Προετοιμάζουμε τα παιδιά για το μέλλον τους, όχι για το παρελθόν μας

ΜΙΑ ΕΡΩΤΗΣΗ, ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ – Χρύσα Σοφιανοπούλου: «Προετοιμάζουμε τα παιδιά για το μέλλον τους, όχι για το παρελθόν μας» Κυρία Σοφιανοπούλου, πριν λίγες μέρες ολοκληρώθηκε στη χώρα μας η μαθητική αξιολόγηση του προγράμματος PISA. Τι επίδοση θα είχατε εσείς στο τεστ;

Μάλλον αρκετά χαμηλή. Υποθέτω επειδή έχω ήδη χαραγμένα μονοπάτια σκέψης. Η αλήθεια είναι ότι κάποτε δοκίμασα να κάνω το τεστ και δεν τα πολυκατάφερα. Οι γνώσεις και δεξιότητες που απαιτούνται δεν είναι αυτές που αναπτύσσει ο εκπαιδευόμενος στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Χωρίς αυτό να είναι απαραίτητα κακό. Το PISA δεν είναι ευαγγέλιο, αλλά δεν είναι και υπεύθυνο για όλες τις κακοδαιμονίες μας. Εκτιμώ ότι ήρθε η ώρα να απομυθοποιήσουμε τους φόβους μας.

Πριν λίγες μέρες βρέθηκα σε ένα συνέδριο στη Στοκχόλμη. Συγκράτησα αυτό που είπε η υπουργός Παιδείας της Σουηδίας με αφορμή την πτώση της χώρας της στην κατάταξη του PISA: «Δεν μας ενδιαφέρει η σύγκριση ή ο ανταγωνισμός με τις άλλες χώρες, αλλά με τον εαυτό μας. Και ευχαριστούμε τον ΟΟΣΑ που μας άνοιξε τα μάτια. Είδαμε, ψηλαφίσαμε τα προβλήματα στο εκπαιδευτικό μας σύστημα και αξιοποιήσαμε τα δεδομένα της έρευνας σύμφωνα με τη δική μας κουλτούρα και φιλοσοφία έτσι ώστε να βελτιωθούμε». Αυτή είναι η ουσία κάθε διεθνούς εκπαιδευτικής έρευνας μεγάλης κλίμακας: η αξιοποίηση των στοιχείων.

Το PISA παρέχει και στη χώρα μας, όπως και σε όλες τις συμμετέχουσες χώρες, μία βάση δεδομένων που διαφορετικά δεν θα μπορούσε να συλλέξει κανείς. Πλήθος πληροφοριών για τη δομή και τη λειτουργία της εκπαίδευσης, τις αντιλήψεις-στάσεις και πρακτικές των μαθητών και των διευθυντών και βέβαια γνώσεις και δεξιότητες στα τρία γνωστικά αντικείμενα – Κατανόηση Κειμένου, Μαθηματικά, Φυσικές Επιστήμες. Αν θελήσουν όσοι χαράσσουν εκπαιδευτική πολιτική να σκύψουν πραγματικά και χωρίς προκαταλήψεις στα δεδομένα (προσοχή, όχι στις έξωθεν ερμηνείες αλλά στα δεδομένα) τούς προσφέρεται ένα παράθυρο στη γνώση για να αντιμετωπίσουν όχι τα επείγοντα αλλά τα σημαντικά.

Ένας καθηγητής μου είπε πρόσφατα, αναφερόμενος σε κάποιον μαθητή πολύ ικανό που σήμερα διαπρέπει στις σπουδές του στη Γαλλία και όμως «ήταν ο τελευταίος και με απόσταση από τον προτελευταίο» στην τάξη του εδώ, ότι «παραλίγο να τον χάσουμε εξαιτίας του ελληνικού φορμαλιστικού συστήματος». Αυτό μας λέει πολλά. Οι μαθητές είναι λιγότερο πιθανό να επενδύσουν τον χρόνο και την ενέργειά τους σε μια καλύτερη εκπαίδευση, αν η εκπαίδευση αυτή τους φαίνεται και είναι άσχετη με τις απαιτήσεις του «πραγματικού» κόσμου.

Στο PISA πιστεύουμε ότι η εκπαίδευση αφορά στην προώθηση του πάθους για μάθηση, στην τόνωση της φαντασίας και στην ανάπτυξη ανεξάρτητων πολιτών που θα μπορούν να πάρουν αποφάσεις για να διαμορφώσουν το μέλλον τους. Επομένως, δεν ανταμείβουμε τους μαθητές για την αναπαραγωγή υλικού που έμαθαν στην τάξη. Για να γράψουν καλά στο PISA, οι μαθητές πρέπει να είναι σε θέση να «ξεχάσουν» αυτά που γνωρίζουν, να σκεφτούν πέρα από τα όρια των γνωστικών αντικειμένων και να εφαρμόσουν τις γνώσεις τους δημιουργικά σε νέες καταστάσεις. Αν το μόνο που κάνουμε είναι να διδάξουμε στα παιδιά μας ό,τι εμείς γνωρίζουμε, θα θυμούνται αρκετά για να ακολουθήσουν τα βήματά μας. Αλλά αν τους διδάξουμε πώς να μάθουν, θα μπορούν να πάνε οπουδήποτε θέλουν.

Σε έναν δομικά άνισο κόσμο, χωρίς την κατάλληλη εκπαίδευση, οι άνθρωποι θα βρίσκονται στο περιθώριο της κοινωνίας, οι χώρες δεν θα είναι σε θέση να επωφεληθούν από τις τεχνολογικές προόδους, και αυτές οι εξελίξεις δεν θα οδηγούν σε κοινωνική πρόοδο και ευημερία. Αυτό οδηγεί εκπαιδευτικούς, ερευνητές και υπεύθυνους χάραξης πολιτικής από όλο τον κόσμο να ενώσουν τις δυνάμεις τους στην αναζήτηση καλύτερων λύσεων.

To PISA προτείνει δημιουργική σκέψη, εφευρετικότητα, περιέργεια, καινοτομία, συνεργατικότητα ως απαραίτητα στοιχεία της εκπαίδευσης. Όσο πιο αλληλοεξαρτώμενος γίνεται ο κόσμος, τόσο περισσότερο χρειαζόμαστε συνεργάτες και ενορχηστρωτές. Η καινοτομία είναι σπάνια προϊόν των ατόμων που εργάζονται μεμονωμένα, αλλά μάλλον αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο κινητοποιούμε, μοιράζουμε και ενσωματώνουμε τη γνώση. Προετοιμάζουμε, λοιπόν, τους μαθητές μας για το μέλλον τους, όχι για το παρελθόν μας.

*Η Χρύσα Σοφιανοπούλου, Επίκουρος Καθηγήτρια στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, είναι Εθνική Συντονίστρια του προγράμματος PISA για την Ελλάδα.