Ποια είναι η ψυχοσύνθεση ενός μαθητή της Γ’ Λυκείου, όταν καλείται να δώσει πανελλήνιες εξετάσεις. Πώς των επηρεάζει κρίση και η γενικότερη κοινωνικο-οικονομική κατάσταση. Συνέντευξη της Σωτηρίας Κεχρή για την ψυχολογία τους οι μαθητές της Γ’ Λυκείου.
Σε αυτό το ρευστό κλίμα που επικρατεί, πώς αντεπεξέρχονται οι μαθητές στις υποχρεώσεις τους και με ποιο τρόπο διαμορφώνουν και κυνηγούν τους στόχους τους; Πιστεύω πως οι μαθητές που ολοκληρώνουν τη σχολική τους πορεία, όπως και οι απόφοιτοι φοιτητές των πανεπιστημίων και τεχνολογικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων είναι δύο ομάδες πληθυσμού που πλήττονται άμεσα από την κρίση. Οι απόφοιτοι πανεπιστημίων , γιατί βρίσκονται αντιμέτωποι με την ανεργία κι ένα θολό επαγγελματικό τοπίο, με μειονεκτικούς όρους εργασίας και μισθοδοσίας. Οι μαθητές της Γ΄ Λυκείου γιατί καλούνται να αποφασίσουν για το μέλλον τους, μέσα σε ένα κλίμα αβεβαιότητας, ανεργίας και χωρίς να έχουν τα δεδομένα των μελλοντικών συνθηκών. Πρόκειται για νέους γεμάτους όνειρα που βρίσκονται μετέωροι σε όλα τα επίπεδα, οι οποίοι πολλές φορές έχουν επωμιστεί και τα ανεκπλήρωτα όνειρα των γονέων τους.
Ποιοι είναι οι παράγοντες αυτοί που καθιστούν τα παιδιά αυτής της ηλικίας ευάλωτα; Κατ’ αρχάς, όπως θυμόμαστε όλοι, η σχολική χρονιά της Γ΄ Λυκείου είναι μία ψυχοφθόρα περίοδος, κατά την οποία οι μαθητές κάνουν την τελική προσπάθεια για τις εξετάσεις, έχουν ελάχιστο προσωπικό χρόνο, συχνά πολλή πίεση από την οικογένεια και τους καθηγητές και συγκεντρώνουν όλες τους τις δυνάμεις στη μελέτη , στον εαυτό τους και στο στόχο τους. Ουσαστικά, το σύστημα αξιολογεί μέσα σε λίγες ώρες την προσπάθεια τουλάχιστον δύο ετών, αν όχι ολόκληρης της σχολικής πορείας. Αυτό επιβαρύνει τους μαθητές με επιπλέον άγχος, καθώς είναι σαν να μη δικαιολογεί τα λάθη ή τους απρόβλεπτους παράγοντες. Επιπλέον, οι συνεχείς διαδικασίες αξιολόγησης κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς (διαγωνίσματα, τεστ) τόσο στο σχολείο, όσο και στα φροντιστηριακά μαθήματα (που αποτελούν κοινό μυστικό ) βάζουν τους μαθητές σε μία διαρκή διαδικασία ελέγχου, συνθήκη που επιτείνει το άγχος. Επίσης, είναι σημαντικό να θυμόμαστε οτι οι μαθητές της Γ΄Λυκείου είναι νέοι που διανύουν το μεταβατικό στάδιο από την εφηβεία στην ενηλικίωση. Όπως αναφέρει ο Winnicott, ‘’εφηβεία είναι η περίοδος ανακάλυψης του εαυτού. Το πρόβλημα είναι πώς να είσαι έφηβος στην περίοδο της εφηβείας’’. Όπως κάθε μεταβατικό στάδιο, η εφηβεία διέπεται από μεταβολές: μεταβολές στη σωματική ανάπτυξη, ορμονολογικές μεταβολές και απορρέουσες ψυχολογικές μεταβολές. Μέσα σε αυτό τον προσωπικο αγώνα κάθε εφήβου προστίθεται το άγχος να επιλέξει το επάγγελμα που θα τον ακολουθεί στην υπόλοιπη ζωή του. Ωστόσο, δεν είναι κάθε έφηβος ώριμος να αναλάβει μία τέτοια καθοριστική απόφαση. Καθοριστική κι εδώ είναι η συμβολή των γονέων, καθώς η ενηλικίωση ενός παιδιού περνά όλη την οικογένειά σε μία άλλη αναπτυξιακή φάση, απαιτητική και καινούρια τόσο για το ίδιο, όσο και για τους γονείς και τα αδέρφια.

Πώς οι οικονομικές συγκυρίες επιδρούν στο σημερινό μαθητή της Γ΄ Λυκείου;;

Η αύξηση της ανεργίας και η οικονομική κρίση στην οποία έχει διέλθει η χώρα μας και γίνεται όλο πιο εμφανής και βαθιά, επηρεάζει τις οικογένειες των μαθητών. Όπως προειπώθηκε –και είναι γνωστο σε όλους- έως σήμερα ένας μαθητής που ενδιαφέρεται όχι μόνο να πάρει το απολυτήριο, αλλά και να εισαχθεί σε κάποια σχολή, συμπεριλαμβάνει στην προετοιμασία του μαθήματα, είτε ιδιαίτερα είτε φροντιστηριακά, που επιβαρύνουν τον οικογενειακό προϋπολογισμό . Κατά συνέπεια, ο έφηβος επιβαρύνεται συναισθηματικά, συνειδητοποιώντας ότι επιβαρύνει οικονομικά την οικογένειά του και περιτυλίγει την προσπάθειά του με την υποχρεωτική επιτυχία. Ωστόσο, το σύστημα των εξετάσεων είναι έτσι διαμορφωμένο, ώστε κανείς δε μπορεί να αποκλείσει την ‘αποτυχία’ , ακόμα κι ενός πολύ καλά προετοιμασμένου και δυνατού υποψηφίου.

Άλλος παράγοντας που ενισχύει το άγχος είναι η δυνατότητα της οικογένειας να συντηρήσει ένα φοιτητή σε μία άλλη πόλη από την πόλη διαμονής. Κατά το παρελθόν, οι οικογένειες στην Ελλάδα έβαζαν άμεση προτεραιότητα τις σπουδές των παιδιών και –πολύ συχνά – με θυσίες, κατάφερναν να δώσουν την ευκαιρία στα παιδια να σπουδάσουν στη σχολή της επιλογής τους, σε όποια πόλη περνούσαν. Ωστόσο, οι οικογένειες που είναι σε θέση πλέον να εξασφαλίσουν τα προς το ζην σε ένα φοιτητή περιορίζονται διαρκώς. Οι μαθητές, λοιπόν, επιλέγουν τις σχολές λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις ανάγκες της οικογένειας και πολλές φορές υποχρεώνονται να θυσιάσουν εκείνοι με τη σειρά τους τη σχολή επιλογής, προκειμένου να μην επωμιστεί η οικογένειά τα έξοδα διαμονής. Τα κριτήρια συμπλήρωσης ενός μηχανογραφικού είναι πλέον πολύπλοκα και συχνά αφορούν παράγοντες πέρα από το ενδιαφέρον του μαθητή για τη σχολή και τη δυνατότητά του να επιτύχει.

Και μην ξεχνάμε τον πιο σημαντικό παράγοντα, την ανεργία. Ένας μαθητής, οφείλει να επιλέξει μία σχολή στην οποία ρεαλιστικά θα μπορεί να απορροφηθεί με την ολοκλήρωση των σπουδών του. Οι δείκτες της ανεργίας ανεβαίνουν συνέχεια και τα ‘παραδοσιακά επαγγέλματα’ διέρχονται κρίση. Αυτό καθιστά την επιλογή εξαιρετικά πολύπλοκη και αυξάνει τα επίπεδα στρες των υποψηφίων.

Ωστόσο, περισσότερο σημαντικούς θεωρώ τους κοινωνικούς παράγοντες που μεταβάλλονται κι επιδρούν στην ψυχολογία των μαθητών αυτής της ηλικίας.

Ποιοι είναι αυτοί οι κοινωνικοί παράγοντες και με ποιο τρόπο επηρεάζονται οι μαθητές από αυτούς;

Είναι απολύτως σαφές ότι η χώρα μας διέρχεται μία δύσκολη μεταβατική περίοδο. Κανείς δε γνωρίζει πόσο θα διαρκέσει και πόσο θα επηρεάσει τον καθένα. Η κρίση, ωστόσο, γεννά ευκαιρίες. Έως σήμερα, δεν έχουμε δει να αξιοποιείται η κρίση αυτή, ώστε να απαλλαγούμε από τη λανθασμένη λογική και τακτική που μας οδήγησε εδώ. Αντίθετα, παρατηρούμε ραγδαία αύξηση της ανεργίας, της εγκληματικότητας, επιθετικότητα που στρέφεται από τον έναν στον άλλον, καχυποψία, απαξίωση των θεσμών και περιφρόνηση των αξιών.
Οι έφηβοι έχουν ανάγκη από ένα σταθερό σύστημα αξιών. Για να ‘στήσουν’ τα όνειρα, τους στόχους και τη ζωή τους έχουν ανάγκη από σταθερές βάσεις κι αίσθηση δικαιοσύνης. Αυτό είναι που τους στερούμε σήμερα. Δεν τους παρέχουμε ούτε τη δυνατότητα να προγραμματίσουν και να θέσουν στόχους, καθώς όλα είναι ρευστά και αβέβαια, ούτε τη δυνατότητα να ονειρευτούν τη ζωή τους, καθώς το κλίμα που επικρατεί για το μέλλον είναι κλίμα τρομοκρατίας.
Είναι, πλέον, προσωπική απόφαση του κάθε εφήβου και της κάθε οικογένειας να υπερασπίζεται την ψυχική της υγεία και με σταθερές αξίες, εργατικότητα, ήθος και πείσμα να προασπίζεται τους στόχους και το μέλλον. Οι νέοι είναι το μέλλον μας. Ας ευχηθούμε ότι θα έχουν τη βούληση και τη φώτιση , με το πείσμα και τη δύναμη που τους διακρίνει, να κάνουν ριζικές αλλαγές και να διεκδικήσουν με πιο αποτελεσματικό τρόπο όσα δικαιούνται.