Συμβολή στη συζήτηση και διαβούλευση για το ΜτΘ στο ΙΕΠ

Του Τριαντάφυλλου Απ. Σιούλη,

Σχολικού Συμβούλου Θεολόγων

Ύστερα από πρόσκληση (με ηλεκτρονικό μήνυμα του Προέδρου του ΙΕΠ κ. Κουζέλη με ημερομηνία 16-5-2016) σε συζήτηση και διαβούλευση για τα νέα ΠΣ και το ζήτημα της αναβάθμισης του μαθήματος των Θρησκευτικών στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, την Τρίτη 24-5-2016 και ώρα 12:00 12:30 μμ., καταθέσαμε γραπτώς τις απόψεις μας.

Υπηρετώ στη θέση του Σχολικού Συμβούλου Θεολόγων Ηπείρου, Κέρκυρας και Λευκάδας από τον Μάρτιο του 2003.

Κατά τη διάρκεια της θητείας μου στη θέση αυτή, η ενασχόλησή μου με τα Προγράμματα Σπουδών ήταν συνεχής, αδιάκοπη και πάντα σε συνεργασία με τους συναδέλφους της τάξης.

Τα υφιστάμενα ΔΕΠΠΣ – ΑΠΣ του 2003, που εντάχθηκαν στην σχολική πραγματικότητα το 2005-2007, είναι σύγχρονα, προοδευτικά, διαθεματικά, ανοίγουν προοπτικές στην εκπαίδευση και περιλαμβάνουν, ήδη, σχεδόν το σύνολο των στόχων που θέτει το κείμενο του «Νέου Σχολείου». Ακόμη είχε προταθεί και προβλεφθεί από το τότε Παιδαγωγικό Ινστιτούτο να γίνει αξιολόγηση των Προγραμμάτων αυτών ώστε να γίνουν οι απαραίτητες παρεμβάσεις και αναπροσαρμογές, όπου αυτό κρίνονταν απαραίτητο, πράγμα που δεν έγινε ποτέ. Παρά τις παρατηρήσεις μας και τις προτάσεις μας για αλλαγές σε επιμέρους ενότητες, η ομάδα έργου τότε, θεώρησε πως όλα έβαιναν καλώς και πως δεν χρειάζονταν παρεμβάσεις. Ξαφνικά το 2009 χωρίς αξιολόγηση των προηγουμένων Προγραμμάτων και αιτιολόγηση παρουσιάστηκε η ανάγκη για εκπόνηση νέων ΠΣ.

Τα νέα ΠΣ άρχισαν να εκπονούνται αρχές του 2011 και να εφαρμόζονται από τον Σεπτέμβρη του 2011, χωρίς επιμόρφωση όλων των εκπ/κων που κλήθηκαν να τα εφαρμόσουν.

Οι Σχολικοί Σύμβουλοι κληθήκαμε, από την ομάδα έργου και τους εμπειρογνώμονες οι οποίοι είχαν αναλάβει τα πάντα (εκπόνηση ΠΣ, επιμόρφωση κλπ) για επιμόρφωση και στήριξη του νέου ΠΣ, τον Φεβρουάριο του 2012 (Επιμόρφωση των Σχολικών Συμβούλων για την Πιλοτική εφαρμογή των νέων Προγραμμάτων Σπουδών στα πλαίσια της εφαρμογής του προγράμματος του ΕΣΠΑ «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21ου αιώνα) – Πιλοτική Εφαρμογή, στους Άξονες Προτεραιότητας 1, 2, 3 – Οριζόντια Πράξη»).

Για τα νέα ΠΣ προβλέπονταν χρηματοδότηση των σχολικών μονάδων που είχαν ενταχθεί στο πρόγραμμα πιλοτικής εφαρμογής για υλικοτεχνική υποδομή και υποστήριξη της εφαρμογής τους, συνεχόμενο 2ωρο κλπ.

Από την πιλοτική εφαρμογή τους σε σχολεία της περιοχής ευθύνης μας, τα συμπεράσματά μας και οι προτάσεις μας, ύστερα από συνεργασία με τους συναδέλφους που τα εφάρμοσαν και σας καταθέτουμε, είναι:

1. Οι μαθητές και εκπαιδευτικοί αντιμετώπισαν θετικά αρκετές από τις βιωματικές δραστηριότητες του νέου Προγράμματος Σπουδών. Τα παιδιά έχουν σαφώς λιγότερη εργασία για το σπίτι τους, ενώ στην τάξη κινητοποιούνται όλοι οι μαθητές. Σίγουρα διευκολύνονται οι εκπαιδευτικοί και σε θέματα διαχείρισης της τάξης. Η απαραίτητη εκπόνηση σχεδίων εργασίας κινητοποιεί ιδιαίτερα τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι πρέπει να είναι εφευρετικοί σε νέες δραστηριότητες. Το πλαίσιο του νέου ΠΣ τους «λύνει» τα χέρια. Προτείνεται, όπως, οι διδακτικές τεχνικές και η διδακτική μεθοδολογία με βάση όσα παραπάνω αναφέραμε για το νέο ΠΣ να παραμείνουν και να γενικευθούν. Ωστόσο οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι όλα αυτά προβλέπονταν και εφαρμόζονταν στην πράξη και με τα υφιστάμενα ΔΕΠΠΣ – ΑΠΣ.

2. Επίσης στην πιλοτική εφαρμογή ήταν ουσιαστικές οι παρατηρήσεις των συναδέλφων και ο προβληματισμός που κατέθεσαν ως προς την επιτυχία αυτών των ΠΣ. Ο προβληματισμός και οι παρατηρήσεις συνοψίζονται στα εξής:

2.1 Απαιτείται ουσιαστική επιμόρφωση, υλικοτεχνική υποδομή στα σχολεία, απαραίτητη στο έργο τους (φωτοτυπίες, αίθουσες-εργαστήρια, βιβλιοθήκες κ.ά.), μικρά τμήματα (μέχρι 20-22 μαθητές) για την εφαρμογή των ομαδοσυνεργατικών τεχνικών και οπωσδήποτε το συνεχόμενο 2ωρο, απαραίτητη προϋπόθεση για την εφαρμογή και επιτυχία του νέου ΠΣ. Όμως με το νέο Ωρολόγιο Πρόγραμμα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (ΦΕΚ 1324 τΒ 11-5-2016), που μειώθηκαν οι ώρες διδασκαλίας του ΜτΘ στην Ε΄ και ΣΤ΄ τάξη Δημοτικού από 2 σε 1 ώρα, προστέθηκε ένα ακόμη πρόβλημα ως προς την εφαρμογή των νέων ΠΣ, αφού είναι αδύνατο να εφαρμοστούν στην πράξη όσα περιλαμβάνει.

2.2 Το νέο ΠΣ είναι ιδιαίτερα απαιτητικό, με ποικίλες έννοιες και στόχους, γενικά αλλά και ανά ενότητα. Χρειάζεται να αφιερώσουν πολύ χρόνο για καλή προετοιμασία (εκπόνηση σχεδίου μαθήματος, εύρεση υποστηρικτικού υλικού κ.λπ.). Σε πολλά σημεία αντιμετώπισαν, ως προς το περιεχόμενο δυσκολία, αφού μοιάζει να δίνει «σκόρπιες» γνώσεις μέσα από ωραία θέματα, χωρίς αρχή, μέση και τέλος, χωρίς συνέχεια και συνοχή. Είναι “σαν να έχουμε τα κουπιά και χάσαμε τη βάρκα”, είπε συνάδελφος. Οι θεολόγοι δυσκολεύονται ιδιαίτερα να τιθασεύσουν και να διαχειριστούν το υλικό που τους δίνεται με το συγκεκριμένο περιεχόμενο και την υπάρχουσα δομή, στο δε Δημοτικό οι δάσκαλοι, που φιλότιμα αγωνίζονται να οργανώσουν και να διδάξουν τόσα αντικείμενα που τους ανατίθενται, θα κληθούν να γίνουν “ειδικοί” σε θρησκειολογικά και θεολογούμενα θέματα χωρίς “όρια”, που μπορεί να οδηγήσουν σε επικίνδυνες ατραπούς.

2.3 Εκφράζεται η αντίληψη ότι το υφιστάμενο περιεχόμενο με την δομή του νέου Προγράμματος Σπουδών για το Μάθημα των Θρησκευτικών, ο μαθητής δεν αποκτά ξεκάθαρη, πλήρη και σφαιρική εικόνα για το ορθόδοξο γίγνεσθαι (βιβλικό, εκκλησιαστικό, πατερικό, πολιτισμικό κ.λπ.) και το αντίστοιχο ήθος. Με αυτό τον τρόπο είναι βέβαιο ότι το παιδί – μαθητής – οδηγείται σε έναν σχετικισμό και μια σύγχυση «εξ απαλών ονύχων», ήδη από τη Τρίτη τάξη του Δημοτικού, αφού όπως και ειδικοί παιδαγωγοί βεβαιώνουν, είναι αδύνατον σε αυτή την ηλικία να αφομοιώσουν και να επεξεργαστούν έννοιες θρησκειολογικές που τα νέα ΠΣ συμπεριλαμβάνουν. Ιδιαίτερα όταν αυτές προσφέρονται στους μαθητές με έναν τρόπο συγκρητιστικό και όχι σε ξεχωριστές ενότητες. Συνέπεια αυτού είναι ότι στην πρώιμη παιδική ηλικία δεν προσφέρεται με παιδαγωγικές προϋποθέσεις η κατάλληλη ορθόδοξη αγωγή με τρόπο που να τον βοηθήσει στον αυτοπροσδιορισμό και στην απόκτηση συνείδησης ταυτότητας, δομικό στοιχείο της οποίας είναι και η ορθοδοξία σε όλες της τις εκφάνσεις.

Είναι πεποίθηση πολλών συναδέλφων ότι τα βιβλία που τώρα παίρνουν οι μαθητές και που γράφηκαν σύμφωνα με τα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών με το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών (ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ) και έχουν εισαχθεί στην εκπαίδευση το 2005-2007, προσφέρονται για εφαρμογή καινοτομιών «και την ανάπτυξη της διδακτικής μεθοδολογίας που απαιτείται για την επίτευξη των διδακτικών στόχων και την εφαρμογή των σύγχρονων παιδαγωγικών αρχών της σχολικής εκπαίδευσης». Οι καινοτομίες από τα Προγράμματα αυτά, εκτός της Διαθεματικότητας και Διαπολιτισμικότητας οι οποίες είναι εμφανείς, επεκτείνονται και στις εξής που αφορούν: τη «διαφοροποιημένη διδασκαλία, την βιωματική/ανακαλυπτική/διερευνητική μάθηση, τη διεπιστημονική διδασκαλία, τη συνεργατική/συλλογική, τη μαθησιακή διαδικασία» τη δημιουργική σκέψη κ.λπ. (βλέπε και πρόταση του Προέδρου Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής κ. Γαβρόγλου για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση). Επιπλέον η ανοικτότητα και ο σεβασμός στην ετερότητα, καθώς και ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός είναι μερικά από τα καινοτομικά στοιχεία που περιλαμβάνουν. Άλλωστε και το τότε ΠΙ αναφέρει για τα υπάρχοντα βιβλία που γράφτηκαν με βάση τα υφιστάμενα ΑΠΣ -ΔΕΠΠΣ πως « … Στα διδακτικά αυτά βιβλία η θρησκευτική ύλη προσεγγίζεται με πνεύμα διαλόγου, ελευθερίας και καταλλαγής, χωρίς ομολογιακή εμμονή, κατηχητισμό, φανατισμό ή μισαλλοδοξία».

Κατόπιν των παραπάνω επιστημονικών παρατηρήσεων από μάχιμους συναδέλφους και όχι μόνο, θεωρώ πως «κρίνεται απαραίτητος ο εξορθολογισμός της ύλης των υπαρχόντων σχολικών εγχειριδίων για την απαραίτητη μείωση/αναδιαμόρφωσή της» με βάση τα υφιστάμενα ΑΠΣ -ΔΕΠΠΣ (και με μηδαμινό κόστος) «με στόχο την ελαχιστοποίηση των επαναλήψεων ενοτήτων, την αφαίρεση ενοτήτων με δυσνόητο περιεχόμενο για μαθητές των συγκεκριμένων ηλικιών, τον περιορισμό της υπερβολικής, σε έκταση, ύλης, την ταύτιση της διδαχθείσας ύλης με την εξεταστέα ύλη». Ακόμη η πρόταση αυτή θα συμβάλλει στην «εξοικονόμηση χρόνου για εκπόνηση σχεδίων εργασίας από τους μαθητές, στην εξοικονόμηση χρόνου ώστε οι μαθητές να επεξεργάζονται αποτελεσματικότερα τα δεδομένα του μαθήματος και να εκφράζουν τις απόψεις τους». Ένας τέτοιος διδακτικός σχεδιασμός με παιδαγωγικό πρόσημο θα ωφελήσει ιδιαίτερα στο Λύκειο όπου «κρίνεται απαραίτητη η αναβάθμιση του εκπαιδευτικού/μορφωτικού/κοινωνικοποιητικού ρόλου του ως σημαντικής βαθμίδας της εγκύκλιας παιδείας, με σημαντική συνεισφορά στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των μαθητών και στην καλλιέργεια των δημοκρατικών αξιών τους ως ενεργών πολιτών, στην ανάπτυξη ικανοτήτων με ουσιαστική αξία για την κοινωνική συμβίωση και την οικονομική ζωή (όπως αλληλεγγύη, αντίληψη κοινωνικής δικαιοσύνης, δημιουργικότητα, ικανότητα συνεργασίας), στην πρόσβαση σε γόνιμες γνώσεις και εμπειρίες μάθησης» (βλέπε και πρόταση του Προέδρου Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής κ. Γαβρόγλου για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση). Να σημειώσουμε, παρατήρηση για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των μαθητών στο Λύκειο, ότι στο στάδιο αυτό του διδακτικού και παιδαγωγικού σχεδιασμού μπορούν να αξιοποιηθούν κλάδοι της θρησκειολογίας, όπως Φιλοσοφία της Θρησκείας, Συγκριτική θρησκειών κ.ά.

Προτείνεται λοιπόν, όπως και στο κείμενο της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος προς το Υπουργείο Παιδείας, «να επικεντρωθεί το ενδιαφέρον στο ισχύον Πρόγραμμα Σπουδών με τη δική του θεματική μεθοδολογία, στο οποίο όμως θα γίνουν μερικές βελτιώσεις, εντάσσοντάς το στα σύγχρονα παιδευτικά δεδομένα, οπότε να εισαχθούν σε κάθε βιβλίο – όχι σε κάθε μάθημα – μερικά κεφάλαια θρησκειολογικά, ανάλογα με την θεματολογία του βιβλίου, αφού όμως δοθεί προτεραιότητα στην ορθόδοξη παράδοση, την οποία ακολουθεί η πλειοψηφία των ελλήνων πολιτών, αλλά και να χρησιμοποιηθούν ως εφαρμογές και τα καλά στοιχεία του Νέου Προγράμματος Σπουδών».