Σχολικά εγχειρίδια από τον 19ο αιώνα ως τις αρχές της δεκαετίας του 1980, προγράμματα σπουδών και πρακτικά εκπαιδευτικών φορέων ψηφιοποιήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος «Ανάπτυξη Ψηφιακών Υπηρεσιών για τη Δημιουργία Δημόσιας Ψηφιακής Βιβλιοθήκης Παλαιών Σχολικών Εγχειριδίων», που πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι. Ε. Π. ) σε συνεργασία με το Ίδρυμα Ευγενίδου.

Με αφορμή τη δημιουργία της Ψηφιακής Ιστορικής Συλλογής Σχολικών Εγχειριδίων (που αριθμεί πάνω από 1.000.000 σελίδες υψηλής ανάλυσης, καθώς και 15. 000 σελίδες αρχείων κειμένου) πραγματοποιήθηκε σήμερα στο Αμφιθέατρο του Ιδρύματος Ευγενίδου ημερίδα με θέμα «Ο ρόλος της ψηφιοποίησης των σχολικών βιβλίων και των προγραμμάτων σπουδών στην εκπαιδευτική μας κληρονομιά», παρουσία των συντελεστών του προγράμματος και εκπροσώπους φορέων σχετικών με το βιβλίο και την εκπαίδευση.

Στο πλαίσιο της εκδήλωσης απεύθυνε χαιρετισμό ο Υπουργός Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, Νίκος Φίλης.

«Τα σχολικά εγχειρίδια υπήρξαν ο πυρήνας της κατ’ οίκον βιβλιοθήκης εκατομμυρίων Ελλήνων. Δηλαδή, υπήρξαν ένα χειροπιαστό παράδειγμα του δημόσιου σχολείου, ως θεμέλιου της δημοκρατίας. Αυτή η αρχή καθοδηγεί κάθε ειλικρινή προσπάθεια δημοκρατικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, την οποία υπηρετεί ο εθνικός και κοινωνικός διάλογος, που αυτόν τον καρό διεξάγεται στη Βουλή, τα σχολεία και την κοινωνία», τόνισε κατά την ομιλία του ο Υπουργός, χαρακτηρίζοντας αξιέπαινη τη πρωτοβουλία του ΙΕΠ να διασώσει ηλεκτρονικά και να καταστήσει προσιτά στο ευρύ κοινό τα σχολικά εγχειρίδια, επειδή αποτυπώνουν με τον πιο έγκυρο τρόπο την εκάστοτε κυρίαρχη αντίληψη για το ρόλο της εκπαίδευσης. «Παρατηρώντας τα σχολικά βιβλία κάθε εποχής, μοιάζει σαν να βλέπουμε το παλίμψηστο της δημιουργίας του εθνικού εαυτού μας. Τα βιβλία συνετέλεσαν στην εθνική ομογενοποίηση και τις κοινωνικές οσμώσεις», είπε ο Νίκος Φίλης και συνέχισε λέγοντας ότι «εκατομμύρια νέοι, όλες οι γενιές του νεοελληνικού κράτους, έμαθαν να γράφουν, να διαβάζουν, να μετρούν και να εξηγούν τον κόσμο μέσα από τα σχολικά βιβλία. Σε αυτά ενσωματώνονται γνώσεις, αξίες, δεξιότητες, καθώς και κοινωνικές προσδοκίες κάθε εποχής. Συνιστούν το ανάγλυφο της συλλογικής προσπάθειας για την δημιουργία μιας ανανεούμενης εθνικής αφήγησης. Με αυτήν την έννοια τα σχολικά βιβλία αποτελούν διαύλους για την διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης.»

Στην εκδήλωση απεύθυναν χαιρετισμό: ο Υφυπουργός Ιδιωτικών, Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ, Αλέξανδρος Χαρίτσης, ο πρόεδρος της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής, Κώστας Γαβρόγλου, ο πρόεδρος του Ι.Ε.Π., Γεράσιμος Κουζέλης και ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ευγενίδου, Λεωνίδας Δημητριάδης-Ευγενίδης.

Για το έργο μίλησαν: οι Σωτήρης Γκλαβάς, Κωνσταντίνος Μανάφης, Αθανάσιος Σκούρας, Χάρης Αθανασιάδης, Θωμάς Παπαπολύζος, Κοσμάς Πετρίδης, Ευστάθιος Στυλιάρης, Παύλος Χαραμής, Σταύρος Ζουμπουλάκης, Έλλη Δρούλια, Κατιάννα Μίχα, Ευαγγελία Καταρτζή και Ειρήνη Τσουρή.

Ο διαδικτυακός τόπος του Ι.Ε.Π. ( name=”_GoBack”>.iep.edu.gr) θα λειτουργεί στο εξής ως αποθετήριο-κιβωτός του τεράστιου σε όγκο υλικού .

Ακολουθεί η Ομιλία του Υπουργού Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, Νίκου Φίλη,

Κυρίες και κύριοι,

είναι αξιέπαινη η πρωτοβουλία του ΙΕΠ να διασώσει ηλεκτρονικά και να καταστήσει προσιτά στο ευρύ κοινό τα σχολικά εγχειρίδια του ελληνικού κράτους.

Τα σχολικά εγχειρίδια αποτυπώνουν με τον πιο έγκυρο τρόπο την εκάστοτε κυρίαρχη αντίληψη για το ρόλο της εκπαίδευσης. Εκατομμύρια νέοι, όλες οι γενιές του νεοελληνικού κράτους, έμαθαν να γράφουν, να διαβάζουν, να μετρούν και να εξηγούν τον κόσμο μέσα από τα σχολικά βιβλία. Σε αυτά ενσωματώνονται γνώσεις, αξίες, δεξιότητες, καθώς και κοινωνικές προσδοκίες κάθε εποχής. Συνιστούν το ανάγλυφο της συλλογικής προσπάθειας για την δημιουργία μιας ανανεούμενης εθνικής αφήγησης. Με αυτήν την έννοια τα σχολικά βιβλία αποτελούν διαύλους για την διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης.

Παρατηρώντας τα βιβλία κάθε εποχής, μοιάζει σα να βλέπουμε το παλίμψηστο της δημιουργίας του εθνικού εαυτού μας. Τα σχολικά βιβλία συνετέλεσαν στην εθνική ομογενοποίηση και τις κοινωνικές οσμώσεις.

Αυτή ακριβώς η διαχρονική εξέλιξη, μας προσφέρει υλικό για να κατανοήσουμε το παρόν. Η μετάβαση της Ελλάδας από μια μικρή, περιφερειακή και αγροτική χώρα, σε μια χώρα του ανεπτυγμένου καπιταλισμού, στην καρδιά της Ευρώπης, με τις προσδοκίες, τις διαψεύσεις και τις αμφιθυμίες, εικονογραφείται χαρακτηριστικά μέσα από την εξέλιξη της θεματικής, των παιδαγωγικών μεθόδων, αλλά και της αισθητικής των σχολικών βιβλίων.

Στο σημείο αυτό θα μου επιτρέψετε μια παρένθεση: γιατί τα τελευταία χρόνια πυκνώνουν οι επανεκδόσεις παλαιών σχολικών βιβλίων; Προφανώς υπάρχουν πολλές εξηγήσεις. Μήπως όμως η νοσταλγία των χρόνων της παιδικής αθωότητας προσφέρεται ως καταφύγιο ή και ως σχήμα απόδρασης για τους πολίτες, οι οποίοι στην ώριμη ηλικία τους σήμερα, βιώνουν τις διαψεύσεις της κρίσης, συνειδητοποιώντας τα όρια της αυταπάτης της καταναλωτικής ευημερίας;

Κυρίες και κύριοι,

Η ιστορία των σχολικών εγχειριδίων είναι φυσικό, αναμενόμενο και εύλογο να αντικατοπτρίζει τις αντιφατικότητες του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού, αλλά και τις προσδοκίες ή και τις ματαιώσεις της δημοκρατικής εξέλιξης. Φωτεινά παραδείγματα προοδευτικής παιδαγωγικής αντίληψης, σεβασμού στο παιδί και τη γνώση, αντιμετωπίστηκαν με βάναυση λογοτεχνική διάθεση από την κρατική εξουσία. Ο δημοτικισμός, δηλαδή η γλώσσα του λαού αλλά και η δημοκρατική συνείδηση για τον εθνικό-κοινωνικό εαυτό, υπήρξε ο ένας πόλος, τα Ψηλά Βουνά, της λαμπρής παράδοσης διδακτικών βιβλίων, που αντιμετωπίστηκαν με πρωτοφανή ιδεολογική-πολιτική εμπάθεια.

Δίπλα στη γλώσσα, το άλλο διακύβευμα του εθνικού-παιδαγωγικού (κι όχι μόνον) φρονηματισμού, συχνά προσέφερε υλικό για τα απαγορευμένα σχολικά βιβλία. Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμη και σήμερα ο δημόσιος λόγος για την εκπαίδευση, συχνά περιστρέφεται γύρω από τις δύο αυτές θεματικές. Προφανώς γιατί αγγίζουν το συνεχώς (ανα-) τιθέμενο ζήτημα των ταυτοτήτων. Με άλλους όρους, αλλά με τους ίδιους φόβους…

Κυρίες και κύριοι,

Σήμερα τίθενται νέα ζητήματα. Μέσα στο περιβάλλον της ψηφιακής εκπαίδευσης, μπορεί να επιβιώσει το παραδοσιακό (άλλως, συμβατικό) έντυπο βιβλίο;

Το ερώτημα, διατυπωμένο αρκετές φορές με βιασύνη και αφέλεια, παραπέμπει στην ιδεολογία του τέλους του έντυπου πολιτισμού.

Αναμφίβολα, χρειάζεται μια νέα σύνθεση ανάμεσα στον παραδοσιακό και τον ψηφιακό γραμματισμό. Χρειάζεται να αναδείξουμε τις συνέχειες μέσα από τις τομές του πολιτισμού. Πρέπει όμως να συνεννοηθούμε: σχολείο χωρίς βιβλίο, δηλαδή χωρίς τη διαμεσολάβηση της αφής για τη μάθηση και των σπουδαίων ωφελημάτων που προσφέρει η υλική σχέση του ανθρώπου με το βιβλίο, το σχολείο χωρίς βιβλίο παραπέμπει σε ένα σχολείο με υποβαθμισμένη ακαδημαϊκότητα, σε ένα σχολείο κατάρτισης και όχι μόρφωσης, τελικά σε ένα σχολικό περιβάλλον αποκλεισμού.

Το βιβλίο συνιστά πολιτισμικό κεκτημένο της νεωτερικότητας. Παρά την ιστορικότητά της, ίσως και εξ’ αυτού του λόγου, η (έντυπη) γραφή και η ανάγνωση του γραπτού λόγου, συνιστούν καθοριστικές όψεις της δημοκρατίας. Η υλικότητα του βιβλίου, συγκροτεί ένα κόσμο πνευμάτων, αναμνήσεων, βιωμάτων, μια πορεία για την κατάκτηση της γνώσης, μέσα από την καθοδήγηση του δασκάλου. Και δεν είναι τυχαίο ότι όσοι σπεύδουν να «καταργήσουν» το βιβλίο, στην ουσία, υπόρρητα, σχετικοποιούν μέχρις εξαφανίσεως τον αναντικατάστατο ρόλο του δασκάλου.

Σύνθεση χρειάζεται, λοιπόν κι όχι μονομέρεια και επιλογές του συρμού. Αρκετές φορές οι προτεινόμενες καινοτομίες επικαλούνται το κόστος εκτύπωσης. Είναι η άλλη όψη της εκπαιδευτικής λογιστικής, του οικονομισμού, που ως αποτέλεσμα έχει να υπονομεύει την εκπαιδευτική λειτουργία.

Σύνθεση χρειαζόμαστε ανάμεσα στις ιστορικά προσδιορισμένες, (αλλά ταυτοχρόνως και υπερβαίνουσες την αρχική ιστορική διάστασή τους), παλαιές και νέες μορφές γραμματισμού και παιδαγωγικής.

Με αυτές τις σκέψεις, θα ήθελα να χαιρετήσω τη σημερινή εκδήλωση, καθώς τα αποτελέσματα του προγράμματος του ΙΕΠ εντάσσονται στην αναγκαία προσπάθεια για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Η ποιότητα πολλών σχολικών εγχειριδίων (και δεν πρέπει να μας διαφεύγει η υψηλή αισθητική τους και η εξαιρετική τυπογραφία) συνιστούν υψηλούς δείκτες σύγκρισης για τις νέες προσπάθειες.

Τα σχολικά εγχειρίδια υπήρξαν ο πυρήνας της κατ’ οίκον βιβλιοθήκης εκατομμυρίων ελλήνων. Δηλαδή, υπήρξαν ένα χειροπιαστό παράδειγμα του δημόσιου σχολείου, ως θεμέλιου της δημοκρατίας. Αυτή η αρχή καθοδηγεί κάθε ειλικρινή προσπάθεια δημοκρατικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, την οποία υπηρετεί ο εθνικός-κοινωνικός διάλογος, που αυτόν τον καρό διεξάγεται στη Βουλή, τα σχολεία και την κοινωνία.