Προαπαιτούμενο διαλόγου: οι βεβαιότητες και οι εμμονές κάθε είδους και προέλευσης συνιστούν την άρνηση και την ακύρωση του διαλόγου. Όταν δεν είσαι έτοιμος να πείσεις και να πειστείς, να ακούσεις και να εισακουστείς, να συν-ζητήσεις, δηλαδή να αναζητήσεις από κοινού το νέο περιβάλλον που θα κυοφορήσει την αναγέννηση της Παιδείας, άρρηκτα συνδεδεμένης με τον Πολιτισμό και τελικά με την ίδια την Κοινωνία, τότε μάλλον συζητάς με τον καθρέπτη σου.

Η ομιλία του ιταλού διανοούμενου, καθηγητή στο πανεπιστήμιο της Καλαβρίας Nuccio Ordine στις 5 Οκτωβρίου 2015 στην Αθήνα, μεστή και πλήρης υπαρξιακών ερωτημάτων για την εκπαίδευση, προκλητικών ερεθισμάτων για την προοπτική της
αλλά και κατευθύνσεων συνολικής αντίληψης για την πολιτική περί του πρακτέου, συγκροτεί ένα συγκεκριμένο, ευκρινές και ξεκάθαρο πλοηγό σκέψης και αναζήτησης: Πού πάμε; Τι θέλουμε; Ποιο νέο γεωμετρικό τόπο περί του ευκταίου τελικά αναζητούμε;

Κύκλοι Ερωτημάτων:
Α. «Τι ήρθατε να κάνετε σε αυτό το πανεπιστημιακό τμήμα; Τι στόχο έχετε βάλει ως προς την παρακολούθηση των μαθημάτων;» ρωτά τους φοιτητές του, για να λάβει την απάντηση: «Έχουμε γραφτεί στο πανεπιστήμιο για να πάρουμε πτυχίο».

-Ποιο το χρέος του σχολείου και του πανεπιστημίου;
-Να παρέχουν αφειδώς απολυτήρια και πτυχία ή ευκαιρίες για να επιδιώξουμε να γίνουμε καλύτεροι;
Τι σημαίνει γίνομαι καλύτερος; Σημαίνει μήπως ότι αποκτώ κριτική σκέψη, γίνομαι ελεύθερος άνθρωπος, ικανός να συλλογίζομαι αυτόνομα με το δικό μου μυαλό; Μήπως αυτό με βοηθά να περάσω τις εξετάσεις και τελικά να πάρω ΚΑΙ το πτυχίο μου;
-Ευθύνονται άραγε οι μαθητές και οι φοιτητές για αυτόν το «κλειδωμένο» αποκλειστικό στόχο «να πάρω το απολυτήριο ΜΟΥ, να πάρω το πτυχίο ΜΟΥ» ή ο κυρίαρχος ιδεολογικός μηχανισμός μιας κοινωνίας που θέλει κάθε επιλογή και κάθε πράξη μας να αντιστοιχεί και σε ένα αποκλειστικά προσωπικό κέρδος και όφελος;
Απαντά ο Οrdine: «Ζούμε σε ένα πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο που κυριαρχείται όλο και περισσότερο από τη δικτατορία της μεγιστοποίησης του κέρδους», παραπέμποντας ταυτόχρονα στον παρεξηγημένο Adam Smith, που είχε φροντίσει να διακρίνει το αχαλίνωτο αρπακτικό κέρδος, το αποδεσμευμένο από κάθε ηθικό και κοινωνικό φραγμό από το θεμιτό ενάρετο προσωπικό κέρδος, που οδηγεί στην αρμονική ανάπτυξη ανθρώπου και ανθρωπότητας.

Β. «ΣΕ ΤΙ ΧΡΗΣΙΜΕΥΕΙ;»

Αναρωτιέται ο μαθητής-φοιτητής:
-Σε τι άραγε χρησιμεύει να διαβάσεις την Οδύσσεια ή ένα ποίημα της Σαπφούς;
-Σε τι χρησιμεύει να μελετήσεις αρχαία ελληνικά και λατινικά;
-Σε τι άραγε χρησιμεύει να επισκεφθείς τον Παρθενώνα ή να ακούσεις Mozart;

Μας αρκεί ότι ήδη έχει απαντήσει ο Αριστοτέλης; Στο έργο του «Μετά τα φυσικά», αναφερόμενος στη χρησιμότητα της φιλοσοφίας σημειώνει ότι «η φιλοσοφία δεν χρησιμεύει, διότι δεν κάνει εκδούλευση, διότι δεν είναι στην υπηρεσία κανενός, διότι είναι μια επιστήμη αυθύπαρκτη που διδάσκει το δρόμο προς την ελευθερία: ακριβώς όπως ένα ελεύθερος άνθρωπος υπάρχει για τον εαυτό του και όχι για κάποιον άλλον».

Όπως και στην ερώτηση «σε τι χρησιμεύει η εκμάθηση των αρχαίων ελληνικών», ο Ordine μας υποδεικνύει το μυθιστόρημα της Marguerite Yourcenar «Αδριανού Απομνημονεύματα», όπου ο Ρωμαίος αυτοκράτορας πλέκοντας το εγκώμιο της ελληνικής γλώσσας τονίζει: «‘O,τι έχει λεχθεί καλό από τον άνθρωπο, έχει ως επί το πλείστον λεχθεί στα ελληνικά».

Στο βαθμό που η γλώσσα δεν είναι ουδέτερη, τι ακριβώς συνιστά η υιοθέτηση των οικονομικών -εμπορικών – τραπεζικών όρων «πιστωτικές μονάδες» και «οφειλόμενα-χρωστούμενα» από φοιτητές και καθηγητές στο πανεπιστήμιο;

Έχουμε συμφωνήσει ως κοινωνία ότι τα σχολεία και τα πανεπιστήμια θα μεταβληθούν σε επιχειρήσεις και οι φοιτητές σε πελάτες;
Είναι επιτακτική ανάγκη να αναρωτηθούμε ποιούς εξυπηρετεί και πού οδηγεί αυτή η επικίνδυνη
de facto μεταμόρφωση και μετακύλιση μας από την παιδεία του αγαθού στην παιδεία του κιλού, από την παιδεία της αρμονίας στην παιδεία της γραμμής παραγωγής, από την περιπέτεια της γνώσης στην επαιτεία του εκβιασμού της αγοράς;

Γ. ΠΑΘΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

Τι θα συμβούλευε ΣΗΜΕΡΑ, πώς θα απαντούσε ΣΗΜΕΡΑ άραγε ο εθνικός μας διάλογος στους «άτυχους γονείς» που έχουν παιδιά παθιασμένα με την ποίηση, το θέατρο, τη ζωγραφική, τα εικαστικά, τη μουσική και την τέχνη ευρύτερα;
-να βιώσουν το πάθος τους, ενδεχομένως εν πενία ευρισκόμενοι;
-ή να κάνουν το διπλό αγώι (αυτό που λέει ο λαός μας: το αγώι κάνει τον αγωγιάτη) εξασφαλίζοντας τα προς το ζην από άλλες προσόδους για να μπορούν ταυτόχρονα να ασκούνται στον πρώτο τους έρωτα, αφού οι ίδιοι γνωρίζουν ποια είναι για την ψυχή τους «η χρησιμότητα των άχρηστων γνώσεων»;

Η «ιστορία των ψαριών» ίσως μπορεί να μας βοηθήσει: Είναι δύο νεαρά ψάρια που κολυμπάνε. Κάποια στιγμή συναντούν ένα ηλικιωμένο ψάρι που πηγαίνει στην αντίθετη κατεύθυνση .Τους χαιρετά και λέει: «Γειά σας, παιδιά. Πώς είναι το νερό;»Τα δύο νεαρά ψάρια κολυμπάνε ακόμα λίγο, ύστερα κοιτάζει το ένα το άλλο και λέει: «Μα τι διάολο είναι το νερό;». Το ζουμί της ιστορίας των ψαριών, μας λέει ο Nuccio Ordine, είναι ότι προφανείς, σημαντικές και πανταχού παρούσες πραγματικότητες είναι συχνά οι πιο δυσκολονόητες και οι πιο δύσκολα συζητήσιμες.

ΘΑ ΤΙΣ ΑΝΑ-ΖΗΤΗΣΟΥΜΕ;
ΘΑ ΤΙΣ ΑΝΑ-ΓΝΩΡΙΣΟΥΜΕ;
ΘΑ ΤΙΣ ΣΥΝ-ΖΗΤΗΣΟΥΜΕ;

Υστερόγραφο 1:
Θα λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι την ίδια ώρα που η Ευρώπη ξεχνά τις πολιτισμικές της ρίζες και εξαφανίζει προοδευτικά τη μελέτη των αρχαίων γλωσσών, της φιλοσοφίας, της λογοτεχνίας, της μουσικής και της τέχνης, αναπτυγμένες τεχνολογικά χώρες όπως η Κορέα, αυξάνουν τη χρηματοδότηση των ανθρωπιστικών σπουδών και μαθημάτων τα οποία θεωρούνται εξαιρετική πηγή καλλιέργειας της φαντασίας και της γόνιμης αναζήτησης καινοτόμων ιδεών;

Υστερόγραφο 2:
Το κείμενο της ομιλίας του Nuccio Ordine στις 5/10/2015 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με τον τίτλο «Η χρησιμότητα των άχρηστων γνώσεων» έχει κυκλοφορήσει από τις ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΑ. Συνιστώ ενθέρμως και ανυπερθέτως την ανάγνωσή του.

* Του Αλέξανδρου Τριανταφυλλίδη, Δημοσιογράφου-Φιλολόγου, Βουλευτή ΣΥΡΙΖΑ Α΄ Θεσσαλονίκης