Συχνά-πυκνά εκφέρεται η άποψη ότι παλιότερα το σχολείο μόρφωνε καλύτερα τους νέους μας απ’ ό,τι σήμερα. Και αυτή η αντίληψη προβάλλεται χωρίς να παρουσιάζονται έρευνες και μελέτες που να τεκμηριώνουν στοιχειωδώς αυτή την προσέγγιση. Ουσιαστικά, η εν λόγω συγκριτική θεώρηση του χθεσινού εκπαιδευτικού γίγνεσθαι σε σχέση με το αντίστοιχο σημερινό είναι συνυφασμένη με ιδεολογικά και πολιτικά στοιχεία, που ισχυρίζονται ότι το παλιό σχολείο ήταν πιο αποτελεσματικό ακριβώς γιατί ήταν αυστηρό και είχε πειθαρχία.
Η οποιαδήποτε σύγκριση του παλιού σχολείου με το τωρινό δεν μπορεί να γίνει με ευθείες αναφορές μεταξύ των αντίστοιχων μαθησιακών περιεχομένων ή των παιδαγωγικών τους δυναμικών συνολικά. Είναι τόσο γοργή η ροή των εκπαιδευτικών εξελίξεων, που δεν επιτρέπει καμιά απόπειρα ούτε καν θεωρητικής αντιπαραβολής. Και, βεβαίως, προϊόντος του χρόνου, αυτές οι μαθησιακές μετεξελίξεις είναι όλο και πιο έντονες. Ισχυρίζομαι ότι ο όποιος συσχετισμός πρέπει να γίνει με αναγωγές στο αντίστοιχο κοινωνικο-πολιτισμικό περιβάλλον του σχολείου. Το ερώτημα τίθεται απλά: το σχολείο της δεκαετίας του ’60 και του ’70 ανταποκρινόταν καλύτερα στις ανάγκες και στις προκλήσεις της εποχής του ή το σχολείο του 2000 στη δική του συγκυρία;
Ας δούμε κάποιες γενικές αναφορές:
α) Τη δεκαετία του ’60 το σχολείο ήταν μάλλον η μοναδική πηγή γνώσης και η ακτινοβολία του εκπήγαζε κυρίως εξαιτίας αυτού του γεγονότος. Τώρα έχουν αναπτυχθεί πολλές πηγές πληροφόρησης (η οποία αποικίζει όλο και πιο έντονα τα πεδία της γνώσης) από το στερέωμα της αγοράς και της τεχνολογίας, με αιχμή τη μεγάλη «πνευματική τροφό», την τηλεόραση. Έτσι, η παιδαγωγική του σχολείου «συγχέεται» με ισχυρές αντιπαιδαγωγικές αντιλήψεις μιας χρησιμοθηρικής σύλληψης του κόσμου.
β) Τα αξιακά συστήματα υφίστανται κρίσιμες μεταλλαγές στην αναφερόμενη χρονική κλίμακα. Μετά τη φρίκη του πολέμου ένα ουμανιστικό κύμα πεποιθήσεων σάρωνε όλες τις χώρες της Ευρώπης, συνδυαζόμενο με οράματα εξανθρωπισμού και με πλημμυρίδες «μεγάλων αφηγήσεων». Το σχολείο δημιουργούσε ισχυρά πρότυπα συμπεριφορών και οι έννοιες της αρετής και του αγαθού εδέχοντο τη θέρμη των ανθρωπιστικών κοινωνικών κοσμοθεωριών. Σήμερα, ο καταναλωτικός ευδαιμονισμός και η τεχνολογική τελεολογία επωάζουν τις μεγάλες μας «ανησυχίες». Το δε σχολείο καλλιεργεί τις δικές του παιδαγωγικές νησίδες γνωρίζοντας τις πολλαπλές δυνατότητές του αλλά και τους ποικίλους περιορισμούς του που προκαλεί ο περίγυρός του.
γ) Το παλιό σχολείο ήταν ουσιαστικά επιλεκτικής μορφής και έντονα ταξικό. Ένα μικρό μέρος των μαθητών τελείωναν τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, ενώ τώρα το ποσοστό είναι άνω του 80%. Για τις σύγχρονες κοινωνίες δεν υπάρχει δίλημμα. Το σχολείο πρέπει να διαπαιδαγωγεί όλους τους μαθητές και με βάση αυτή τη συνθήκη αγωνίζεται για την καλύτερη ποιότητα στην εκπαίδευση. Και αυτή είναι η πρώτιστη ευθύνη, να έχεις ως αφετηρία και ως στόχο την αρχή ότι όλοι οι μαθητές μπορούν και πρέπει να γεύονται τα αγαθά μιας καλής και αποτελεσματικής εκπαίδευσης. Μια τέτοια θεώρηση είναι, κατά τη γνώμη μου, όχι μόνο μορφωτική «επιταγή» αλλά ευρύτερη κοινωνική προτεραιότητα. Και πρέπει να υπηρετηθεί με πείσμα και επιμέλεια.
Το σημερινό ελληνικό σχολείο, παρά τα προβλήματά του, ανταποκρίνεται σαφώς καλύτερα στις κοινωνικές προκλήσεις από ό,τι παλιότερα. Η ποιότητα της εκπαίδευσής μας αντιστοιχεί με επάρκεια στα ευρωπαϊκά μορφωτικά κριτήρια. Το δε Λύκειο λόγω του κρίσιμου ρόλου του λειτουργεί με ρυθμούς και απαιτήσεις που δεν έχει γνωρίσει καμιά δημόσια ή ιδιωτική υπηρεσία! Μερικοί ισχυρίζονται ότι η μαζικοποίηση της εκπαίδευσης επέφερε την απομείωση της ποιότητας. Αυτό είναι μύθος και λεκτική κατασκευή. Άλλωστε η μαζικοποίηση της εκπαίδευσης είναι πτυχή του σύγχρονου εκδημοκρατισμού της κοινωνίας.
Παλιότερα η νομιμοποίηση του σχολείου στη φιλοδοξία του μαθητή ήταν απλή, με τη διασφάλιση του απολυτηρίου του εξατάξιου Γυμνασίου κρινόταν και η εύρεση εργασίας και εν πολλοίς η κοινωνική κινητικότητα. Τώρα ο νέος πρέπει να έχει πτυχία επί πτυχίων, διπλώματα γλωσσών, γνώσεις πληροφορικής και αγωνίζεται για να έχει «ένα μέρος του ουρανού» δικό του. Αυτές λοιπόν τις πρωτόγνωρες απαιτήσεις το σημερινό σχολείο πρέπει να τις προσεγγίζει. Να ανοίγει νέες χέρσες περιοχές της μάθησης. Και ταυτόχρονα πρέπει να υπηρετεί με αποφασιστικότητα τις μεγάλες παιδαγωγικές στοχοθεσίες εξανθρωπισμού του ανθρώπου και καλλιέργειας των πεδίων της αρετής.
Ακολουθείστε το iPaidia στο Google News