Κουτρουμπάκης Κώστας

Τριάδα αδιαίρετη τα ανθρώπινα, αν και μη αγία. Σαράντα χρόνια πριν, οι Pink Floyd κυκλοφορούσαν το αριστουργηματικό «Animals», επηρεασμένο στη στιχουργική του από τη «Φάρμα των Ζώων» του Τζορτζ Όργουελ. Γουρούνια, πρόβατα και σκύλοι συνθέτουν το τρισυπόστατο της ανθρώπινης φύσης κατά τους Floyd. Ο υπαινιγμός είναι σαφής. Διαφοροποιούμενοι από τον Όργουελ που στηλίτευε τον σταλινισμό, οι Floyd καταφέρονται εναντίον του καπιταλισμού.

Γουρούνι ο άνθρωπος. Γουρούνι καταναλωτικό. Στις μαθητικές εκθέσεις ιδεών πληθωρισμός κοινοτοπιών· «ο σύγχρονος άνθρωπος ταυτίζει το είναι με το έχειν, το καταναλώνω με το υπάρχω». Η εποχή μας έχει δυστυχώς να καταδείξει μια ακόμη πιο οδυνηρή αλήθεια: η οικονομική κρίση όχι μόνο δεν περιόρισε την εξάρτησή μας από τα αγαθά αλλά τη γιγάντωσε. Ρέστοι και απένταροι; Ναι. Αρνητές της υπεραφθονίας; Όχι. Τουναντίον, εκούσια πιασμένοι -όλο και περισσότερο- στην αρπάγη της κατανάλωσης, που υψώνεται πια ως μοναδική και αδιαμφισβήτητη σπουδαιότητα στο αξιακό μας σύστημα.

Πρόβατο ο άνθρωπος. Πρόβατο μαζοποιημένο, ετεροκαθοριζόμενο, άβουλο και άλλα πολλά, εκθέσεων ιδεών και πάλι. Ποιο είναι όμως το χαρακτηριστικό γνώρισμα για μας τους κοπαδίτες της τρέχουσας ιστορίας; ΦΟΒΟΣ. Αρχέγονο συναίσθημα ο φόβος, κληρονομικό θαρρείς, μα πλέον τόσο δυναστικό. Δεν πρόκειται για φόβο αυτοφυή αλλά καλλιεργούμενο· χαράσσει διαχωριστικές γραμμές, υψώνει φράχτες κάθε είδους, μορφοποιεί συμπεριφορές, πακτώνει στους καναπέδες τους τους σιωπηλούς πλειοψηφούντες, καταστρατηγεί δικαιώματα και ελευθερίες. Το Μπατακλάν, το Βερολίνο και η Κωνσταντινούπολη σφυρηλατούν τον νέο Ευρωπαίο πολίτη· με τον δημοκρατικό μανδύα αλλά και τον όλο και πιο φανερά διακριτό ρατσιστικό πυρήνα.

Σκυλί ο άνθρωπος. «Δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα από την αδικία που διαθέτει όπλα» έλεγε ο Αριστοτέλης στα «Πολιτικά» του. Με τη λέξη “όπλα” εννοούσε βέβαια τις ικανότητες. Σκυλί εκπαιδευμένο και ως εκ τούτου ικανότατο ο άνθρωπος. Έξυπνες βόμβες σε τηλεκατευθυνόμενα drones, υπερσύγχρονα μαχητικά αεροσκάφη, όλα στην υπηρεσία της ψυχικής μας υγείας, που κατά τον Νίτσε επιτυγχάνεται -εν μέρει τουλάχιστον- με την απρόσκοπτη ικανοποίηση των αγελαίων μας ενστίκτων, της θέλησής μας για δύναμη, εξουσία και επιβολή.

Αυτό που αξίζει να προσεχθεί στο Floydικό τρισυπόστατο της ανθρώπινης φύσης είναι ότι γουρούνια, πρόβατα και σκυλιά δεν αντιπαρατίθενται αλλά συνθέτουν οργανικό σύνολο. Σκυλιά γινόμαστε αφού πρώτα νιώσουμε φοβισμένα πρόβατα, πεπεισμένα πως η επιβίωση δεν εξασφαλίζεται εκτός αγέλης, με τη συνύπαρξή μας δηλαδή με τον Άλλο, παρά με το λιντσάρισμά του. Σκυλιά γινόμαστε αφού πρώτα νιώσουμε αδηφάγα γουρούνια· ανίκανοι να ικανοποιηθούμε με οτιδήποτε, κατασπαράσσουμε αλλήλους σε ένα ατέρμονο κυνήγι κορεσμού. Πρόβατα γινόμαστε αφού πρώτα σκυλέψουμε τη λεία μας και ύστερα θελήσουμε να την προστατέψουμε μέσα στη δύναμη και την ασφάλεια της αγέλης. Τέλος, γουρούνια γινόμαστε για να μην αποτελέσουμε παραφωνία στις παγιωμένες βουλιμικές αρμονίες του κοπαδιού.

Κι ο Άνθρωπος; Πού βρίσκεται μέσα σε όλα αυτά; Χάθηκε μέσα στον σάκο του κάλπικου Santa Claus της Coca Cola; Ο καπιταλιστικός τρόπος ζωής είναι μονόδρομος; Εκτός από το ένστικτο του φονιά («And you believe at heart, everyone’s a killer» έγραφαν οι Pink Floyd), η αγάπη, η συμπόνια, η αλληλεγγύη δεν είναι κι αυτές εγγενείς ανθρώπινες ποιότητες; Προφανώς και είναι, αλλά τις έχουμε χάσει· κι ακόμη χειρότερα, δεν ξέρουμε πού να τις αναζητήσουμε. Η λύση -φρονώ- βρίσκεται στον μίτο που μας συνδέει με αυτό που ο Ρολάν Μπαρτ θεωρούσε ως πραγματική μας πατρίδα, την παιδική δηλαδή ηλικία. «Η γνώση είναι ανάμνηση» έλεγε ο Πλάτωνας. Ξέρουμε πώς είναι να ’σαι παιδί -δε γεννηθήκαμε ενήλικες- αλλά το ’χουμε ξεχάσει. Δύσκολη ωστόσο η αναθύμηση. Πρόκειται για ταξίδι αυτογνωσίας, για ενδοσκόπηση τραυματική, που προϋποθέτει αναίρεση οικειωμένων απόψεων και αποκρυσταλλωμένων συμπεριφορών. Ας αναλογιστούμε, ωστόσο, με το χέρι στην καρδιά, αν υπάρχει κάτι πολυτιμότερο και ουσιωδέστερο από αυτό στους αγαλήνευτους καιρούς μας. «Ποτέ δεν είναι αργά για να έχεις μια ευτυχισμένη παιδική ηλικία.» Πάνω σ’ αυτά ακριβώς τα λόγια του Τομ Ρόμπινς οφείλουμε να αναστοχαζόμαστε. Κι όχι επετειακά· διαρκώς.

*Ο Κώστας Κουτρουμπάκης είναι φιλόλογος στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

ΠΗΓΗ:

alt