Πλάνη το φινλανδικό θαύμα της Πίζα!

Στο διαγωνισμό Πίζα 2000 η Φινλανδία πήρε την πρώτη θέση.

Από τότε το εκπαιδευτικό σύστημα της Φινλανδίας, απέκτησε φανατικούς οπαδούς παγκόσμια και αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης και προβληματισμού για όλους τους ειδικούς της Εκπαίδευσης.

Τα βασικά στοιχεία του φινλανδικού μοντέλου βρίσκονται στον αντίποδα των νεοφιλελεύθερων προτάσεων του ΟΟΣΑ, που αντιμετωπίζει την Εκπαίδευση με τους όρους και τις «αξίες» της Αγοράς.

Το φινλανδικό εκπαιδευτικό μοντέλο λέει όχι στη θεολογία της αξιολόγησης, στον ανταγωνισμό και την εμπλοκή της Αγοράς. Οι μαθητές μέχρι την ένατη τάξη φοιτούν σε ενιαίο σχολείο και στη συνέχεια επιλέγουν ακαδημαϊκή καριέρα ή επαγγελματική εκπαίδευση.
Εκπαιδευτικοί γίνονται οι καλύτεροι μαθητές κάθε χρονιάς και απολαμβάνουν το σεβασμό της κοινωνίας. Οι μαθητές έχουν τις λιγότερες ώρες εργασίας απ` τους περισσότερους ευρωπαίους συνομηλίκους τους , χωρίς βασανιστικές και χωρίς νόημα εξετάσεις.

Στο διαγωνισμό του 2009 η Φινλανδία είχε μια αξιοπρόσεκτη πτώση στον πίνακα. Πλέον βρίσκεται στην τρίτη θέση (πίσω από την Κίνα και την Κορέα) από την πρώτη που βρίσκονταν το 2000.

Αυτή η πτώση έχει ξεσηκώσει έναν άλλο πανευρωπαϊκό διάλογο για το αν τελικά είναι το φινλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα τόσο θαυμαστό και επιτυχές και ποιοι είναι τελικά οι πραγματικοί λόγοι για την επιτυχία του 2000 αλλά και για την πτώση μετά το 2009.

Βέβαια οι Φιλανδοί μαθητές, ακόμα και μετά την πτώση, βρίσκονται πολύ ψηλά στον πίνακα, πολύ ψηλότερα από χώρες όπως η Γερμανία για παράδειγμα.

Η Φινλανδία ακολούθησε και ακολουθεί το δικό της δρόμο στην Εκπαίδευση, μακριά από τις νεοφιλελεύθερες συνταγές.
Ανεξάρτητα από τις αιτίες της πτώσης των επιδόσεων των Φιλανδών μαθητών, κανένα μοντέλο δεν είναι αιώνιο και αμετάβλητο. Ήδη η φινλαδική κοινωνία, μέσα από ευρύτατο διάλογο σχεδιάζει τις αλλαγές των επόμενων χρόνων.

Το ενδιαφέρον, για τη χώρα μας, είναι ότι το φινλαδικό μοντέλο, από προφανή άγνοια, το εκθειάζουν με φανατισμό και πολλοί νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων δημοσιογράφοι και δημοσιογραφούντες. Σε μια χώρα που ο μιμητισμός θεωρείται πολιτική πρόταση μάλλον είναι αναμενόμενο.

Ο διάλογος, βέβαια, για εκπαιδευτικά συστήματα άλλων χωρών έχει σημασία. Προσφέρει νέες ιδέες και μια διαφορετική οπτική. Από αυτό το σημείο μέχρι να πιστεύει κανείς ότι υπάρχουν μοντέλα προς αντιγραφή η απόσταση είναι χαώδης.

Η Εκπαίδευση και η Παιδεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την κοινωνική και οικονομική κατάσταση. Με την παράδοση, την ιστορία και τον πολιτισμό κάθε χώρας. Με τις υποδομές και τα μέσα. Με τις γενικότερες αξίες και αντιλήψεις μιας κοινωνίας. Με το ίδιο το κοινωνικό σύστημα μέσα στο οποίο υπάρχει.

Όλα αυτά δεν αλλάζουν ούτε σε μια στιγμή ούτε με νόμους και διατάγματα. Χρειάζεται όραμα, χρηματοδότηση και μακροχρόνιος σχεδιασμός.

Τέτοιος δεν υπήρξε και δεν υπάρχει στο ελληνικό κράτος.

Οι κυβερνήσεις στην Ελλάδα, αναμασούν δανεικά συνθήματα και ασκούν ευκαιριακή πολιτική, εξαγγέλλοντας μεταρρυθμίσεις οι οποίες συνήθως επιδεινώνουν την κατάσταση.
(Οι δήθεν μεταρρυθμίσεις στα μνημονιακά χρόνια είχαν και έχουν έναν μόνο στόχο, τη μείωση του κόστους και κανέναν άλλον.)

Στην ηλεκτρονική σελίδα της γερμανικής εφημερίδας “Die Zeit” δημοσιεύτηκε στις 7/7/2015 άρθρο με τίτλο ‘ Το φιλανδικό θαύμα της Πίζα αποδείχτηκε μια πλάνη¨. Ένα άρθρο, που με αφορμή την πτώση των επιδόσεων των Φιλανδών μαθητών μετά το 2009, επιχειρεί να δώσει απαντήσεις για τα αίτια αυτής της πτώσης.

Τα βασικά σημεία του άρθρου δημοσιεύουμε παρακάτω.

Το φινλανδικό θαύμα της Πίζα αποδείχτηκε μια Πλάνη
Finnlands Schulen gelten seit der ersten Pisa-Studie für Deutschland als Vorbild. Doch das ist eine Illusion. Jetzt stellt sich heraus: Der Erfolg beruhte doch auf Strenge statt auf modernen Methoden.

Τα φινλαδικά σχολεία από τον πρώτο διαγωνισμό Πίζα ήταν πρότυπο για τη Γερμανία.. Δυστυχώς είναι μια αυταπάτη. Τώρα ξέρουμε.
Η επιτυχία δεν στηρίχτηκε σε μοντέρνες, αλλά σε παραδοσιακές (αυστηρές) μεθόδους.

Το 2000 οι Φιλανδοί μαθητές ήρθαν πρώτοι στον πρώτο διαγωνισμό Πίζα. Αυτό προκάλεσε θαυμασμό σε ολόκληρη την Ευρώπη και ειδικοί απ` όλον τον κόσμο επισκέπτονταν τη Φιλανδία για να μελετήσουν το εκπαιδευτικό της σύστημα.

Ένα εκπαιδευτικό σύστημα που στηρίζονταν στη φιλοσοφία «πρώτα ο μαθητής». Όπου οι μαθητές εργάζονταν σε ομάδες με το δάσκαλο σε ρόλο συντονιστή. Με πρωτοποριακές μεθόδους διδασκαλίας , με ελάχιστη πίεση προς τους μαθητές και ελάχιστες εργασίες για το σπίτι.
Θαύμα! Άξιο να το θαυμάζει κανείς αλλά και να το μιμηθεί.

Ο νέος, θαυμαστός και όμορφος σχολικός κόσμος αντιγράφηκε απ` όλους, πολύ απλά γιατί ταίριαζε στο όραμα για την κοινωνία πολλών κομμάτων. Συμβάδιζε με το πνεύμα της εποχής και, το πιο σημαντικό, ήταν επιτυχημένο.
«Εμείς οι Πράσινοι θέλουμε σχολεία κατά το πρότυπο των Φιλανδών. Εμείς ονομάζουμε αυτό το μοντέλο Νέο Σχολείο» Αυτή η πρόταση είναι από το εκλογικό πρόγραμμα των Πρασίνων Κάτω Σαξωνίας το 2010 . Σήμερα κυβερνά το κόμμα στο Ομόσπονδο κρατίδιο και όχι μόνο εκεί.
Αυτό το θαυμαστό μοντέλο, όμως, είχε και τις και γκρίζες πλευρές του. Παρά τη φιλελεύθερη προς τα έξω εικόνα του , οι μαθητές δεν ήταν καθόλου ευχαριστημένοι με το σχολείο. Σε έρευνα της Γιούνισεφ το 2007 οι Φιλανδοί μαθητές ήταν οι λιγότερο ευχαριστημένοι από το σχολείο από τους περισσότερους ευρωπαίους μαθητές.

Μια παραδοξότητα για την οποία κανείς δεν μπορούσε να δώσει μια πειστική απάντηση.

Όπως λένε οι ειδικοί το φιλανδικό εκπαιδευτικό μοντέλο δεν ήταν πάντα τόσο μοντέρνο και φιλελεύθερο. Το κυρίαρχο μοντέλο μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990 ήταν το αυστηρό σχολείο, με κυρίαρχο ρόλο την αυθεντία του δασκάλου. Με μεγάλη πίεση προς τους μαθητές, με ανταγωνισμό και πολλή δουλειά.

Το μοντέλο αυτό άλλαξε στη δεκαετία του 1990, αλλά αρκετοί μελετητές πιστεύουν ότι αυτή η φιλελευθεροποίηση δεν έγινε άμεσα. Δεν είναι δυνατόν εκπαιδευτικοί που έχουν μάθει με έναν τρόπο διδασκαλίας πολλά χρόνια, ξαφνικά να αλλάξουν.

Στις Εκπαιδευτικές έρευνες εμείς μιλάμε για τουλάχιστον δέκα με δεκαπέντε χρόνια για να γίνουν ορατές οι αλλαγές μας λέει η Κριστίνα Ζέλτζερ, συντονίστρια του προγράμματος Πίζα του Μονάχου.

Αυτό ίσως εξηγεί γιατί , παρά τη φιλελευθεροποίηση του εκπαιδευτικού συστήματος, οι μαθητές δεν αγαπούσαν το σχολείο.

Στο διαγωνισμό Πίζα του 2012 οι επιδόσεις των Φιλανδών μαθητών είχαν σημαντική πτώση. (Στα Μαθηματικά καταλαμβάνουν πλέον τη 12η θέση, στην κατανόηση κειμένου την 6η και στις φυσικές επιστήμες την 5η θέση.) Η θέση τους πια βρίσκεται δε βρίσκεται στην κορυφή του πίνακα με σημαντική απώλεια 25 μονάδων, περίπου την απώλεια επιδόσεων μια σχολικής χρονιάς.

Τα αποτελέσματα αυτά προκάλεσαν μεγάλη έκπληξη.

Ο Γκάμπριελ Σάλγκερν διευθυντής του Κέντρου για τη μελέτη της Αγοράς και των Εκπαιδευτικών Μεταρρυθμίσεων(CMRE), του London School of Economics έχει μελετήσει την κατάρρευση του Φιλανδικού εκπαιδευτικού θαύματος και έχει εκδώσει τη μελέτη του με τίτλο “Real Finnish Lessons”.

Σύμφωνα με τις έρευνες του οι θαυμαστές επιτυχίες του φινλανδικού εκπαιδευτικού μοντέλου το 2000 δεν ήταν αποτέλεσμα του φιλελεύθερου μοντέλου που ίσχυε εκείνη την εποχή αλλά του προηγούμενου αυστηρού και ανταγωνιστικού μοντέλου.

Τα αποτελέσματα του φιλελεύθερου μοντέλου, κατά το Σάλγκρεν, μάλλον είναι τα σημερινά, όπου πλέον οι Φιλανδοί μαθητές κατατάσσονται κάπου στο μέσον του καταλόγου Πίζα.

Ο Σάλγκρεν καταλήγει σ` αυτό το συμπέρασμα μελετώντας και τα αποτελέσματα και άλλων χωρών που συμμετέχουν στο διαγωνισμό Πίζα.

Στο διαγωνισμό αυτό αριστεύουν οι μαθητές από τις χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας (Ιαπωνία, Σιγκαπούρη, Κορέα, Κίνα) των οποίων το εκπαιδευτικό σύστημα είναι εξαιρετικά αυστηρό, με κυρίαρχη τη θέση του δασκάλου, με τεράστιο ανταγωνισμό μεταξύ των μαθητών και πολλές εργασίες.

Και καταλήγει το άρθρο:

«Η φινλανδική επιτυχία στην αρχή της δεκαετίας δεν ήταν μια χίμαιρα. Ήταν πραγματικότητα. Το ίδιο πραγματική όσο η επιτυχία των ασιατικών χωρών. Βεβαίως η επιτυχία ήταν αποτέλεσμα ενός συστήματος που στηρίζονταν στην πίεση. Κάτι που δεν ήταν επιθυμητό. Και γι` αυτόν ακριβώς το λόγο το φινλανδικό μοντέλο απέκτησε τόσους φανατικούς οπαδούς στην Ευρώπη και η Φινλανδία έγινε ο αγαπημένος προορισμός όλων των ειδικών της Εκπαίδευσης.

Το ζήτημα είναι ότι οι Φιλανδοί είχαν πολύ περισσότερα κοινά με το ασιατικό μοντέλο απ` όσο θα ήθελε κανείς να πιστέψει. Η αυθεντία, η πίεση, η δασκαλοκεντρική διδασκαλία που ήταν οι συνταγές επιτυχίας της Κίνας, της Ιαπωνίας και της Σιγκαπούρης δεν ήταν καθόλου άγνωστες στους Φιλανδούς δασκάλους μέχρι το 2000, οι οποίοι δεν συνταξιοδοτήθηκαν ξαφνικά όλοι μαζί.»

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Πρέπει να ξαναγυρίσουμε πίσω . Στην αυθεντία και τον αυταρχισμό των δασκάλων. Στις τιμωρίες των μαθητών. Να τελειώσουμε με την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και τα κοινά σχολεία για όλους τους μαθητές.

Οι Φιλανδοί δεν άλλαξαν το επιτυχημένο σύστημά τους για να αποτύχουν και να γίνουν χειρότεροι. Αλλά γιατί αυτό το σύστημα δεν ταίριαζε στην εποχή.

Πολύ απλά γιατί η σχολική εκπαίδευση είναι ο καθρέφτης των κοινωνικών σχέσεων.

Ακόμα κι αν τα συμπεράσματα του Γκάμπριελ Σάλγκρεν είναι σωστά, δύσκολα θα πρότεινε κανείς σαν λύση την επιστροφή της εκπαίδευσης στα χρόνια του Κάιζερ, αναφέρει στην ίδια εφημερίδα η δημοσιογράφος Kerstin Dämon.

Μπορεί σήμερα οι μαθητές να μην έχουν τις επιτυχίες παλαιότερων χρόνων, είναι όμως πολύ πιο ευχαριστημένοι με το σχολείο τους. Κι αυτό είναι τελικά που μετράει.

Το παράδειγμα της Φινλανδίας πιθανόν μας δείχνει ότι κέφι στη μαθησιακή διαδικασία και εξαιρετικά αποτελέσματα στις εξετάσεις, μάλλον και τα δύο δεν πάνε μαζί.

Σε όλες τις έρευνες, πάντως, που γίνονται οι γονείς απαντούν ότι θεωρούν πιο σημαντική την ικανοποίηση που παίρνουν οι μαθητές από το σχολείο και τη μάθηση, παρά η καλή βαθμολογία στις εξετάσεις με κάθε κόστος.

Σε κάθε περίπτωση τα συμπεράσματα του κου Σάλγκρεν ρίχνουν νερό στο μύλο εκείνων που προειδοποιούν για τους κινδύνους μιας “χουζούρικης” παιδαγωγικής ( Kuschelpädagogik).

Η μίμηση μοντέλων και η εμπειρία της Σουηδίας.

Το φιλανδικό μοντέλο, μετά την επιτυχία του 2000,το αντέγραψαν, πολλοί, με πρώτους τους Σουηδούς. «Στη σουηδική εμπειρία βλέπει κανείς πόσο επικίνδυνο είναι να ακολουθείς ένα ξένο μοντέλο, ιδιαίτερα αντιγράφοντας επιλεκτικά κάποια στοιχεία, με μοναδικό κριτήριο την επιτυχία στο διαγωνισμό Πίζα» λέει η κα Σέλτζερ.

Η Σουηδία θεώρησε καθοριστικό παράγοντα για την επιτυχία του φινλανδικού μοντέλου την αυτονομία. Με βάση αυτό το σκεπτικό, θεσμοθετήθηκε ο ανταγωνισμός των σχολείων και τα σουηδικά σχολεία επιδόθηκαν σε αγώνα προσέλκυσης ( «καλών») μαθητών. Το αποτέλεσμα ήταν τα «καλά σχολεία» να γίνονται καλύτερα και τα «κακά σχολεία» να γίνονται χειρότερα.

Αυτό δημιούργησε κοινωνικό διαχωρισμό με σοβαρές συνέπειες για την κοινωνία.

Ταυτόχρονα και τα λεγόμενα καλά σχολεία στην προσπάθειά τους να εμφανίσουν καλύτερη εικόνα για να προσελκύσουν καλύτερους μαθητές βαθμολογούσαν με όλο και υψηλότερη βαθμολογία τους μαθητές τους.

Αυτό οδήγησε σε πτώση συνολικά του επιπέδου των μαθητών.

Απόδοση από τα γερμανικά και σχολιασμός
Τσουκάλης Δημήτρης
Αν. αιρετός ΠΥΣΠΕ Γ` Αθήνας
Γραμματέας Συλλόγου Εκπαιδευτικών Π.Ε. Χαϊδαρίου

argyrades.gr/