Οι Επιτροπές Εμπειρογνωμόνων για τα νέα Προγράμματα Σπουδών στα

Το νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά απηχεί πολυετείς προβληματισμούς ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’90. Με ιδιαίτερη τιμή στους δασκάλους μας, τους θεολόγους που ανανέωσαν και αναζωπύρωσαν τον θεολογικό λόγο τις προηγούμενες δεκαετίες, με την ίδια αγάπη και μαθητεία αναστοχαστήκαμε τη φυσιογνωμία, τη θέση και τη διδακτική μεθοδολογία του Μαθήματος των Θρησκευτικών, ώστε να ανταποκρίνεται στο σήμερα.

Η σύνταξη των νέων Προγραμμάτων Σπουδών ξεκίνησε το 2010-2011, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης προσπάθειας για μεταρρύθμιση της διδακτικής διαδικασίας σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα Δημοτικού και Γυμνασίου από την τότε πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας. Kατά τα έτη 2011-2014, τα νέα Προγράμματα Σπουδών τέθηκαν σε πιλοτική εφαρμογή, η οποία αξιολογήθηκε και από εξωτερικούς κριτές. Το 2014 συστάθηκε νέα Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων για την εκπόνηση του στα Λυκείου, ολοκληρώνοντας έτσι τον κύριο κύκλο των εργασιών σχεδιασμού του Προγράμματος Σπουδών σε όλες τις βαθμίδες της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Το 2016 συνεχίστηκαν οι προβλεπόμενες αναθεωρήσεις και έγιναν οι σχετικές επανεκδόσεις των Προγραμμάτων Σπουδών. Μαζί μας εργάστηκαν επικουρικά και ομάδες θεολόγων εκπαιδευτικών καθώς και δασκάλων, για τη συγκέντρωση του προτεινόμενου διδακτικού και υποστηρικτικού υλικού.

Οι ομάδες των εμπειρογνωμόνων συναπαρτίζονται από έμπειρα στελέχη όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης και του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής. Τα κριτήρια επιλογής τους ήταν αυστηρά αξιοκρατικά, με αξιολόγηση των ιδιαίτερων προσόντων των υποψηφίων. Εκτός από τις Επιτροπές Εμπειρογνωμόνων, συνέβαλε και η Επιτροπή Αξιολογητών του Λυκείου, οι Σχολικοί Σύμβουλοι Θεολόγων, οι εκπαιδευτικοί στα πιλοτικά σχολεία με την πολύτιμη εμπειρία τους, αλλά και οι χιλιάδες μαθητές αυτών των σχολείων, με την ανταπόκριση και τον ενθουσιασμό τους. Επιπρόσθετα, πρέπει να αναφερθούν αρκετοί συνάδελφοι θεολόγοι-εκπαιδευτικοί, οι οποίοι με φιλότιμο μοιράστηκαν διδακτικές ιδέες και πολύτιμο διδακτικό υλικό. Συνάμα, οι εξωτερικοί παρατηρητές και κριτικοί φίλοι, καθώς επίσης όλοι όσοι –στο πλαίσιο του διαλόγου που διεξήχθη– κατέθεσαν καλοπροαίρετη κριτική και παρατηρήσεις, όπως εκκλησιαστικοί θεσμοί, οι θεολογικές σχολές, σχολικοί σύμβουλοι, επιστημονικές ενώσεις θεολόγων, συνδικαλιστικές ενώσεις εκπαιδευτικών, πανεπιστημιακοί καθηγητές, εκπαιδευτικοί, κ.ά.

Τα νέα Προγράμματα Σπουδών δεν αντιγράφουν, μήτε εισάγουν άκριτα και μιμητικά ξένα μοντέλα, μήτε συνιστούν μια επιφανειακή, εμβαλωματική ή οριακή βελτίωση των προηγουμένων. Αντίθετα, είναι μια ολοκληρωμένη νέα δημιουργία, στην αιχμή της σύγχρονης Παιδαγωγικής. Από την άποψη αυτή είναι καινοτόμα και πρωτοποριακά και ελπίζουμε να εμπνεύσουν γενικότερα εκπαιδευτικούς και μαθητές στο ελληνικό σχολείο. Οι παιδαγωγικές μέθοδοι που εισηγούμαστε απομακρύνονται από το μοντέλο της απομνημόνευσης, της μετωπικής διδασκαλίας, της παθητικής στάσης του μαθητή και προάγουν την πρωτοβουλία, την ελευθερία μαζί με την ευθύνη, τη μαθητοκεντρικότητα –που συνεπάγεται ότι η μάθηση είναι ενεργητικά κατάκτηση του μαθητή με τη διακριτική φροντίδα και συνοδεία του δασκάλου του–, την αποκέντρωση και μεγάλη ευχέρεια σχεδιασμού του μαθήματος από τον διδάσκοντα και τους διδασκόμενους, σε ένα οργανωμένο γενικό πλαίσιο, αλλά και με βάση τις ιδιαίτερες ανάγκες και τα ενδιαφέροντα της συγκεκριμένης τάξης. Οι τεχνικές που εισηγούμαστε ποικίλουν –και ανάλογα μπορεί να επιλεγούν οι πιο κατάλληλες για κάθε σχολική κοινότητα και τάξη– αλλά και ισορροπούν ανάμεσα στο παιγνιώδες, δροσερό, ευχάριστο, χαρούμενο, και το πιο συγκροτημένο, ερευνητικό, απαιτητικό. Το μάθημα από ένα βαρετό, οριακής αποδοχής, απλά επιβαρυντικό στις τελευταίες λυκειακές τάξεις μάθημα, γίνεται ένα μάθημα υψηλής εκπαιδευτικής αξίας, θελκτικό, δημιουργικό και ενδιαφέρον. Η εργασία στο σπίτι αντικαθίσταται από την ενεργητική συμμετοχή στην τάξη, σχεδιασμένη ποικιλότροπα ώστε να ενσωματώνει φιλόξενα κάθε μαθητή με τις ιδιαιτερότητές του. Όλοι οι μαθητές μπορούν σε ποικίλα επίπεδα να δημιουργήσουν και να μάθουν στο πλαίσιο του νέου μαθήματος των Θρησκευτικών. Ενώ προάγεται ένα ευρύτατο πεδίο γνώσης και ενημέρωσης, προάγεται συνάμα η κριτική σκέψη, η γλωσσική δεξιότητα και έκφραση, συνάμα προάγεται η χαρά της μάθησης και η αγάπη στο σχολείο. Καθώς ξεκίνησε η εφαρμογή των νέων ΠΣ, ήδη το ενδιαφέρον αυξάνει, ο αρνητισμός μηδενίζεται, οι μαθητές θέλουν να κάνουν Θρησκευτικά, και οι συνάδελφοι καθηγητές των άλλων ειδικοτήτων στη Δευτεροβάθμια, συνειδητοποιούν πρώτοι ότι κάτι σημαντικό συντελείται στις τάξεις την ώρα του μαθήματος των Θρησκευτικών.

Τα νέα Προγράμματα Σπουδών δεν είναι βιβλίο του μαθητή, αλλά βιβλίο-εργαλείο του εκπαιδευτικού. Κατά συνέπεια διαβάζονται ως τέτοια. Εκεί βρίσκεται το κλειδί της σωστής κατανόησης και εφαρμογής των Προγραμμάτων. Σε σχέση με το προτεινόμενο υλικό που υπάρχει υποστηρικτικά, κάθε διδάσκων επιλέγει ή και δημιουργεί. Όριο και όρος στην ελευθερία αυτή είναι η υπηρέτηση όλων των στόχων και προσδοκώμενων του ΠΣ.

Η ελευθερία που θα έχει ο διδάσκων είναι πρωτόγνωρη στο ελληνικό σχολείο. Η ελευθερία όμως κάποτε είναι βαριά, καθώς πάει με την ευθύνη. Η πρώτη ευθύνη είναι η υπηρέτηση των ορίων, των γενικών και ειδικών σκοπών των Προγραμμάτων Σπουδών. Η δεύτερη ευθύνη είναι αυτή της προετοιμασίας και του σχεδιασμού του μαθήματός του. Ο διδάσκων επιβαρύνεται με την προετοιμασία, αλλά ευνοείται από την ατμόσφαιρα της τάξης κατά τη διεξαγωγή του μαθήματος.

Ο διδάσκων δεν είναι μόνος του. Η κοινότητα των θεολόγων και των δασκάλων στα Θρησκευτικά συνεργάζεται σε επίσημες και άτυπες πλατφόρμες για την παραγωγή υλικού, σχεδίων μαθημάτων, αντιμετώπιση δυσκολιών τεχνικής και παιδαγωγικής φύσης, παραγωγή και προσφορά υλικού και ιδεών. Συνάμα το ΙΕΠ ξεκινά το πρόγραμμα επιμορφώσεων που θα επιτρέψει σε όλους τους εμπλεκόμενους μια βαθύτερη κατανόηση των νέων Προγραμμάτων. Η βοήθεια αυτή θα ολοκληρωθεί με την προκήρυξη και τη συγγραφή νέων εγχειριδίων για το μάθημα.

Αυτό που είναι το κατεξοχήν καινοτόμο στο μάθημα είναι η παιδαγωγική μέθοδος. Ως προς την ίδια τη φυσιογνωμία του, η διαφοροποίηση δεν είναι τόσο ριζοσπαστική όσο παρουσιάζεται στη βάση ποικίλων παραναγνώσεων. Είναι ένα μάθημα που δίνει απόλυτη προτεραιότητα στην παράδοση του τόπου μας, στην ορθόδοξη χριστιανική. Δεν έχει κατηχητικό χαρακτήρα, καθώς η κατήχηση είναι μια υπόθεση της Εκκλησίας και της οικογένειας, όχι του σχολείου. Παράλληλα, όπως και στα προηγούμενα προγράμματα, ενημερώνει και για τον κόσμο των θρησκειών. Η αίσθηση ότι υπάρχει «πολλή θρησκειολογία» ή ότι είναι «ουδετερόθρησκο» δεν είναι ακριβής. Ασφαλώς, εξάλλου, το μάθημα δεν είναι «θρησκειολογικό». Πόσο μάλλον δεν ισχύει η κατηγορία ότι το μάθημα προωθεί τον θρησκευτικό συγκρητισμό. Αυτό είναι απολύτως αναληθές και εδράζεται σε ακατάλληλη ανάγνωση του ΠΣ. Το μάθημα είναι ορθόδοξο, κατά αντιστοιχία με την κοινωνική πλειοψηφία και κύρια πολιτισμική ταυτότητα της κοινωνίας μας. Συνάμα είναι ανοιχτό στην ετερότητα και εμπεριέχει και γνωσιακή ύλη για άλλες θρησκείες, όπως ίσχυε και στο παρελθόν. Απλώς υπάρχει μια αναδιάρθρωση της ύλης, που υπηρετεί καλύτερα τις σύγχρονες συνθήκες και αντανακλά τις παραστάσεις για τον κόσμο που ήδη έχουν τα παιδιά. Πολύ μεγάλο μέρος των αναζητήσεων των ανθρώπων σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης είναι οικείο στους μαθητές και από την τηλεόραση αλλά συχνά και από τη γειτονιά τους. Η εγκυκλοπαιδική, λοιπόν, ενημέρωση για το τι συντελείται στον κόσμο στο πεδίο της θρησκείας κατεβαίνει σε πιο μικρές ηλικίες και θεωρείται δεδομένη στο Λύκειο, όπου ο μαθητής αναμετριέται με τις προσωπικές του υπαρξιακές αναζητήσεις. Η κατάλληλη ενημέρωση για τον κόσμο γύρω μας είναι η μόνη υπεύθυνη στάση για το μάθημα των Θρησκευτικών. Το μάθημα προάγει την κατανόηση της ετερότητας, όχι τη σύγχυση της ταυτότητας. Είναι φιλόξενο και απευθύνεται σε όλους τους μαθητές, ενημερώνει θέτοντας τις κατάλληλες προτεραιότητες και σε καμιά περίπτωση δεν χειραγωγεί, μήτε επιδιώκει να χειραγωγεί, συνειδήσεις.

Δεν υπάρχει τρόπος να κλειστούμε σε τείχη και να κλείσουμε έξω από τη θέα μας τον κόσμο. Από σκοπιά θεολογική δεν μπορούμε παρά να επισημάνουμε ότι αυτό άλλωστε είναι και το μήνυμα της πρόσφατης Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Αλλά και από παιδαγωγική σκοπιά ισχύει πως οι μαθητές, τόσο στο μάθημα των Θρησκευτικών όσο και σε όλα τα μαθήματα, δεν προετοιμάζονται για να κρυφτούν από τον κόσμο, αλλά για να ζήσουν σε αυτόν με κατάλληλη προετοιμασία, ενημέρωση και προσωπική συγκρότηση.

Οι εμπειρογνώμονες που εκπονήσαμε τα νέα Προγράμματα Σπουδών στα Θρησκευτικά εργαστήκαμε με πολύ μεράκι και με προσήλωση στο παιδαγωγικό καθήκον και υπηρετήσαμε το μάθημα ως θεολόγοι εκπαιδευτικοί και ως δημόσιοι λειτουργοί στο πλαίσιο της δημοκρατικής παράδοσης και των δεσμεύσεων της χώρας μας για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Ως Επιτροπές Εμπειρογνωμόνων χαιρετίζουμε την εφαρμογή των νέων Προγραμμάτων Σπουδών στα Θρησκευτικά. Αναγνωρίζουμε παράλληλα ότι κάθε τι καινούργιο παρουσιάζει μια δυσκολία και θα είμαστε δίπλα στους συναδέλφους για ό,τι χρειαστεί.