Σύμφωνα με την τελευταία έκδοση του Ευρωπαϊκού Δικτύου «Ευρυδίκη», το οποίο παρέχει πληροφορίες και αναλύσεις των Ευρωπαϊκών Εκπαιδευτικών Συστημάτων και πολιτικών, όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης επιδιώκουν με την έναν κατ’ αρχήν κοινό γενικό σκοπό, ο οποίος αποβλέπει στη φύλαξη, την αγωγή, την κοινωνικοποίηση και την εκπαίδευση των νηπίων.

Αννα Ανδριτσάκη

Η εκπλήρωσή του, όμως, επιδιώκεται και συντελείται με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορετικό βαθμό σε κάθε χώρα-μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Αυτή ακριβώς η διαφορετικότητα ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κράτη έχει αναχθεί σε μείζον επιχείρημα αμφότερων των δυο κλάδων που συγκρούονται αυτό τον καιρό με αφορμή τις εξαγγελίες για τη (σταδιακή) καθιέρωση της δίχρονης υποχρεωτικής εκπαίδευσης.

Νηπιαγωγοί και βρεφονηπιοκόμοι ερίζουν για την εκπαίδευση και φροντίδα των τετράχρονων, ερμηνεύοντας διαφορετικά ακόμη και τις βασικές ευρωπαϊκές γραμμές.

Το Ευρωπαϊκό Στρατηγικό πλαίσιο «Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2020» σε ό,τι αφορά την εκπαίδευση έχει θέσει συγκεκριμένους στόχους, μεταξύ των οποίων «τουλάχιστον το 95% των παιδιών (από 4 ετών μέχρι την ηλικία φοίτησης στο Δημοτικό Σχολείο) πρέπει να συμμετέχει στην προσχολική εκπαίδευση».

Οι βρεφονηπιοκόμοι επιμένουν πως υπάρχει διεθνής συναίνεση ότι τα ολοκληρωμένα συστήματα, δηλαδή προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας από 0 έως 6, χωρίς εθνικές τομές στα 4 ή 5 χρόνια, παράγουν καλύτερα αποτελέσματα εκπαιδευτικά, κοινωνικά και οικονομικά, απ’ ό,τι τα διχοτομημένα συστήματα από 0-4 και 4-6.

Οι νηπιαγωγοί απαντούν πως στα περισσότερα κράτη όπου η φοίτηση στο είναι προαιρετική, πρωταρχική σημασία δίνεται στην κοινωνικοποιητική λειτουργία, ενώ η εκπαιδευτική λειτουργία του Νηπιαγωγείου είναι υποβαθμισμένη.

Επιπλέον, όπου έχουν ενοποιηθεί οι υπηρεσίες φροντίδας και εκπαίδευσης, είτε δεν έχει θεσπιστεί η προσχολική εκπαίδευση ως υποχρεωτική είτε το πρόγραμμα σπουδών είναι περισσότερο κοινωνικού παρά εκπαιδευτικού χαρακτήρα είτε η προσχολική εκπαίδευση δεν υπάγεται στον έλεγχο του υπουργείου Παιδείας.

Δεν είναι τυχαίο, επισημαίνουν, ότι στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. οι παιδαγωγοί της πρώτης παιδικής ηλικίας και οι εκπαιδευτικοί της προσχολικής ηλικίας διαφέρουν και στην κατάρτιση και στις εργασιακές σχέσεις.

Σήμερα, στο δεύτερο μέρος του φακέλου της «Εφ.Συν.» για την Προσχολική Αγωγή, καταγράφονται οι απόψεις άμεσα εμπλεκομένων και αρμοδίων.

Η διευκόλυνση των οικογενειών μέσα από το δικαίωμα της επιλογής

Της Ευαγγελίας Καλαϊτζή*

Δεν υπάρχει κανένα ευρωπαϊκό κράτος που να έχει υποχρεωτική εκπαίδευση από τα τέσσερα χρόνια. Υπάρχουν μόνον έξι χώρες (μεταξύ αυτών και η Ελλάδα) που έχουν θεσπίσει την υποχρεωτικότητα ως προς τη νηπιακή ηλικία. Σήμερα υπάρχει διεθνής συναίνεση ότι τα ολοκληρωμένα συστήματα, δηλαδή προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας από 0 έως 6 χωρίς εθνικές τομές στα 4 ή 5 χρόνια, παράγουν καλύτερα αποτελέσματα εκπαιδευτικά, κοινωνικά και οικονομικά, απ’ ό,τι τα διχοτομημένα συστήματα από 0-4 και 4-6.Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το 2013, δίνει κατεύθυνση στα κράτη-μέλη να προχωρήσουν σε ολιστική προσέγγιση του θεσμού από 0-6, και όταν λέμε ολιστική προσέγγιση εννοούμε στο πλαίσιο τόσο των πολιτικών όσο και των παρόχων.

Πουθενά σε κανένα κείμενο ευρωπαϊκό (Βαρκελώνη, Europe 2020) δεν αναφέρεται ότι η καθολική πρόσβαση στην προσχολική θα πρέπει να επιτευχθεί μέσω της θέσπισης της υποχρεωτικής προσχολικής εκπαίδευσης.

Στόχος της ευρωπαϊκής πολιτικής είναι και η διευκόλυνση των οικογενειών μέσα από το δικαίωμα της επιλογής.

Είναι εξυπηρέτηση όταν παίρνουμε τα παιδιά των τεσσάρων ετών από μια ολοκληρωμένη δομή, όπως είναι ο παιδικός, που λειτουργεί καθημερινά 7.00 έως 4.00, για 11 μήνες τον χρόνο και ταυτόχρονα παρέχει διατροφή, ανάπαυση, ψυχαγωγία και βέβαια εκπαιδευτικά προγράμματα; Τι θα κάνει ο γονέας όταν τα Νηπιαγωγεία λειτουργούν 8.00-12.00, αφού στην πλειονότητά τους δεν είναι ολοήμερα; Τι θα κάνει μετά τις 15 Ιουνίου, οπότε και κλείνουν;

Στους βρεφονηπιακούς παιδικούς σταθμούς τα προνήπια αποτελούν το 42% του συνόλου των παιδιών, ενώ στους παιδικούς σταθμούς το 80%.

Το ζήτημα της υποχρεωτικής προσχολικής αφορά πραγματικά απώλεια πολλών θέσεων εργασίας. Μιλάμε για συρρίκνωση ενός πολύ πετυχημένου θεσμού στη χώρα μας. Η δίχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση δεν είναι μεταρρύθμιση αλλά επαναφορά του νόμου που ψηφίστηκε πριν από 30 χρόνια και δεν εφαρμόστηκε ποτέ.

Η προσχολική αγωγή στην Ελλάδα παρουσιάζει μια παράδοξη ιδιαιτερότητα. Δηλαδή, ενώ αναγνωρίζεται ότι είναι η πρώτη οργανωμένη μορφή εκπαίδευσης, δεν αντιμετωπίζεται σε επίπεδο παρεχόμενων υπηρεσιών με μια ενιαία πολιτική.

Υπάρχει διχοτόμηση (παιδικοί σταθμοί – Νηπιαγωγεία) αλλά και διαφορετική εκπαίδευση των παιδαγωγών (Τμήματα Προσχολικής των Πανεπιστημίων με γνωστικό αντικείμενο 4-6 και Τμήματα Προσχολικής των ΤΕΙ με γνωστικό αντικείμενο 0-6).

Ετσι, δημιουργείται ανομοιογένεια, ετερογένεια, εκ φύσεως μεροληψία και ρατσισμός, καθώς γίνονται διακρίσεις και δεν δίδονται ίσες ευκαιρίες στα παιδιά ανεξαρτήτως της ηλικίας τους. Για τον λόγο αυτό, εδώ και πολλά χρόνια εμείς διεκδικούμε τη θεσμοθέτηση ενιαίου εθνικού συστήματος, προσχολικής αγωγής εκπαίδευσης και φροντίδας. Υπό την εποπτεία του υπουργείου Παιδείας.

*Πρόεδρος Πανελλήνιου Συνδέσμου Βρεφονηπιαγωγών ΤΕΙ (ΠΑΣΥΒΝ)

Η ομαλή μετάβαση στο Δημοτικό

Της Μαρίας Σπανού*

Η εφαρμογή της διετούς υποχρεωτικής προσχολικής εκπαίδευσης, στο πλαίσιο της ενιαίας δεκατετράχρονης υποχρεωτικής εκπαίδευσης, αποτελεί χρόνιο αίτημα της κοινωνίας και της εκπαιδευτικής κοινότητας, προκειμένου να υπάρξει ισότιμη μεταχείριση των νηπίων Α’ και Β’ ηλικίας (νήπια-προνήπια) και απαρέγκλιτη και χωρίς όρους και προϋποθέσεις πρόσβαση στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση του συνόλου των παιδιών 4 και 5 ετών.Επιπλέον, η θέσπιση της διετούς υποχρεωτικής προσχολικής εκπαίδευσης θα κλείσει έναν κύκλο 41 ετών, καθώς από το 1976 (με τον Ν.309/1976) και το 1985 (με τον Ν.1566/1985) γίνεται λόγος για τη σταδιακή και κατά περιοχές εφαρμογή της υποχρεωτικής φοίτησης στα Νηπιαγωγεία της χώρας. Το 2006, με τη θέσπιση της υποχρεωτικής φοίτησης των παιδιών ηλικίας 5 ετών στο Νηπιαγωγείο, έγινε ένα πρώτο θετικό βήμα προς την κατεύθυνση αυτή.

Η διετής φοίτηση (προνηπίων και νηπίων) στο Νηπιαγωγείο θεωρείται σημαντική, καθώς τα παιδιά, συμμετέχοντας σε κατάλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα, δύνανται να συγκροτήσουν ένα ενιαίο σύνολο γνώσεων και δεξιοτήτων, απαραίτητο ώστε να διαμορφώσουν προσωπική άποψη για τα θέματα που σχετίζονται με την καθημερινή ζωή και τον κόσμο.

Διότι, λαμβάνοντας εκπαίδευση από εξειδικευμένους εκπαιδευτικούς (Νηπιαγωγοί ΠΕ60), μπορούν να εντοπιστούν από νωρίς περιστατικά μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες που χρήζουν έγκαιρης διάγνωσης και αντιμετώπισης και να επιτευχθεί η «πρώιμη παρέμβαση».

Γιατί η αλληλεπίδραση και συνύπαρξη παιδιών 4 και 5 ετών τα ωφελεί γνωστικά και ψυχοσυναισθηματικά, αναπτύσσοντας την κοινωνικότητά τους. Διότι με τη διετή φοίτηση στο Νηπιαγωγείο δίνεται η δυνατότητα της επίτευξης των σκοπών και στόχων που θέτει το Α.Π. και της ομαλής μετάβασης στο Δημοτικό Σχολείο.

Το αίτημα των βρεφονηπιοκόμων για ενιαία προσχολική 0-6 αφ’ ενός θα σημάνει την ενοποίηση δύο διαφορετικών επιστημονικών κλάδων, η οποία θα οδηγήσει σε απορρύθμιση των επαγγελματικών προσόντων και δικαιωμάτων, ιδιαίτερα για τους πτυχιούχους των Παιδαγωγικών Τμημάτων, και αφ’ ετέρου στην περίπτωση της Ελλάδας, η ενοποίηση και ενιαιοποίηση των δύο δομών δεν μπορεί να επιτευχθεί.

Ας μην ξεχνάμε πως τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη, που έχουν ενοποιήσει τις υπηρεσίες φροντίδας και εκπαίδευσης, είτε δεν έχουν θεσπίσει την προσχολική εκπαίδευση ως υποχρεωτική είτε το πρόγραμμα σπουδών είναι περισσότερο κοινωνικού παρά εκπαιδευτικού χαρακτήρα είτε η προσχολική εκπαίδευση δεν υπάγεται στον έλεγχο του υπουργείου Παιδείας. Τίποτα από τα παραπάνω δεν ισχύει στην Ελλάδα.

Τέλος, δεδομένου ότι το σχολικό έτος 2016-2017, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕΤΑΑ, 8.180 παιδιά 3 ετών έμειναν εκτός παιδικών σταθμών, η εφαρμογή της διετούς υποχρεωτικής προσχολικής εκπαίδευσης και η ταυτόχρονη απορρόφηση των προνηπίων στο Νηπιαγωγείο θα ανοίξουν τον δρόμο ικανοποίησης περισσότερων αιτήσεων στους παιδικούς σταθμούς.

*Πρόεδρος Συλλόγου Αναπληρωτών Νηπιαγωγών (ΣΑΝ)

Να εξασφαλίσουμε την υψηλότερη δυνατή ποιότητα της εκπαίδευσης

Του Νεκτάριου Στελλάκη*

Η Προσχολική Εκπαίδευση και Φροντίδα (ΠΕΦ) (ISCED 0) απευθύνεται σε δύο ηλικιακές ομάδες: α. γέννηση – τριών ή τεσσάρων και β. έως την είσοδο στο Δημοτικό σχολείο. Το β. αναφέρεται και ως προσχολική εκπαίδευση. Ειδικότερα για το θέμα αυτό μπορούμε να αντλήσουμε από τη διεθνή κατάταξη των εκπαιδευτικών συστημάτων της UNESCO (2011, άρθρο 102: ).Αυτό εξηγεί γιατί στη Βαρκελώνη το 2002 τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. συμφώνησαν να παρέχουν ΠΕΦ στο 33% των παιδιών έως 3 ετών και στο 90% των παιδιών από τέσσερα έως την είσοδο στο Δημοτικό σχολείο.

Ο δεύτερος στόχος στο πλαίσιο του Europe 2020 έχει γίνει «καθολική πρόσβαση (100%) των παιδιών από τεσσάρων ετών σε υψηλής ποιότητας ΠΕΦ». (Για περισσότερα για το ζήτημα αυτό μπορεί κανείς να δει εδώ: ).

Οταν λοιπόν ο υπουργός εξαγγέλλει δύο χρόνια προσχολικής εκπαίδευσης έρχεται 15 χρόνια μετά (!!!) τη Βαρκελώνη να την εφαρμόσει ή για να είμαστε πιο ακριβείς να μας την ξαναθυμίσει.

Ως νηπιαγωγός κι ως γονιός εύχομαι να επιτευχθεί ο στόχος, αν και μόνο αν εξασφαλιστεί η υψηλότερη δυνατή ποιότητα το αποτέλεσμα για την κοινωνία, τις οικογένειες και τα παιδιά θα είναι θετικό.

Οι ποικίλες ανάγκες (κοινωνικοσυναισθηματικές, σωματικές, γνωστικές) των δύο ηλικιακών ομάδων (γέννηση – τέσσερα και τέσσερα – έξι) δεν είναι ίδιες.

Είναι λογικό, λοιπόν, να μην είναι ίδιες αλλά να διαφοροποιούνται και οι εκπαιδευτικές πρακτικές που απευθύνονται σε καθεμιά από αυτές.

Γι’ αυτό υπάρχουν παιδαγωγοί ή νηπιοβρεφοκόμοι για την πρώτη ομάδα και νηπιαγωγοί για τη δεύτερη. Και των δύο η συνεισφορά στην ανάπτυξη και εκπαιδευτική πορεία των παιδιών είναι εξαιρετικά σημαντική και καθοριστική.

Ωστόσο η προσφορά αυτή δεν είναι ίδια. Για τον λόγο αυτό στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. οι παιδαγωγοί της πρώτης παιδικής ηλικίας και οι εκπαιδευτικοί της προσχολικής ηλικίας διαφέρουν και στην κατάρτιση και στις εργασιακές σχέσεις.

Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (2014, άρθρο 33), οι νηπιαγωγοί θα πρέπει να έχουν τα ίδια προσόντα, τις ίδιες υποχρεώσεις (π.χ. ωράριο) και τις ίδιες συμβάσεις και συνθήκες εργασίες με τους δασκάλους του δημοτικού ().

Η δίχρονη υποχρεωτική δημόσια υψηλής ποιότητας προσχολική εκπαίδευση είναι μια από τις πλέον βασικές προϋποθέσεις εξόδου από την κρίση.

Στηρίζει τις οικογένειες, ενισχύει τους μικρότερους πολίτες, δίνει ουσιαστική προοπτική στην κοινωνία… Στο πλαίσιο αυτό η εξαγγελία του υπουργείου είναι θετική, αλλά δεν αρκεί να εξασφαλιστεί μόνον η διετής διάρκεια.

Εάν εφαρμοστεί η δίχρονη προσχολική εκπαίδευση, δημιουργείται η δυνατότητα στις κενές θέσεις στους παιδικούς σταθμούς να προσέλθουν περισσότερα μικρότερα παιδιά.

Αυτό είναι σημαντικό γιατί τα σχετικά στοιχεία για την Ελλάδα δείχνουν ότι αποκλίνουμε σημαντικά από τον κοινοτικό μέσο όρο ή τον κοινοτικό στόχο ().

Συνεπώς ο θόρυβος που δημιουργήθηκε μετά την εξαγγελία για δίχρονη δημόσια προσχολική εκπαίδευση είναι, κατά την εκτίμησή μου, αβάσιμος και συσκοτίζει τα σοβαρά ζητήματα που περιμένουν ανταπόκριση από την πολιτεία και την κοινωνία.

Ας φροντίσει ο καθένας να εκτελέσει το καθήκον του και την αποστολή του, κάνοντας όσο καλύτερα μπορεί τη δουλειά του κι ας αγωνίζεται ταυτόχρονα για την ενημέρωση της κοινωνίας και τη γενικότερη βελτίωση της ΠΕΦ.

Είναι, ωστόσο, αναγκαίο να τονιστεί ότι πρέπει να ληφθούν άμεσα εφαρμόσιμα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα που θα εξασφαλίσουν σε βάθος χρόνου την ουσιαστική αναβάθμιση της ποιότητας της παρεχόμενης Προσχολικής Εκπαίδευσης και Φροντίδας.

Υπάρχουν δείκτες μετρήσιμοι, πρόσωπα και φορείς που μπορούν να συνεισφέρουν στον διάλογο για την αναβάθμιση της Προσχολικής Εκπαίδευσης και Φροντίδας.

Ας είναι αυτός ο «καβγάς» αφορμή να σταθούμε και να συζητήσουμε ως πολιτεία, ως εκπαιδευτικοί, ως φορείς πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε «ένα δυνατό ξεκίνημα» σε όλα τα παιδιά μας, τους μικρότερους πολίτες μας.

*Επίκουρος καθηγητής, ΤΕΕΑΠΗ, Πανεπιστημίου Πατρών, World Organization for Early Childhood Education (OMEP): Regional Vice-President for Europe

Τι ισχύει στις άλλες χώρες

Αγγλία: Τα παιδιά φοιτούν σε κέντρα προσχολικής εκπαίδευσης από 3 έως 6 ετών, καλύπτοντας το βασικό στάδιο (foundation stage) εκπαίδευσης. Κατά τα δύο πρώτα έτη, η φοίτηση είναι προαιρετική, ενώ στο τρίτο έτος, στην τάξη υποδοχής (reception class), η φοίτηση είναι υποχρεωτική.

Γαλλία: H φοίτηση αφορά τα παιδιά 2-6 ετών και είναι προαιρετική.

Βέλγιο: Στη γαλλική κοινότητα του Βελγίου, η προσχολική φοίτηση αφορά παιδιά 2,5 έως 6 ετών και είναι προαιρετική.

Λουξεμβούργο: H προσχολική φοίτηση είναι διετής υποχρεωτική και αφορά παιδιά ηλικίας 4-6 ετών. Μέχρι το 1992 η προσχολική φοίτηση ήταν υποχρεωτική μόνο για την ηλικία των 5 ετών και από το 1992 και έπειτα, η φοίτηση γίνεται υποχρεωτική για όλα τα παιδιά από 4 ετών.

Σουηδία: H προσχολική φοίτηση αφορά τα παιδιά ηλικίας 4-6 ετών και είναι προαιρετική.

Φινλανδία: Τα παιδιά φοιτούν στις προσχολικές τάξεις μέχρι την ηλικία των 7 ετών και η φοίτηση είναι προαιρετική.

Η διεθνής ταξινόμηση

Διεθνής Πρότυπη Ταξινόμηση της Εκπαίδευσης (ISCED, International Standard Classification of Education). Δημιουργήθηκε από την UNESCO για την ταξινόμηση και τον χαρακτηρισμό των βαθμίδων της εκπαίδευσης και των εκπαιδευτικών συστημάτων.

■ Υπάρχουν δύο κατηγορίες προγραμμάτων ISCED 0: πρώιμη εκπαιδευτική ανάπτυξη και προσχολική εκπαίδευση. Το πρώτο έχει εκπαιδευτικό περιεχόμενο σχεδιασμένο για μικρότερα παιδιά (στην ηλικία 0 έως 2 ετών), ενώ το τελευταίο έχει σχεδιαστεί για παιδιά ηλικίας από 3 ετών έως την έναρξη πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.