Οι Τρείς Ιεράρχες στον καιρό της Πανθρησκείας*
Του Παναγιώτη Τσαγκάρη
Γενικού Γραμματέα της Πανελλήνιας Ένωσης Θεολόγων
Ας μου επιτραπεί να ξεκινήσω το παρόν ταπεινό και ευλαβικό αφιέρωμά μου στη μνήμη των ανυπέρβλητων, φωτεινών μορφών των Τριών Μεγάλων Ιεραρχών και Οικουμενικών Διδασκάλων, με κάποια παραδοξότητα, δηλαδή, περιγράφοντας κατ΄ αρχήν, την κατάσταση που τείνει να διαμορφωθεί στην εποχή μας στο παγκόσμιο θρησκευτικό χώρο, παίρνοντας αφορμή από ένα άρθρο της καθημερινής ειδησεογραφίας, το οποίο περιγράφει ένα περιστατικό που αφορά στον πρόεδρο των ΗΠΑ.

Το συγκεκριμένο λοιπόν, άρθρο, με τίτλο, «Τι κρύβει ο Μπαράκ Ομπάμα στις τσέπες του»1, αναφέρεται στο γεγονός ότι, στην ετήσια συνέντευξή του, στο δημοφιλέστερο στο είδος του Κοινωνικό Μέσο κοινοποίησης, αναπαραγωγής και διαμοιρασμού βίντεο, στο YouTube(Γιουτιουμπ), ο πρόεδρος της Αμερικής Μπαράκ Ομπάμα, άδειασε τις τσέπες του, αποκαλύπτοντας ότι κουβαλάει μαζί του διάφορα πράγματα που του θυμίζουν τους ανθρώπους που έχει γνωρίσει κατά τη διάρκεια της θητείας του στον Λευκό Οίκο και τα οποία του δίνουν έμπνευση, όταν νιώθει κουρασμένος ή αποθαρρυμένος.
Στη συνέντευξη έδειξε πέντε τέτοια αντικείμενα. Το πρώτο, ήταν ένα ροζάριο που του έχει χαρίσει ο Πάπας Φραγκίσκος. Μετά, έδειξε ένα αγαλματίδιο του Βούδα, που του έχει χαρίσει ένας βουδιστής και μία τυχερή μάρκα του πόκερ, που του χάρισε ένας μηχανόβιος γεμάτος τατουάζ κατά την πρώτη προεκλογική καμπάνια του. Ακόμη, έβγαλε από την τσέπη του ένα αγαλματίδιο ινδουιστικής θεότητας και, τέλος, έναν σταυρό Κοπτών, τον οποίο του χάρισαν στην Αιθιοπία.
Όλα αυτά τα αντικείμενα, του θυμίζουν όλους τους διαφορετικούς ανθρώπους που έχει συναντήσει στην πορεία του και το πόσο έχουν επενδύσει σε εκείνον. Νιώθει, έτσι, όπως είπε, την ευθύνη να εργασθεί σε αυτά τα ζητήματα, που επηρεάζουν αυτούς τους ανθρώπους.
Μικρά ενθύμια – θρησκευτικά σύμβολα από συναντήσεις του λοιπόν, κρύβει ο πρόεδρος της Αμερικής στις τσέπες του και φανερώνοντάς τα, αποδεικνύεται ως ένας μάγος της επικοινωνίας, ορίζοντας ταυτόχρονα, με την κίνησή του αυτή, τους παράγοντες που χαρακτηρίζουν, σήμερα, την έννοια της επικοινωνίας. Ως αποστολέας (Sender), δηλαδή, μεταφέρει ένα μήνυμα (Message), στον αποδέκτη (Recipient), με συγκεκριμένους τρόπους μεταβίβασης (Mode), που υπαγορεύουν οι κανόνες της διαφήμισης και της σύγχρονης αγοραλογίας, αλλιώς μάρκετινγκ (marketing), στοχεύοντας σε ένα αποτέλεσμα (Effect)2.
Στην συγκεκριμένη περίπτωση, το μήνυμα, δεν κατονομάζεται, δεν δηλώνεται άμεσα, εμφανώς, όμως, υποδηλούται, δηλαδή, αφήνεται έντεχνα, να υπονοηθεί από τον τηλεθεατή. Ακολουθώντας, εν προκειμένου, την τεχνική της αθέμιτης μεθόδου των υποσυνείδητων μηνυμάτων, για να παρακάμψει τους μηχανισμούς άμυνας της συνείδησης και να μην απορριφθεί από αυτούς, το μήνυμα, οδηγείται να αποθηκευθεί στο υποσυνείδητο, ώστε να χρησιμοποιηθεί κατά το μάλλον ή ήττον αργότερα από τον αποδέκτη3.
Αυτό ουσιαστικά που μεταφέρει, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα με αυτό το επικοινωνιακό τρικ, της ισότιμης απαρίθμησης συμβόλων μεγάλων θρησκειών, τα οποία τον εμπνέουν και που οδηγούν, σύμφωνα με τα δεδομένα της σύγχρονης Παγκοσμιοποίησης, σε μια κοινωνία των ανοιχτών οριζόντων και της συνύπαρξης που αποδέχεται και χωράει τους πάντες, δεν είναι άλλο από το μήνυμα της οικουμενικής θρησκείας, της Πανθρησκείας, όπως ονομάζεται, η οποία, ως γνωστό, προπαγανδίζεται και προετοιμάζεται με πολύ μελετημένους και επιμελημένους τρόπους και στόχους.
Η Πανθρησκεία αποτελεί μια νέα εφεύρεση, μια νέα παγκόσμια θρησκεία, η οποία θα προέλθει από την ομογενοποίηση και τον συγκερασμό όλων των θρησκειών του κόσμου, καθώς, όπως διακηρύσσουν οι Νεοεποχίτες Βlavatsky, Besant, Bailey και οι διάδοχοί τους, «όλες οι θρησκείες έχουν ψήγματα της αληθείας. Καμία δεν έχει ολόκληρη την αλήθεια. Οπότε θα πρέπει όλες (οι θρησκείες), να συνεισφέρουν το μερίδιο τους, ώστε η κάθε μια να εμπλουτίσει τις άλλες και να εμπλουτιστεί απ’ αυτές»4, για να επιτύχει έτσι, ο άνθρωπος την τελειοποίηση της προσωπικότητάς του και την κατάκτηση της ευτυχίας του.
«Όλοι οι δρόμοι λοιπόν, οδηγούν στον Θεό»5. Επομένως, «πίστευε ό,τι θέλεις, μόνο μη διεκδικείς την αποκλειστικότητα της αλήθειας και του δρόμου της σωτηρίας»6. Γι΄ αυτό και, τελικά, ο σχεδιασμός περιλαμβάνει την αρχή ότι «δεν χρειάζεται να έχουμε πολλές θρησκείες και πρέπει να λειάνουμε τις διαφορές μας, μιας και ο Θεός είναι ένας και κοινός, απλά τον λατρεύουμε διαφορετικά»7. «Αυτὸ συντελείται, κύρια, με την «τεκτονικὴ» μέθοδο της σύγκρασης των πάντων και της συγκρητιστικής αναχώνευσης και ουσιαστικὰ διάλυσης όλων (των θρησκευμάτων)»8.
Αυτό το θρησκευτικό συγκρητισμό, την «ανάμειξη, δηλαδή, και εναρμόνιση ποικίλλων θρησκευτικών δοξασιών και θρησκευτικών τελετών, που ανήκουν σε διάφορες θρησκείες ή ομολογίες, έτσι ώστε, από τον συγκερασμό αυτόν να προέλθει ένα καινούργιο θρησκευτικό μόρφωμα»9, την συναντάμε, τώρα τελευταία, σε πρακτικό επίπεδο και σε πλείστες όσες εκδηλώσεις του καθημερινού βίου και στην πατρίδα μας. Για παράδειγμα, στον θεολογικό χώρο, συχνές είναι ο αναφορές της Εκκλησίας της Ελλάδος, του Υπουργείου Παιδείας και της Πανελλήνιας Ένωσης Θεολόγων, σε συγκρητιστικού, θρησκειολογικού και πανθρησκειακού περιεχομένου Προγράμματα Σπουδών του μαθήματος των Θρησκευτικών, που δεν προάγουν την ορθόδοξη αγωγή στο σχολείο, αλλά την επιτηδευμένη πολτοποίηση και σύγχυση, η οποία τείνει να οδηγήσει τους μαθητές σε μια νέα, αλλότρια της πίστης τους, μεταμοντέρνα εκκοσμικευμένη θρησκευτικότητα ή πνευματικότητα10.
Σε αυτά τα πλαίσια, το πρόσωπο του Θεανθρώπου Χριστού, ισοπεδώνεται. Ο Χριστός -λένε οι κήρυκες της νεοεποχίτικης λεγόμενης Πανθρησκείας- ήταν ένας από τους πολλούς μύστες και διδασκάλους της ανθρωπότητας11. Ήταν ένας ακόμη άνθρωπος που με τις δικές του δυνάμεις ανέβηκε ψηλά πνευματικά.
Ενώ, λοιπόν, αυτά συντελούνται στο θρησκευτικό πεδίο παγκοσμίως αλλά και στην πατρίδα μας, εμείς καλούμεθα να πανηγυρίσουμε «τους Τρεις Μεγίστους Φωστήρας της Τρισηλίου θεότητος, τους την οικουμένην ακτίσι δογμάτων θείων πυρσεύσαντας, τους μελιρρύτους ποταμούς της σοφίας, τους την κτίσιν πάσαν θεογνωσίας νάμασι καταρδεύσαντας»12, και να κοινοποιήσουμε το μήνυμά τους στα πέρατα της οικουμένης.
Εύλογα ανακύπτει το απλό ερώτημα, ποια η σχέση των Τριών Πατέρων της Εκκλησίας με όλα τα παραπάνω; Η απάντηση είναι εξίσου οφθαλμοφανής και απλής.
Πιθανόν στο νου, στην καρδιά και στην τσέπη των ανθρώπων της εποχή μας να υπάρχουν οι σκέψεις, οι οραματισμοί, τα αντικείμενα, τα οποία περιγράψαμε στην αρχή του άρθρου μας, πιθανόν, δηλαδή, τα είδωλα του κόσμου του αιώνος τούτου του απατεώνος, να έχουν καταλάβει το θρόνο της ψυχής του σημερινού ανθρώπου. Δεν συνέβαινε όμως το ίδιο και με τους Τρείς Ιεράρχες, το πνεύμα των οποίων κινούνταν σε μια διαφορετική κατεύθυνση.
Οι Τρεις Ιεράρχες, στο νου τους είχαν τον μόνον αληθινό Θεό, στην καρδιά τους τον Χριστό, στο στήθος τους τον Σταυρό, στο στόμα την ευχή, στο χέρι την Αγία Γραφή, και στην τσέπη τους… δεν είχαν «δεκάρα τσακιστή», διότι τα πάντα τα πρόσφεραν για να ανακουφίσουν τη δυστυχία των συνανθρώπων τους καθώς πίστευαν ακράδαντα και έμπρακτα ότι «δεν είναι δυνατόν να σωθεί εκείνος που δεν κάνει τίποτε για τη σωτηρία του πλησίον του»13. Έτσι βάδιζαν οι Τρείς Ιεράρχες την οδό που οδηγεί στη βασιλεία των Ουρανών. Η συνεχής μεριμνά τους επικεντρωνόταν στο χαρακτηριστικό ψαλμικό ερώτημα : «Πότε θα φθάσω και θα δω το πρόσωπο του Θεού;»14
Όλο το Είναι των Τριών Επισκόπων, το είχε πλημμυρίσει «έρως μέγας γλυκύς»15, η αγάπη του μοναδικού αληθινού Θεού, του Χριστού. «Μνημονευτέον Θεού μάλλον ή αναπνευστέον»16 επαναλάμβανε συνεχώς ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος.
Μακάριος ο άνθρωπος που η καρδιά του πληγώνεται από τον θεϊκό έρωτα, διότι, όπως γράφει ο Ιερός Χρυσόστομος, «όπου υπάρχει αγάπη Θεού, όλα τα κακά εξαφανίζονται, όπου υπάρχει ανάμνηση του Θεού, εκεί λησμονούνται τα αμαρτήματα»17, «μετριάζεται η ένταση των συμφορών»18 κι αισθάνεται η ψυχή ανείπωτη ηδονή, που όμοιά της δεν υπάρχει άλλη, και, έτσι, μεταφέρεται ο άνθρωπος από τη γη στον ουρανό19. Και συμπληρώνει ο Μ. Βασίλειος πως «για τη φιλόθεη ψυχή, ο πόθος να θυμάται ακατάπαυστα τον Θεό δείχνει ευσέβεια και δεν χορταίνει ποτέ»20. Προχωρώντας τον λόγο ο άγιος της Νανζιανζηνού, θα πει: «Δίδωμι τα εμαυτού πάντα και εμαυτόν τω Πνεύματι»21.
Ποιόν Θεό, όμως, οφείλουμε να λατρεύουμε και να δοξολογούμε θα μας το πει εμφαντικά πάλι ο Μ. Βασίλειος: «Πιστεύετε σε Πατέρα και Υιό και Άγιο Πνεύμα. Μην προδώσετε αυτή την παρακαταθήκη (την πολύτιμη κληρονομιά)»22. «Δεν υπάρχει μέσα στο Ευαγγέλιο της σωτηρίας μας άλλο δόγμα σπουδαιότερο από την πίστη μας στον Πατέρα και τον Υιό (και στο Άγιο Πνεύμα)»23. «Έναν Θεόν εν τριάδι και τριάδα εις μονάδα σεβώμεθα», θα πει επιγραμματικά ο Μ. Αθανάσιος24.
Και συνεχίζει ο ακοίμητος Ποιμήν της Καισαρείας: «Εκείνος που δεν παραδέχεται το ομοούσιον της θεότητας, ξεπέφτει στην πολυθεΐα, και εκείνος που απορρίπτει τα ιδιώματα των τριών υποστάσεων, οδηγείται στον Ιουδαϊσμό»25.
«Όσοι ονομάζουν κτίσμα ή τον Υιό ή το Άγιο Πνεύμα ή υποβιβάζουν εντελώς Αυτό, στη θέση του υπηρέτη και του δούλου, βρίσκονται μακριά από την αλήθεια. Γι’ αυτό, συνιστά ο Ουρανοφάντωρ Επίσκοπος, πρέπει να αποφεύγετε την επικοινωνία με αυτούς και να αποκρούετε τους λόγους τους ως πραγματικά δηλητήρια των ψυχών»26.
«Ούτε το φως θα γίνει ποτέ σκοτάδι, όσο εξακολουθεί να είναι φως, ούτε η αλήθεια των δογμάτων της πίστεώς μας μπορεί να αμφισβητηθεί, γιατί είναι αλήθεια και τίποτε ισχυρότερο δεν υπάρχει από την αλήθεια», τονίζει ο Χρυσορρήμων Ιωάννης27.
Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, κήρυττε στους σκλαβωμένους Έλληνες : «Εγώ εδιάβασα και περί ιερέων, και περί ασεβών, αιρετικών και άθεων τα βάθη της σοφίας ηρεύνησα’ όλαι αι πίστεις είνε ψεύτικες΄ τούτο εκατάλαβα αληθινόν, ότι μόνη η πίστις των ορθοδόξων χριστιανών είνε καλή και αγία, το να πιστεύωμεν και να βαπτιζώμεθα εις το όνομα του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Τούτο σας λέγω τώρα εις το τέλος΄ να ευφραίνεσθε οπού είσθε ορθόδοξοι χριστιανοί, και να κλαίετε δια τους ασεβείς και αιρετικούς οπού περιπατούν εις το σκότος»28!
Όμως, στη σύγχρονη κοινωνία «δεν είναι μόνον ότι ο Χριστιανισμός αποκαθηλώνεται και αμφισβητούνται οι παραδοσιακές κοινωνικές δομές… Η Ορθοδοξία βρίσκεται περικυκλωμένη από μια κουλτούρα, η οποία, ακόμη κι όταν είναι κατ’ επίφασιν χριστιανική, είναι παγανιστική… Η σύγχρονη νεο-ειδωλολατρία είναι κατά τρόπο συγκεκριμένο και συνειδητό μεταχριστιανική. Θέλει να παραμερίσει την Ορθοδοξία. Έτσι οι Χριστιανοί βρίσκονται σε μια κοινωνία, που τείνει να εντάξει τους ίδιους και τα παιδιά τους σε ένα κοσμοπολίτικο ήθος, που επηρεάζει όλους τους τομείς της ζωής. Όταν αντιστέκονται, θεωρούνται «δυσανεκτικοί», ακραίοι και αντίθετοι με τον πυρήνα αξιών που διαμορφώνουν την κυρίαρχη κουλτούρα»29.
Ιδιαίτερα στην πατρίδα μας σήμερα, στο όνομα της πολιτικής ορθότητας και μιας ανύπαρκτης πολυπολιτισμικότητας, που κατά τη συγγραφέα Σώτη Τριανταφύλλου, μας οδηγεί σε μια «κακοήθη κοινωνία»30, διότι είναι πραγματικά άρνηση του πλουραλισμού, βαλθήκαμε να αρνηθούμε ακόμη και «το γάλα που βυζάξαμε»31, βιάζοντας και τον εαυτό μας ακόμη, στο να μη πιστεύει32!
«Ημείς, οι έξυπνοι κι’ οι συγχρονισμένοι, θα πει ο πολύς Φώτης Κόντογλου, βάλαμε την εξυπνάδα μας και μέσα στα μυστήρια της θρησκείας, κι’ αγαπάμε τα μεγάλα λόγια και τα επιστημονικά, τι λέγει ο τάδε άθεος για τον Χριστό και για τη θρησκεία του, η κανένας καμουφλαρισμένος θεομπαίχτης, επειδή αυτά δίνουνε τροφή στον εγωισμό μας. Και βουλώνουμε τ’ αυτιά μας για να μην ακούσουμε τον απόστολο Παύλο που φωνάζει “Ουχί εμώρανεν ο Θεός την σοφίαν του κόσμου τούτου;”. Αλλά, κοντά στους χαλασμένους αυτούς που λέγω, υπάρχουνε και πλήθος άνθρωποι που νοιώθουνε βαθειά την ουσία της θρησκείας μας, τη μεγάλη σημασία της λατρείας και της ιερής παράδοσής μας»33.
Σε αυτούς τους ανθρώπους, ο λόγος των Τριών Ιεραρχών κατέρχεται ως «δρόσος Αερμών, η καταβαίνουσα επί τα όρη Σιών»34 για να διακηρύξει στην οικουμένη το ίδιο μήνυμα, με τα ίδια λόγια, με εκείνα που πρόφερε ο μουσουλμάνος μυστικός Μανσούρ Al Hallaj, λίγο πριν τον σταυρώσουν το 922 μ.Χ. στη Βαγδάτη, διότι, αν και μουσουλμάνος, ομολόγησε τη Σάρκωση του Υιού και Λόγου του Θεού, του μόνου Θεανθρώπου και Σωτήρα του κόσμου, λέγοντας, «Δοξασμένος ο Θεός που απεκάλυψε μέσα στην ανθρωπότητά Του (τον Χριστό) το μυστήριο της ακτινοβόλας του θεότητας»35.
Όπως στην εποχή τους η Τριάδα των φωτισμένων Επισκόπων, αγωνιζόταν ενάντια στην ειδωλολατρία, την αίρεση, την αθεΐα, καταθέτοντας το απαύγασμα της θεολογίας τους, την ομολογιακή διακήρυξη της μοναδικότητας της «Τρισαρίθμου Μονάδος»36, έτσι και σήμερα, σ΄ αυτούς τους δίσεκτους καιρούς, που ο Χριστιανισμός, η Ορθοδοξία συγκλονίζονται εκ θεμελίων, αρμόζει οι βολεμένοι να σωπάσουν, οι κιοτήδες να κατέβουν στα κατώγια κι οι αντρειωμένοι να ανέβουν στις επάλξεις, φανερώνοντας την χριστιανική Αλήθεια. Άραγε στην Κερκόπορτα βρίσκεται κανείς37 ;
Όπως στην εποχή τους οι Τρεις των Μεγάλων Ιεραρχών, με στιβαρό θεολογικό λόγο αντιτάχθηκαν σε κάθε ιδιοτελή, καιροσκοπική, εγκοσμιοκρατική αντίληψη, προβάλλοντας την σωτήρια αλήθεια της εν Χριστώ Σωτηρίας, έτσι και σήμερα, απαιτείται μια επανάσταση των χριστιανικών συνειδήσεων, ενάντια στη δικτατορία της πλειοψηφούσας αφωνίας και της μειοψηφούσας αλλά βοώσας και αποτελεσματικά δρώσας παραφωνίας, μια επανάσταση συνειδήσεων ενάντια στο σκοταδισμό της ημιμάθειας και της ψευτοπροοδευτικότητας που οδηγεί σε πανθρησκειακούς ατραπούς απώλειας ψυχών, για να ακουστεί και πάλι καθάριος ο λόγος των Τριών Ιεραρχών, ο λόγος του Χριστιανισμού, ο λόγος της Ορθοδοξίας, ο λόγος του Χριστού, του Μόνου Αληθινού Θεού, ο λόγος, τελικά, της Σωτηρίας του ανθρώπου.
Οι Τρεις Ιεράρχες ας μας γίνουν οδοδείκτες στην πορεία της ζωής μας.
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Ορθόδοξος Τύπος», αριθμ. φύλλου 2102, 29 Ιανουαρίου 2016.

*Ο τίτλος του άρθρου είναι δάνειο-παράφραση του τίτλου «Το μάθημα των Θρησκευτικών στον «ΚΑΙΡΟ» της Πανθρησκείας», το οποίο είχαν ως θέμα δύο Ημερίδες που διοργάνωσε σε Αθήνα(29/12/2012) και Θεσσαλονίκη(17/2/2013), η Ορθόδοξη Χριστιανική Ιεραποστολική Αδελφότης Θεολόγων «Ο Σωτήρ».

Υποσημειώσεις:
1. Ηλεκτρονική πηγή: http://www.iefimerida.gr/news/246000/ti-kryvei-o-mparak-ompama-stis-tsepes-toy-tis-adeiase-mprosta-stin-kamera-vinteo#ixzz3xU6MSQwZ και Ηλεκτρονική πηγή του σχετικού βίντεο: https://www.youtube.com/watch?v=ASNLlNqNr9M
2. Τσιμπόγος Χάρης, Τα μυστικά του πετυχημένου πωλητή, Αθήνα 1990, σ. 210.
3. Regimbal Paul-Jean, Παραβίαση της συνείδησης με μηνύματα υποσυνείδητα, εκδ. Ηλιοσκόπιο, Αθήνα 1989, σ. 82 και Παπαδημητρακόπουλος Γ. Κ., Υποσυνείδητα μηνύματα μια φοβερή απειλή!…, εκδ. Φωτοδότες, Αθήνα 1994, σ. 7.
4. Βλιαγκόφτης Αρσένιος Μοναχός, Οικουμενισμός και Νέα Εποχή, Διαθρησκειακές συναντήσεις και διάλογοι, Πρακτικά Διορθοδόξου Επιστημονικού Συνεδρίου, Οικουμενισμός, Γένεση-Προσδοκίες-Διαψεύσεις, εκδ. «Θεοδρομία», Θεσσαλονίκη 2008, Τομ. Α, σελ. 25.
5. Όπ., σ. 25.
6. Βλιαγκόφτης Αρσένιος Μοναχός, Ορθόδοξος μοναχισμός και σύγχρονος θρησκευτικός και θρησκειακός συγκρητισμός, Εισήγηση που παρουσιάστηκε στο Πανελλήνιο Μοναστικό Συνέδριο, το οποίο έλαβε χώρα στα Άγια Μετέωρα από 12 έως 14 Σεπτεμβρίου 2000 με θέμα: Ο αναλλοίωτος Ορθόδοξος Μοναχισμός στην ανατολή της τρίτης χιλιετίας. Ηλεκτρονική πηγή: http://www.impantokratoros.gr/monachismos-sygkrhtismos.el.aspx
7. Σχορετσανίτης Γ. Ηλίας, Το διάταγμα της ανεξιθρησκείας και η πανθρησκεία της Νέας Τάξης. Ηλεκτρονική πηγή: http://www.ioannis-kapodistrias.gr/2013/05/h_24.html#ixzz3y6CXO4Ox
8. Μεταλληνός Γεώργιος Πρωτοπρεσβύτερος, Η «Νέα Εποχή» και ο διπλός Οικουμενισμός (πολιτικός και θρησκευτικός), εφημερίδα «Ορθόδοξος Τύπος», 8/11/2013. Ηλεκτρονική πηγή: http://aktines.blogspot.gr/2013/11/blog-post_1503.html και από: http://thriskeftika.blogspot.gr/2013/11/blog-post_9544.html
9. Δημητρακόπουλος Παύλος Αρχιμανδρίτης, Η Ορθοδοξία μπροστά στη θύελλα του σύγχρονου Προτεστανικού και Παπικού Οικουμενισμού, Πειραιάς 2011, σ. 19.
10. Ρεράκης Ηρακλής, Κατήχηση ειδώλων στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο: Η απόσχιση των μαθητών από την Ορθόδοξη Πίστη, η ένταξή τους σε μία πολυ-θρησκευτική θρησκευτικότητα, ως στόχος του νέου Πιλοτικού Προγράμματος Σπουδών, δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΚΟΙΝΩΝΙΑ της ΠΕΘ τεύχος 4, Οκτώβριος – Δεκέμβριος 2013 και στην εφημερίδα «Ορθόδοξος Τύπος», σε συνέχειες στις 07/03/2014, 14/03/2014, 21/03/2014, 28/03/2014, 04/04/2014, 11/04/2014, 18/04/2014. Ηλεκτρονική πηγή: http://www.zoiforos.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=11165:olo-to-keimeno-katixisi-e-dolon-st-dimotik-ka-st-gymnasio-posxisi-t-n-mathit-n-p-t-n-rthodoksi-pisti-ntaksi-tous-s-mia-poly-thriskeftik-thriskeftikotita-s-stoxos-to-neou-pilotiko-programmatos-spoud-n&Itemid=202
11. Βλιαγκόφτης Αρσένιος Μοναχός, Η αλήθεια για τη λεγομένη Νέα Εποχή. Κείμενο που περιλαμβάνεται σέ εἰδικό τετρασέλιδο εκδεδομένο από το περιοδικό «ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ» σε πολλά αντίτυπα προς ενημέρωση των πιστών. Ηλεκτρονική πηγή: http://alopsis.gr/alopsis/Newage23.htm
12. Απολυτίκιον Τριών Ιεραρχών.
13. Ι. Χρυσόστομος, Περί Ιεροσύνης, λόγος ΣΤ΄, 10, ΕΠΕ 228, 286 – MG 48, 686.
14. Ι. Χρυσόστομος, Εις Ψαλμ. ΜΑ΄, 6, ΕΠΕ 5, 610 – MG 55, 165. Ψαλμ. 41, 3.
15. Απολυτίκιον Μικρού Ιησού. Ποίημα π. Ελπιδίου Βαγιαννάκη.
16. Γρηγόριος ο Θεολόγος, Λόγος ΚΖ΄, Θεολογικός Πρώτος, Κατά Ευνομιανών προδιάλεξις, PG 36, 16Β.
17. Ι. Χρυσόστομος, Εις Ψαλμ. 1΄, ΕΠΕ 7, 276 – MG 55, 427.
18. Ι. Χρυσόστομος, Εις Γέν., ομιλ. ΚΕ΄, 5, ΕΠΕ 3, 81, 84 – MG 53, 226.
19. Ι. Χρυσόστομος, Εις Ψαλμ. Θ΄, 2, ΕΠΕ 5, 450-452 – MG 55, 124.
20. Μ. Βασίλειος, Περί Πίστεως, 1, ΕΠΕ 7, 28 – ΒΕΠΕ 54, 152 – MG 31, 464Β.
21. Γρηγόριος ο Θεολόγος, Λόγος ΙΒ´, Εις τον πατέρα εαυτού…, ΕΠΕ 1, 308.
22. Μ. Βασίλειος, Επιστ. 105, Διακόνοις θυγατράσι Τερεντίου κόμητος, ΕΠΕ 2, 372 – ΒΕΠ 55, 137 – MG 32, 513Α.
23. Μ. Βασίλειος, Ανατρεπτικός Απολογητικού Ευνομίου, Λόγος Β΄, 22, ΕΠΕ 10, 186 – ΒΕΠ 52, 206 – MG 30, 620.
24. Μ. Αθανάσιος, Έκθεσις ομολογίας της καθολικής πίστεως του µεγάλου Αθανασίου πατριάρχου Αλεξανδρείας. Ηλεκτρονική πηγή: http://www.documentacatholicaomnia.eu/02g/0295-0373,_Athanasius,_Symbolum,_MGR.pdf
25. Μ. Βασίλειος, Επιστ. 210, ΕΠΕ 3, 186 – ΒΕΠ 55, 247 – MG 55, 776Β.
26. Μ. Βασίλειος, Επιστ. 105, Διακόνοις θυγατράσι Τερεντίου κόμητος, ΕΠΕ 2, 372 – ΒΕΠ 55, 137 – MG 32, 513Α.
27. Ι. Χρυσόστομος, Εις μακρ. Βαβύλαν, 4, ΕΠΕ 34, 434 – MG 50, 539.
28. Καντιώτης Αυγουστίνος Μητροπολίτης Φλωρίνης, Κοσμάς ο Αιτωλός, εκδ. Ορθοδόξου Ιεραποστολικής Αδελφότητος «Ο Σταυρός» Αθήνα1994, σσ. 131-132.
29. Engelhardt Tristram Η., «Τα θεμέλια της Βιοηθικής – Μια Χριστιανική θεώρηση», εκδ. Αρμός, Αθήνα 2007, σ. 470.
30. Ηλεκτρονική πηγή: iefimerida.grhttp://www.iefimerida.gr/news/239937/ployralismos-polypolitismikotita-ensomatosi-afomoiosi-i-soti-triantafylloy-grafei-ena#ixzz3tqOJjxB0
31. Κόντογλου Φώτης, Πονεμένη Ρωμιοσύνη, εκδ. «Αστήρ», Αθήνα 1980, σ. 324.
32. Peguy Pierre Charles: «Πρέπει να βιάσουμε τον εαυτό μας για να μην πιστεύουμε», Porche du Mystere de la deuxieme vertu, Oeuvres completes σ. 175. Ευδοκίμωφ Παύλος, Η Ορθοδοξία, εκδ. Β. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 1972, σ. 434.
33. Κόντογλου Φώτης, Γίγαντες ταπεινοί, εκδ. «Ακρίτας», Αθήνα 2000, σ. 246.
34. Ψαλμ. 132, 3.
35. Ευδοκίμωφ Παύλος, Η Ορθοδοξία, όπ., σ. 429.
36. Παρακλητική, Ήχος δ΄, Μεσονυκτικόν Κυριακής, Τροπάριον γ΄ Ωδής.
37. Αντωνακόπουλος Γ., «Οι ψυχωμένοι στις επάλξεις κι οι κιοτήδες στα κατώγια και στην Κερκόπορτα κανείς», από το ποίημα «Άλωση».