Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που έχουν επιλέξει να είναι με τους χαμένους, τους παρίες, τους αποκλεισμένους, τους απόβλητους. Με αυτούς που δεν έχουν αξία για τα κυρίαρχα πρότυπα, γιατί είναι αδύναμοι, γιατί έχουν κάποια αναπηρία, γιατί δεν ανταποκρίνονται στο φαντασιωτικό πρότυπο του ψυχικά, σωματικά και κοινωνικά «υγιούς». Με αυτούς που δεν αντέχουν την σκληρή πραγματικότητα και κατέρρευσαν ψυχικά και εκείνους που αναζητούν μια ψευδαίσθηση στα ναρκωτικά και το αλκοόλ.

γράφει ο Χαράλαμπος Πουλόπουλος

Προσπαθούν να σταθούν δίπλα σε εκείνους, που ζουν σε γκέτο θεσμοποιημένα ή άτυπα γιατί η κοινωνία αρνείται να τους εντάξει επειδή έχουν άλλο χρώμα, άλλη γλώσσα, άλλη θρησκεία, άλλη φυλή, άλλη ηλικία. Έχουν επιλέξει να είναι κοντά σε αυτούς που έχουν χάσει την αξιοπρέπεια τους ή κινδυνεύουν να την χάσουν. Είναι κοντά σε αυτούς που βρίσκονται στο στόχαστρο και γίνονται και αυτοί μέρος του ίδιου στόχου. Ονομάζονται κοινωνικοί λειτουργοί και η επιστήμη τους Κοινωνική Εργασία -και δεν έχει σχέση με την κοινωφελή εργασία. Ο διεθνής ορισμός Κοινωνικής Εργασίας αναφέρει:

«Η Κοινωνική Εργασία είναι εφαρμοσμένο επάγγελμα αλλά και ακαδημαϊκό πεδίο που προωθεί την κοινωνική αλλαγή και ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή και την ενδυνάμωση και απελευθέρωση των ανθρώπων. Οι αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της συλλογικής ευθύνης και του σεβασμού της διαφορετικότητας είναι κεντρικές στην κοινωνική εργασία, η οποία θεμελιώνεται από τις θεωρίες της κοινωνικής εργασίας, των κοινωνικών επιστημών, των ανθρωπιστικών επιστημών και τη γηγενή γνώση και συνδέει ανθρώπους και δομές για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής αλλά και να ενισχύσει την ευημερία τους».

Η Κοινωνική Εργασία ανέκαθεν απευθυνόταν σε άτομα που βρίσκονταν σε κρίση, πολύ συχνά κάτω από τα όρια της φτώχειας, και είχαν λιγότερη ισχύ και ασφάλεια στην κοινωνία σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό.

Στη περίοδο της βαθειάς οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που βιώνει σήμερα η χώρα μας ο ρόλος της Κοινωνικής Εργασίας αναδεικνύεται σημαντικότερος από ποτέ, γιατί η ακραία φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός δυναμιτίζουν τα θεμέλια της κοινωνίας μας. Κινητήρια δύναμη για την προώθηση της Κοινωνικής Εργασίας είναι η εκπαίδευση των νέων κοινωνικών λειτουργών, ώστε να είναι καλλίτερα προετοιμασμένοι να σταθούν δίπλα σε συνανθρώπους μας που πλήττονται από τις επιπτώσεις της λιτότητας και των μνημονίων. Ωστόσο, αντί να ενισχυθεί, όπως θα περίμενε κανείς, υποβαθμίζεται και περιθωριοποιείται, προφανώς επειδή δεν συνδέεται με τις αγορές και την επίτευξη του λογιστικού πλεονάσματος.

Στον σχεδιασμό του Υπουργείου Παιδείας για το νέο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής το Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας φαίνεται να καταργείται και οι αρμόδιοι φορείς εκπαίδευσης και κοινωνικής φροντίδας έχουν αρχίσει να αντιδρούν. Μήπως με αυτό τον τρόπο η Κοινωνική Εργασία δεν αναγνωρίζεται ως αυτοτελής επιστήμη, τη στιγμή που διεθνώς κερδίζει συνεχώς έδαφος και αναπτύσσεται;

Αντίστοιχη παρέμβαση είχε γίνει το 2013 με την κατάργηση του Τμήματος Κοινωνικής Εργασίας στην Πάτρα και με τη συγχώνευση του Τμήματος Κοινωνικής Διοίκησης με το Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, όπου μετατράπηκε η Κοινωνική Εργασία σε κατεύθυνση προχωρημένου εξαμήνου και δημιουργήθηκαν σοβαρά προβλήματα στην ένταξη και επιλογή των φοιτητών και την εφαρμογή του προγράμματος.

Είναι όμως το θέμα τεχνικό ή συντεχνιακό ή έστω επιλογή λιτότητας; Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι συναρτάται άμεσα με τη δυνατότητα παραγωγής ικανών, σε αριθμό, γνώσεις και δεξιότητες, στελεχών για τη στήριξη της λειτουργίας του κράτους πρόνοιας. Το Υπουργείο Παιδείας, παρόλο που είχε δεσμευτεί για την αναβάθμιση της Κοινωνικής Εργασίας και την επίλυση των προβλημάτων, με απώτερο στόχο την ενίσχυση της κοινωνικής φροντίδας, στην πράξη δείχνει να αδρανεί. Το θέμα λοιπόν, είναι πολιτικό και οι επιπτώσεις του σημαντικές σε ένα περιβάλλον που ενισχύει τον κοινωνικό αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση.

Σε ένα τοίχο του Πανεπιστημίου Θράκης υπάρχει το σύνθημα «Κοινωνικοί λειτουργοί σε μία κοινωνία που δεν λειτουργεί!!!». Από την υπογραφή φαίνεται να το έχουν γράψει φοιτητές που ανήκουν στον αναρχικό χώρο. Με το σύνθημα αυτό αμφισβητούν τη λειτουργικότητα αυτής της κοινωνίας, ενδεχομένως το ρόλο των κοινωνικών λειτουργών, ωστόσο εκείνοι παραμένουν στο Πανεπιστήμιο προσπαθώντας να σπουδάσουν ένα ιδιόμορφο επάγγελμα που αποκαλείται λειτούργημα. και ονειρεύονται ένα καλλίτερο μέλλον. Η δέσμευση, η κριτική, η αμφισβήτηση και η προοπτική της νέας γενιάς σε μια πρόταση.

Σε μια περίοδο όπου η οικονομία παίρνει το πάνω χέρι από την πολιτική και τα κοινωνικά δικαιώματα υποχωρούν, η Κοινωνική Εργασία και οι κοινωνικοί λειτουργοί που έχουν εκπαιδευτεί «στην κοινωνική αλλαγή και ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή και την ενδυνάμωση και απελευθέρωση των ανθρώπων», φαίνεται να είναι κόντρα στο ρεύμα. Το Υπουργείο Παιδείας πρέπει να πείσει ότι δεν έχει παρασυρθεί από το σύγχρονο ρεύμα να ωθούνται οι παρίες στο περιθώριο και στον κοινωνικό αποκλεισμό, χωρίς ευκαιρίες και στήριξη για κοινωνική ένταξη. Είναι στο χέρι του να δείξει ότι κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση. Η αναβάθμιση της Κοινωνικής Εργασίας αποτελεί ένα σημαντικό βήμα.

*Ο Χαράλαμπος Πουλόπουλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνικής Εργασίας στο Τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης.