Οι ιδιαιτερότητες του εκπαιδευτικού συστήματος της Ολλανδίας

Κωνσταντίνος Αδριανουπολίτης Εκπαιδευτικός – Ερευνητής Πρόεδρος Ε.Ε.Τ.Ε.Κ.

Η παρουσίαση του εκπαιδευτικού συστήματος της Ολλανδίας γίνεται διότι το σύστημα αυτό έχει κάποιες ιδιαιτερότητες και είναι δια μετρικά αντίθετο με το σύστημα της χώρας μας. Προκειμένου να διευκολυνθεί ο διάλογος για την παιδεία είναι σκόπιμο να υπάρξει πλήρης ενημέρωση για τα εκπαιδευτικά συστήματα των χωρών της Ε.Ε. διότι ο εκπαιδευτικός και εργασιακός τους χώρος συγκλίνει συνεχώς.

Η Ολλανδία είναι μικρό σε έκταση κράτος (41.500 km²) με πληθυσμό που πλησιάζει τα 17 εκατομμύρια.

Η πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι κατά 76,4% ιδιωτική επιδοτούμενη από το κράτος. Το ποσοστό αυτό είναι το υψηλότερο σε όλη την Ευρώπη.

Σύμφωνα με το σύνταγμα της χώρας όλα τα σχολεία, δημόσια και ιδιωτικά, χρηματοδοτούνται εξίσου από το κράτος.

Για την επιχορήγηση τα σχολεία πρέπει να πληρούν ορισμένες προϋποθέσεις που ορίζονται από νόμους και κανονισμούς του κράτους.

Με την κρατική επιχορήγηση τα σχολεία αναλαμβάνουν όλα τα λειτουργικά τους έξοδα δηλ. προσωπικού, λειτουργίας, εγκατάστασης και εξοπλισμούκλπ. Τα σχολεία δικαιούνται να κρατούν το εισόδημα που τυχόν θα αποκτήσουν από δραστηριότητες επί συμβάσει με τρίτους.

Τα μέλη του προσωπικού του σχολείου δικαιούνται επίσης να αναλαμβάνουν δραστηριότητες επί συμβάσει μέσα στα πλαίσια των κανονικών τους αρμοδιοτήτων.

Σύμφωνα με έρευνα του ΟΟΣΑ ( Education at a Glance:OECD Indicators-2004 Edition σελ. 14 ), στην Ελλάδα παρατηρείται ο μεγαλύτερος βαθμός συγκεντρωτισμού με 88% ακολουθεί το Λουξεμβούργο με 66% ενώ το

Ολλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα θεωρείται το πιο αποκεντρωμένο στην Ευρώπη καθώς όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται σε επίπεδο σχολείου.

Στη λειτουργία των σχολείων οι Δήμοι έχουν αυξημένες αρμοδιότητες, τα ιδιωτικά σχολεία δικαιούνται να καταρτίζουν το περιεχόμενο των προγραμμάτων τους σύμφωνα με τις δικές τους αρχές, να επιλέγουν τις δικές τους μεθόδους διδασκαλίας και να προσλαμβάνουν προσωπικό που συμφωνεί με τις θρησκευτικές ή ιδεολογικές πεποιθήσεις του σχολείου (Δομές των συστημάτων εκπαίδευσης και εισαγωγικής κατάρτισης στην Ευρωπαϊκή Ένωση σελ. 289-290).

Οι μαθητές της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης φοιτούν στην επαγγελματική εκπαίδευση σε ποσοστό 67,5% και στη γενική 32,5% (αριθμοί κλειδιά της εκπαίδευσης στην Ευρώπη 2009, σελ. 103).

Σύμφωνα με την Eurostat (Απρίλιος 2013) η Ολλανδία καταγράφει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας των νέων 10,6%, με χαμηλότερο το ποσοστό της Γερμανίας 7,5% και υψηλότερο της Ελλάδας με 62,5%.

Παρουσίαση του εκπαιδευτικού συστήματος

Τα περισσότερα παιδιά αρχίζουν το σχολείο στην ηλικία των τεσσάρων ετών. Η εκπαίδευση είναι υποχρεωτική από την ηλικία των πέντε ετών μέχρι το τέλος του σχολικού έτους που το παιδί γίνεται 16 ετών. Μετά, υποχρεωτική είναι η μερική φοίτηση για έναν ακόμη χρόνο (τουλάχιστον μία ή δύο μέρες την εβδομάδα). Στην Ολλανδία υπάρχουν περίπου 7.000 δημοτικά σχολεία (primary schools) που παρέχουν πρωτοβάθμια εκπαίδευση (ISCED 0 και 1) σε όλα τα παιδιά ηλικίας 4 ως 12 ετών.

Τα παιδιά αρχίζουν το σχολείο στην πρώτη τάξη και τελειώνουν στην 8η τάξη. Στις τέσσερις πρώτες τάξεις (junior section) τα παιδιά είναι ηλικίας 4 έως 8 ετών, ενώ τις τάξεις 5 ως και 8 (senior section) παρακολουθούν τα παιδιά ηλικίας 9-12 ετών. Σε μερικά σχολεία, στην ίδια τάξη φοιτούν παιδιά διαφόρων ηλικιών, ενώ σε άλλα σχολεία τα παιδιά κατατάσσονται ανάλογα με το επίπεδο τους. Σε κάθε περίπτωση τα σχολεία λαμβάνουν υπόψη τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των παιδιών.

Οι τοπικές αρχές στέλνουν στους γονείς επιστολή όταν το παιδί γίνεται τριών ετών, υπενθυμίζοντας τους να το εγγράψουν στο σχολείο και συμβουλεύοντας τους να το εγγράψουν στο σωστό χρόνο σε σχολείο της επιλογής τους. Ορισμένα σχολεία έχουν λίστα αναμονής. Κατά την εγγραφή οι γονείς ενημερώνουν το σχολείο για τον αριθμό φορολογικού μητρώου και ασφαλιστικής ασφάλισης του παιδιού. Οι γονείς λαμβάνουν αυτόν τον αριθμό από τις φορολογικές αρχές πριν την εγγραφή.

Η Πρωτοβάθμια – ή βασική εκπαίδευση όπως λέγεται στην Ολλανδία – αποτελεί τη βάση για την εκπαίδευση που θα ακολουθήσει. Τα σχολεία υποχρεούνται να διδάσκουν έναν αριθμό διαφορετικών αντικειμένων που περιλαμβάνουν την αριθμητική, την Ολλανδική και Αγγλική γλώσσα, τη γεωγραφία ή άλλα αντικείμενα όπως για παράδειγμα την ανάπτυξη υγιούς συμπεριφοράς. Οι γνώσεις και οι δεξιότητες που θα αποκτήσουν τα παιδιά καθορίζονται από τους εκπαιδευτικούς στόχους των σχολείων. Αυτοί οι στόχοι παρέχουν στα σχολεία ένα πλαίσιο αναφοράς και επίσης πληροφορούν τους γονείς τι διδάσκουν τα σχολεία στα παιδιά τους.

Μετά το δημοτικό σχολείο, υπάρχει η επιλογή μεταξύ τριών τύπων σχολείων που παρέχουν (κατώτερη) δευτεροβάθμια εκπαίδευση:

• προ-επαγγελματική δευτεροβάθμια εκπαίδευση (VMBO)

• ανώτερη γενική δευτεροβάθμια εκπαίδευση (HAVO)

• προ-πανεπιστημιακή εκπαίδευση (VWO)

Μερικές φορές δεν είναι σίγουρο ποιος είναι ο καλύτερος τύπος σχολείου για το παιδί, γι’ αυτό και δίνεται η δυνατότητα μεταφοράς από τον ένα τύπο σε άλλο τύπο σχολείου με μία ή δύο μεταβατικές τάξεις, όπως για παράδειγμα τη μεταβατική τάξη HAVO/VWO ή VMBO/HAVO.

Τα δευτεροβάθμια σχολεία αρχίζουν με το βασικό ή κεντρικό πρόγραμμα μαθημάτων, το οποίο είναι το ίδιο ανεξάρτητα από τον τύπο του σχολείου. Μέσα από αυτό το πρόγραμμα τα σχολεία στοχεύουν να δείξουν πώς τα διάφορα μαθήματα συνδέονται μεταξύ τους στη διδασκαλία συγκεκριμένων θεμάτων, όπως για παράδειγμα στη διδασκαλία της «φύσης» με το συνδυασμό των μαθημάτων φυσικής, χημείας και βιολογίας.

Στην περίπτωση των μεταβατικών τάξεων: στο τέλος του πρώτου ή του δεύτερου έτους, το σχολείο προτείνει τον τύπο του σχολείου που είναι πιο κατάλληλο για κάθε μαθητή, δηλαδή VMBO, HAVO ή VWO. Στην περίπτωση της προ-επαγγελματικής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (VMBO), οι μαθητές επιλέγουν μια από τέσσερις κατευθύνσεις: «Δόμηση και κατασκευές’» ή «περίθαλψη και πρόνοια». Εκείνοι που συνεχίζουν στην ανώτερη γενική δευτεροβάθμια εκπαίδευση (HAVO) ή την προ-πανεπιστημιακή εκπαίδευση (VWO) επιλέγουν ένα συνδυασμό αντικειμένων, όπως «οικονομία και κοινωνία» ή «φύση και τεχνολογία». Αφού αποφοιτήσουν με επιτυχία από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, οι μαθητές συνεχίζουν σε ανώτερο δευτεροβάθμιο επαγγελματικό σχολείο (MBO) ή στην ανώτερη εκπαίδευση. Η ανώτερη εκπαίδευση περιλαμβάνει την ανώτερη επαγγελματική εκπαίδευση (HBO) και την πανεπιστημιακή εκπαίδευση (WO).

Υπάρχουν επίσης δευτεροβάθμια σχολεία για παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, όπως σχολεία για παιδιά με σωματικές αναπηρίες, προβλήματα ακοής ή όρασης ή χρόνιες παθήσεις. Επίσης υπάρχει πρακτική κατάρτιση (ISCED 2c) για νέους οι οποίοι αντιμετωπίζουν δυσκολίες να ολοκληρώσουν τα μαθήματα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Η προ-επαγγελματική δευτεροβάθμια εκπαίδευση (ISCED 2) διαρκεί τέσσερα χρόνια και περιλαμβάνει τέσσερις κατευθύνσεις: τη θεωρητική τη συνδυαστική, την ανώτερη επαγγελματική και τη βασική επαγγελματική κατεύθυνση. Κάθε κατεύθυνση προσφέρει διαφορετικές δυνατότητες μετάβασης στην ανώτερη δευτεροβάθμια επαγγελματική εκπαίδευση (MBO). Οι τρεις πρώτες κατευθύνσεις συνδέονται στενά μεταξύ τους και οδηγούν στο MBO, επίπεδα 3 και 4. Η τέταρτη κατεύθυνση (βασική επαγγελματική) οδηγεί στο MBO, επίπεδο 2.

Πέραν των ανωτέρω κατευθύνσεων η προ-επαγγελματική εκπαίδευση διακρίνεται σε τέσσερις τομείς με σταθερό πρόγραμμα μαθημάτων, τους οποίους οι μαθητές επιλέγουν στο τέλος του δεύτερου έτους:

• τεχνολογία

• περίθαλψη και πρόνοια

• οικονομία

• γεωργία

Στην ανώτερη γενική δευτεροβάθμια εκπαίδευση και την προ-πανεπιστημιακή δευτεροβάθμια εκπαίδευση (ISCED 2a/3a), οι μαθητές μπορούν να επιλέξουν έναν από τους ακόλουθους συνδυασμούς αντικειμένων:

• φύση και τεχνολογία

• φύση και υγεία

• οικονομία και κοινωνία

• πολιτισμός και κοινωνία

Ο συνδυασμός αντικειμένων είναι ένα συνεκτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα που προετοιμάζει τους μαθητές για την ανώτερη εκπαίδευση. Όλοι οι συνδυασμοί περιλαμβάνουν κοινά και συνδυαστικά αντικείμενα. Υπάρχει επίσης ένα τμήμα επιλογής στο οποίο οι μαθητές επιλέγουν να ολοκληρώσουν αντικείμενα άλλων συνδυασμών και έτσι να αυξήσουν τις ευκαιρίες που έχουν στην ανώτερη εκπαίδευση.

Η αποφοίτηση από το σχολείο με έναν βασικό τίτλο είναι απαραίτητη για να έχουν οι νέοι όσο το δυνατόν περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης. Η αποφοίτηση από την προ-επαγγελματική δευτεροβάθμια εκπαίδευση (VMBO) δεν χαρακτηρίζεται σαν βασικός τίτλος, αλλά απλά επιτρέπει στο μαθητή να προχωρήσει στο επόμενο επίπεδο εκπαίδευσης, την ανώτερη δευτεροβάθμια επαγγελματική εκπαίδευση (MBO). Αντίθετα, η αποφοίτηση από την ανώτερη γενική δευτεροβάθμια εκπαίδευση (HAVO), την προ-πανεπιστημιακή εκπαίδευση (VWO) και την ανώτερη δευτεροβάθμια επαγγελματική εκπαίδευση (MBO επίπεδο 2) χαρακτηρίζεται ως βασικό τίτλος, που δίνει τη δυνατότητα άσκησης εξειδικευμένης εργασίας. Επομένως, η αποφοίτηση από έναν από τους τρεις αυτούς τύπους σχολείου δεν είναι μόνο η κατακύρωση μιας επιτυχίας, αλλά επίσης η αρχή της επόμενης φάσης της ζωής του μαθητή που μπορεί να είναι η εργασία ή η συνέχιση των σπουδών. Η κυβέρνηση κάνει κάθε δυνατή προσπάθεια για να εξασφαλίσει την αποφοίτηση όλων των μαθητών με ένα βασικό τίτλο σπουδών. Οι νέοι μέχρι 23 ετών που δε φοιτούν στο σχολείο και δεν έχουν τίτλο σπουδών εγγράφονται σαν πρόωροι απόφοιτοι. Στη συνέχεια, ο υπεύθυνος του σχολείου ή στην περίπτωση των νέων 18 ως 23 χρονών ο συντονιστής του Περιφερειακού Συντονιστικού Κέντρου Πρόωρων Αποφοίτων, αναλαμβάνει να εξασφαλίσει ότι ο εν λόγω νέος επιστρέφει στο σχολείο για να αποφοιτήσει με έναν τίτλο σπουδών.

Η ανώτερη γενική επαγγελματική εκπαίδευση ISCED 2c/3a/3c) προσφέρει διάφορα προγράμματα επαγγελματική κατάρτισης, από την ειδίκευση του αρτοποιού και του κρεοπώλη μέχρι επαγγέλματα των τομέων περιβάλλοντος ή τροφοδοσίας (catering). Κάθε χρόνο περίπου 435.000 νέοι επιλέγουν αυτόν τον τύπο επαγγελματικής κατάρτισης, η οποία περιλαμβάνει τέσσερα επίπεδα:

1. Η εξαμηνιαία – ετήσια βοηθητική κατάρτιση (ISCED 2c) προετοιμάζει τους μαθητές να εκτελούν απλές εργασίες.

2. Η διετής – τριετής βασική επαγγελματική κατάρτιση (ISCED 3c) προετοιμάζει τους μαθητές να εκτελούν πιο σύνθετες εργασίες.

3. Η διετής – τριετής επαγγελματική κατάρτιση (ISCED 3c) προετοιμάζει τους μαθητές να εκτελούν αυτόνομα εργασίες.

4. Η τριετής – τετραετής μέση κατάρτιση (ISCED 3a) και η ετήσια – διετής συμπληρωματική ειδικευμένη κατάρτιση (ISCED 4) προετοιμάζει τους μαθητές να δείχνουν υπευθυνότητα στην εκτέλεση εργασιών σε ένα ευρύ φάσμα υψηλών πολυδιάστατων δεξιοτήτων και σε υψηλό επίπεδο ειδίκευσης. Οι μαθητές που ολοκληρώνουν το επίπεδο 4 μπορούν να συνεχίσουν στην ανώτερη επαγγελματική εκπαίδευση (HBO).

Όλα τα προγράμματα κατάρτισης συνδυάζουν τη διδασκαλία στην αίθουσα με την πρακτική κατάρτιση. Διακρίνονται δε σε δύο κατηγορίες: την κατεύθυνση επαγγελματικής κατάρτισης (BOL) και την κατεύθυνση ημερήσιας ή τμηματικής ολοκλήρωσης (BBL). Η κατεύθυνση επαγγελματικής κατάρτισης περιλαμβάνει τουλάχιστον 20%, αλλά όχι περισσότερο από 60% πρακτική κατάρτιση, ενώ η κατεύθυνση ημερήσιας ή τμηματικής ολοκλήρωσης περιλαμβάνει τουλάχιστον 60% πρακτική κατάρτιση. Από την πρακτική πλευρά της κατάρτισης, γνωστή και ως εργασιακή κατάρτιση (BPV), οι μαθητές εργάζονται σα μαθητευόμενοι σε εταιρείες που παρέχουν πρακτική κατάρτιση. Αυτό το σύστημα έχει πλεονεκτήματα και για τις δύο πλευρές, καθώς ο μαθητής αποκτά πρακτική εμπειρία και η εταιρεία ωφελείται από τις νέες δεξιότητες που μπορεί να έχει ο μαθητής. Επίσης η έμφαση που δείχνουν οι εμπορικοί και βιομηχανικοί κλάδοι στην κατάρτιση, εξασφαλίζει ότι ο κλάδος στο μέλλον θα έχει ικανοποιητικό αριθμό καλά καταρτισμένου προσωπικού.

Η ανώτερη εκπαίδευση στην Ολλανδία περιλαμβάνει την ανώτερη επαγγελματική εκπαίδευση και την πανεπιστημιακή εκπαίδευση (ISCED 5a/5b) και αποκαλείται διττό σύστημα. Αντικείμενο των πανεπιστημίων εφαρμοσμένων επιστημών είναι να παρέχουν υψηλή επαγγελματική εκπαίδευση, ενώ των πανεπιστημίων να παρέχουν ακαδημαϊκά και προσανατολισμένα στην έρευνα προγράμματα. Μετά τον πρώτο χρόνο της ανώτερης επαγγελματικής εκπαίδευσης (propedeuse), οι μαθητές μπορούν να συνεχίσουν στο πανεπιστήμιο. Περίπου ένας στους επτά φοιτητές των πανεπιστημίων έχει ολοκληρώσει πρώτα ένα πρόγραμμα ανώτερης επαγγελματικής εκπαίδευσης (HBO, ISCED 5b).

Ένα πλήρους παρακολούθησης πρόγραμμα ανώτερης επαγγελματικής εκπαίδευσης συνήθως διαρκεί τέσσερα χρόνια. Επίσης υπάρχουν προγράμματα μερικής παρακολούθησης, ενώ μερικοί σπουδαστές παρακολουθούν προγράμματα που συνδυάζονται με εργασία (γνωστά ως διττή κατάρτιση). Η ανεξάρτητη έρευνα ή η έρευνα ακαδημαϊκών και επιστημονικών θεμάτων απαιτεί εκπαίδευση πανεπιστημιακού επιπέδου.

Για την παρακολούθηση ενός προγράμματος ανώτερης επαγγελματικής εκπαίδευσης (HBO) απαιτείται πιστοποιητικό ανώτερης γενικής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (HAVO), ενώ για την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο, οι μαθητές πρέπει να έχουν αποκτήσει προ-πανεπιστημιακό (VWO) τίτλο. Επιπρόσθετα, οι μαθητές με πτυχίο MBO επίπεδο 4 έχουν το δικαίωμα φοίτησης στην ανώτερη επαγγελματική εκπαίδευση (HBO), ενώ με τον ίδιο τρόπο οι μαθητές που ολοκληρώνουν το πρώτο έτος της ανώτερης επαγγελματικής εκπαίδευσης (propedeuse) μπορούν να συνεχίσουν στο πανεπιστήμιο. Οι μαθητές, ενώ ακόμη βρίσκονται σε σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης επιπέδου HAVO και VWO επιλέγουν να ολοκληρώσουν το συνδυασμό ενός συγκεκριμένου αντικειμένου. Μερικά προγράμματα ανώτερης εκπαίδευσης απαιτούν την ολοκλήρωση συγκεκριμένου συνδυασμού αντικειμένων. Άλλα προγράμματα, όπως ο χορός ή ο αθλητισμός απαιτούν συγκεκριμένες ικανότητες που αξιολογούνται από το ίδιο το εκπαιδευτικό ίδρυμα. Μερικά εκπαιδευτικά προγράμματα επίσης χορηγούν απαλλαγές σε συγκεκριμένα αντικείμενα που έχουν ολοκληρωθεί επιτυχώς κατά τη διάρκεια της προηγούμενης εκπαίδευσης.

Όσοι είναι άνω των 18 ετών, χωρίς την απαιτούμενη προκαταρκτική εκπαίδευση και ενδιαφέρονται για την ανώτερη εκπαίδευση, μπορούν να φοιτήσουν στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο (ISCED 5a). Το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο δε θέτει προϋποθέσεις εισαγωγής και διαχειρίζεται το ίδιο τις εξετάσεις για τους μαθητές ηλικίας 21 ετών και άνω.

Η δομή των πτυχίων Bachelor και Master (Ba-Ma) της ανώτερης εκπαίδευσης βρίσκεται σε εφαρμογή στην Ολλανδία από το Σεπτέμβριο του 2002. Οι μαθητές παίρνουν πτυχίο Bachelor μετά την επιτυχή ολοκλήρωση τετραετούς προγράμματος ανώτερης επαγγελματικής εκπαίδευσης (HBO) ή τριετούς προγράμματος πανεπιστημιακής εκπαίδευσης (WO). Οι απόφοιτοι με Bachelor ανώτερης επαγγελματικής εκπαίδευσης (HBO) μπορούν, και συνήθως το κάνουν, να ξεκινήσουν την επαγγελματική τους σταδιοδρομία, ενώ μπορούν και να προχωρήσουν στην απόκτηση Master είτε σε επίπεδο ανώτερης επαγγελματικής εκπαίδευσης (HBO) είτε σε πανεπιστημιακό επίπεδο (WO). Οι απόφοιτοι με πανεπιστημιακό Bachelor μπορούν να προχωρήσουν στο επόμενο στάδιο, δηλαδή σε πτυχίο Master, έχοντας τη δυνατότητα επιλογής ενός τουλάχιστον προγράμματος.

Οι απόφοιτοι των προγραμμάτων Master των πανεπιστημίων ή της ανώτερης επαγγελματικής εκπαίδευσης (HBO) μπορούν να συνεχίσουν για την απόκτηση διδακτορικού (ISCED 6) στο πανεπιστήμιο. Τα προγράμματα διδακτορικών περιλαμβάνουν έρευνα και διατριβή.