θεσμός του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού εισήχθη στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα το 1953, ουσιαστικά όμως εντάχθηκε στην εκπαιδευτική πράξη μία δεκαετία αργότερα.