εξω–γλωσσική επικοινωνία: η τεχνολογία και τα νέα «αλφάβητα»

του Νικήτα Παρίση

Έχω μιαν αίσθηση πού σχεδόν τείνει να γίνει βεβαιότητα: αρχίζει πλέον, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων, να αναπτύσσεται μια καινοφανής μορφή επικοινωνίας. Θα μπορούσα, σε μια πρώτη αξιολόγηση, να τη χαρακτηρίσω εξω–γλωσσική. Η ουσία αυτού του πρώτου χαρακτηρισμού στηρίζεται σε μια δεδομένη πραγματικότητα ή σε μια ισχύουσα πλέον εφαρμογή. Συγκεκριμένα, αυτή η νέα εξωγλωσσική μορφή επικοινωνίας δε στηρίζεται στη χρήση και αξιοποίηση των λεξικών στοιχείων της γλώσσας, δε χρησιμοποιεί δηλαδή ελληνικές λέξεις. Το χειρότερο: καταργεί το ελληνικό αλφάβητο, εισάγει μια νέα μορφή γραμματισμού και, γενικά, κινείται έξω από τη λογική και την πραγματικότητα της γλώσσας.

Στην ουσία, αυτή η νέα εξω-γλωσσική μορφή επικοινωνίας δεν εκφράζεται με τα δεδομένα γλωσσικά μας σύμβολα – γράμματα. Τα καταργεί και εισάγει νέα «γράμματα» ή μάλλον ιδεογράμματα. Η επικοινωνία δηλαδή μεταξύ πομπού και δέκτη στηρίζεται στη χρήση εικόνων ή συμβόλων που η λογική τους παραπέμπει στα ανατολικά (ιαπωνικά και κινεζικά) ιδεογράμματα.

Οι απαρχές αυτής της νέας «γλώσσας» ξεκίνησαν από τα λεγόμενα έξυπνα κινητά τηλέφωνα. Σ’ αυτά πρωτοαποθηκεύτηκαν διάφορα εικονίδια – οι λεγόμενες φατσούλες καταρχήν, αργότερα και άλλα διαφορετικής μορφής – με τα οποία ο χρήστης μπορούσε, κυρίως, να εκφράσει συναισθηματικές καταστάσεις. Άρχισε δηλαδή σταδιακά να στοιχειοθετείται μια νέα «γλώσσα» – ας την πούμε εικονιδιακή – ιδεογραμματική.

Αυτό το πρώτο βήμα μπορεί να ξεκίνησε ως μια χαριτωμένη ή και ευρηματική εκφραστική συντόμευση, που είχε και το χάρισμα της εικονογραφημένης πρωτοτυπίας. Τείνει όμως πλέον να πάρει διαστάσεις, που κανείς δεν είχε φαντασθεί, και να παγιώνεται ως μια νέα «γλώσσα» πρωτοβάθμιας, έστω, επικοινωνίας.

Πολύ πρόσφατα, ο ημερήσιος τύπος (βλ. εφημερίδα Τα Νέα του Σαββάτου, 10.1.2015) μας δίνει δύο σημαντικές ειδήσεις: οι δύο μεγάλες εταιρείες – Apple και Google – έχουν ενσωματώσει στις συσκευές τους 722 διαφορετικά σύμβολα ή τα προσφέρουν κωδικοποιημένα στις διεθνείς βάσεις προγραμματισμού. Γεννιέται, επομένως, μια νέα «γλώσσα» που ως επικοινωνιακό «εργαλείο» καταργεί τις ήδη υπάρχουσες. Πρόκειται για μια μορφή μη συγχρονικής επικοινωνιακής επανάστασης με απρόβλεπτες συνέπειες.

Και, ακριβώς, αυτή είναι η ουσία: να εξετάσει δηλαδή κανείς τις όποιες απρόβλεπτες συνέπειες αυτής της επικοινωνιακής επανάστασης. Καταρχήν, να δούμε ποια είναι τα θετικά που μας προσφέρει: μια διαφορετική εκφραστική – μια εικονογραφούμενη εξω-γλωσσική επικοινωνία· έναν καινούριο γλωσσικό κώδικα, περιορισμένης όμως νοηματικής εμβέλειας· μια επικοινωνιακή συντόμευση και, τέλος, μια παίζουσα μορφή ανταλλαγής νοημάτων, που κάποιες φορές δεν ομιλούν άμεσα και προαπαιτούν για την κατανόησή τους και μιαν άσκηση σκέψης για την αποκωδίκευσή τους.

Τα αρνητικά θα μπορούσε κανείς να τα προεικάσει ως ερχόμενα, ιδιαίτερα αν τα δει στην προοπτική του χρόνου. Συγκεκριμένα, αυτή η μερική κατάργηση της ισχύουσας γλώσσας γίνεται ένας πρόσθετος λόγος να οδηγηθούν οι νέοι σήμερα σε μια πλήρη σχεδόν αγλωσσία ή, έστω, σε μια εκφραστική πτώχευση. Εξελίσσεται δηλαδή σε εκπληκτικά και εκπλήσσοντα επιτεύγματα η τεχνολογία αλλά, ταυτόχρονα, παθητικοποιεί τον άνθρωπο και τον εγκλωβίζει σε συμπεριφορικά, εκφραστικά και νοητικά στερεότυπα που δημιουργούν ομότροπα στη σκέψη άτομα. Τέτοιες, όμως, ομοιότητες οδηγούν σε μιαν άλλης μορφής φτωχοποίηση του σύγχρονου ανθρώπου. Αυτή είναι, ασφαλώς μια πολύ γκρίζα προοπτική ή, έστω, ένα δυσάρεστο ενδεχόμενο, που θα πρέπει κανείς να το απεύχεται.