Η σύγχρονη μορφή καπιταλισμού, ο νεοφιλελευθερισμός, δεν είναι βιαστικός, προχωράει σταδιακά και μεθοδικά στις επιδιώξεις του. Ο λόγος είναι απλός: σε αντίθεση με τις παλαιότερες μορφές καπιταλισμού αυτός χρειάζεται τη συναίνεση των πλατιών μαζών, άρα πρέπει πρώτα να πείσει τις συνειδήσεις τους ότι όλα γίνονται για το καλό τους. Και αν δυνατόν να παρουσιάσει ως κοινωνικό αίτημα τα ιδιοτελή του σχέδια.

Γράφει ο . Φυσικός


Κάτι παρόμοιο επιδιώκει ο νεοφιλελευθερισμός και με το δημόσιο σχολείο που αφού πρώτα αποδείξει ότι είναι «άσκημο» μετά μπορεί κάλλιστα να το κοιμίσει και με κατάλληλες πλαστικές επεμβάσεις να το μετατρέψει σε μια ωραιότατη εταιρία. Τα τελευταία χρόνια αφού διανύσαμε την περίοδο απόδειξης της ασκήμιας (αναποτελεσματικότητας) του δημόσιου σχολείου έχουμε πλέον εισέλθει στην περίοδο της βαθιάς τεχνητής ύπνωσης και των επεμβάσεων. Ως αναισθητικό μάλιστα χρησιμοποιούνται οι πιο σύγχρονες τεχνικές μάρκετινγκ.
Όμως ποιες είναι οι επεμβάσεις με τις οποίες το άσχημο σχολείο μετατρέπεται σταδιακά σε ωραία εταιρία; Ας τις δούμε αναλυτικά:
Πελάτες, εργατικό δυναμικό και προϊόν
Πριν ξεκινήσουμε την αντιστοίχιση να ξεκαθαρίσουμε ότι το σχολείο-εταιρία έχει ως πελάτες τους γονείς, ως εργατικό δυναμικό τους εκπαιδευτικούς και ως προϊόν τους ίδιους τους μαθητές (τις γνώσεις και δεξιότητές τους).
Μάρκετινγκ
Σε όλες τις επιχειρήσεις το πιο βασικό δεν είναι να είναι ποιοτικό το προϊόν αλλά να φαίνεται ποιοτικό. Αυτός είναι και ο σκοπός του μάρκετινγκ που στο χώρο των επιχειρήσεων θεωρείται ο βασικότερος τομέας. Έτσι και στην περίπτωση λοιπόν του σχολείου-εταιρία, όσον αφορά το προϊόν (γνώσεις και δεξιότητες των μαθητών), μας ενδιαφέρει η βιτρίνα και όχι η ουσία. Όλες αυτές οι ατέλειωτες δράσεις, οι θεματικές εβδομάδες και ημέρες, η έμφαση στη δημιουργικότητα των μαθητών, η επικέντρωση στην θετική ψυχολογία, η ελάφρυνση της εργασίας των μαθητών κ.α. μοιάζουν με τα λαμπερά happenings που στήνουν οι εταιρίες για προώθηση προϊόντος. Θυμίζουν αυτές τις περιπτώσεις που βλέπεις π.χ μια εταιρία αναψυκτικών να οργανώνει θεματικό happening για το bullying και αναρωτιέσαι τι σχέση έχει. Και όμως συνδέοντας το αναψυκτικό με το bullying αυτό αυτόματα αποκτά το μεγαλύτερο όπλο του μάρκετινγκ: «κατανάλωση για καλό σκοπό». Έτσι και στο σχολείο-εταιρία υπάρχει πάντα το παιδαγωγικό και ανθρωπιστικό αφήγημα ότι όλα γίνονται για το καλό των παιδιών.
Οικονομικός σύμβουλος
Έχει οικονομικό σύμβουλο και σύμβουλο ανάπτυξης: δεν είναι άλλος από τον ΟΟΣΑ τις γραμμές του οποίου το υπουργείο Παιδείας είναι ηλίου φαεινότερο ότι ακολουθεί κατά γράμμα.
Οίκοι αξιολόγησης
Χρησιμοποιεί οίκους αξιολόγησης. Οι άλλες εταιρίες χρησιμοποιούν τις Μοody’s, Standard and Poor’s και Fitch. Το σχολείο χρησιμοποιεί το project PISA το οποίο κάνει ποιοτική ανάλυση του προϊόντος του σχολείου δηλαδή των γνώσεων και των δεξιοτήτων των μαθητών. Το γεγονός ότι οι μαθητές στη χώρα μας κατατάσσονται στους ουραγούς στη συγκριτική λίστα του PISA εξυπηρετεί φυσικά τα σχέδια του ΟΟΣΑ αφού αποτελεί βασική δικαιολογία αναδιάρθρωσης του εκπαιδευτικού μας συστήματος.
Ισολογισμός
Δημιουργεί κάθε χρόνο τον ισολογισμό της εταιρείας. Στην περίπτωση της εταιρίας-σχολείο λέγεται αυτοαξιολόγηση σχολικής μονάδος ή αποτίμηση εκπαιδευτικού έργου.
Βάσεις δεδομένων
Φτιάχνει βάσεις δεδομένων με όσο γίνεται πιο πολλές πληροφορίες που μπορούν να φανούν χρήσιμες στην εταιρία αλλά και στους πελάτες. Στην εταιρία-σχολείο το ρόλο αυτόν τον αναλαμβάνει το σύστημα my school.
Οι εργαζόμενοι να νιώθουν «άνθρωποι της εταιρίας»
Πολύς θόρυβος έχει υπάρξει γύρω από τον εργασιακό ωράριο των εκπαιδευτικών. Με τις νέες διατάξεις αυτό που πραγματικά επιχειρήθηκε είναι η ποσοτικοποίηση του εργασιακού χρόνου, η μετατροπή του σε πακέτο απόδοσης. Δηλαδή ότι ο εκπαιδευτικός είναι διαθέσιμος στην εταιρία (σχολείο) για κάποιο συγκεκριμένο αριθμό ωρών (30) που σημαίνει ότι οφείλει να εφαρμόζει οτιδήποτε του ζητηθεί και πέρα από τα διδακτικά του καθήκοντα. Με άλλα λόγια ο εκπαιδευτικός μετατρέπεται σε «άνθρωπο» της συγκεκριμένης σχολικής μονάδας-εταιρίας που θα κάνει τα πάντα για την επιβίωσή της. «Ο στόχος είναι να αποκτήσει ο εκπαιδευτικός την αίσθηση του συνανήκειν» εξαγγέλλει ο υπουργός αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για απόλυτη ταύτιση συμφερόντων του εκπαιδευτικού με το σχολείο-εταιρία. Είναι μια σχέση του τύπου: «υπάρχω άμα υπάρχεις».
Συμμετοχικός τρόπος διοίκησης
Οι μοντέρνες εταιρίες δεν χρησιμοποιούν αυταρχικό τρόπο διοίκησης αλλά οριζόντιο: τον λεγόμενο και συμμετοχικό τρόπο διοίκησης. Αυτό συμβαίνει και σήμερα στο σχολείο-εταιρία. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι οι εξαγγελίες του υπουργείου παιδείας καθιστούν ως ανώτατο όργανο διοίκησης τον σύλλογο διδασκόντων. Δεν είναι καθόλου τυχαίο επίσης ότι δίνεται το δικαίωμα στους εκπαιδευτικούς να συμμετέχουν στην εκλογή των διευθυντών τους. Θα μου πείτε βέβαια και που είναι κακό να εμπλέκονται οι εκπαιδευτικοί στις αποφάσεις διοίκησης μιας σχολικής μονάδος; Σύμφωνοι, αλλά τι γίνεται όταν το πλαίσιο είναι σαφώς περιορισμένο, τι γίνεται όταν συμμετοχή στις αποφάσεις σημαίνει απλά να κλικάρεις την απόφαση ανάμεσα σε προκαθορισμένες επιλογές; Μήπως αυτό που τελικά υποβόσκει είναι να νιώθουν οι εκπαιδευτικοί συνυπεύθυνοι των όποιων αποφάσεων που αφορούν το σχολείο-εταιρία;
Ενημέρωση πελατών
Η ενημέρωση των πελατών είναι επίσης βασικός τομέας ανάπτυξης μιας επιχείρησης. Στο σχολείο-εταιρία ήδη δημιουργείται μια μεγάλη βάση δεδομένων με τα email όλων των πελατών (γονέων). Σε πρώτη φάση θα ενημερώνονται αυτόματα και διαρκώς για τις απουσίες των παιδιών τους. Επίσης προωθείται η αναλυτική ενημέρωση για την πρόοδο τους με μορφή περιγραφικής αξιολόγησης( πιλοτικά από φέτος). Επιπλέον έχουν θεσμοθετηθεί οι πιο συχνές συναντήσεις των γονέων με τους εκπαιδευτικούς.
Πιθανά κάποιοι να θεωρήσουν ως υπερβολή εκ μέρους μου τον χαρακτηρισμό των γονέων ως πελάτες. Πιστεύω όμως ότι θα άλλαζαν γνώμη αν έριχναν μια ματιά στο τι έχει συμβεί σε πάρα πολλές άλλες χώρες στις οποίες είχαν ακολουθηθεί οι ίδιες πολιτικές. Το μεγάλο κόλπο της κρυφής ιδιωτικοποίησης είναι ένα: η ελεύθερη επιλογή σχολείου. Αν λοιπόν ο γονέας έχει το δικαίωμα να επιλέγει το σχολείο που θέλει να στέλνει το παιδί του, καταθέτοντας εκεί το αντίστοιχο voucher που του παρέχει το κράτος τι άλλο είναι από πελάτης; Και μάλιστα πελάτης που ανάλογα με το τι «αγοράζει» θα καθορίζει ποιο σχολείο θα συνεχίζει να υπάρχει και πιο θα υπολειτουργεί ή θα κλείνει λόγω χαμηλής ζήτησης. Το ερώτημα είναι τι αγοράζει ο πελάτης-γονέας: αγοράζει επιρροή και παρέμβαση στο σχολείο η αιχμή του οποίου είναι και η ελεύθερη επιλογή σχολείου. Για εκείνους που τα θεωρούν όλα αυτά συνωμοσιολογικά σενάρια να υπενθυμίσω ότι το 2016 την επίσημη παρουσίαση του βιβλίου του Τάσου Αβραντίνη με τίτλο: «Εκπαίδευση: Ελεύθερη επιλογή ή μια γάτα που γαβγίζει» (με κυριότερη πρόταση την ελεύθερη επιλογή σχολείου και τα εκπαιδευτικά κουπόνια) την έκαναν ο Κυριάκος Μητσοτάκης και η Άννα Διαμαντοπούλου. Μπορούν επίσης να αναζητήσουν στο διαδίκτυο ένα παλαιότερο άρθρο μου με τίτλο «Το εκπαιδευτικό κουπόνι έρχεται να σκοτώσει το δημόσιο σχολείο», που περιέχει τα αποδεικτικά στοιχεία για τα σκοτεινά αυτά σχέδια που προαναφέρονται.
Οικονομία στα έξοδα
Ο έλεγχος των εξόδων είναι επίσης ζωτικός για την εταιρία. Στο σχολείο-εταιρία ο περιορισμός των εξόδων είναι ο πιο καθοριστικός παράγοντας των περισσότερων αποφάσεων που παίρνει το υπουργείο Παιδείας. Καταρχάς κατάφερε να ελαφρύνει τα έξοδα ελαττώνοντας τα εβδομαδιαία προγράμματα των μαθητών και στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο. Ισχυριζόμενο δήθεν παιδαγωγικούς λόγους ψαλίδισε αρκετές θέσεις εκπαιδευτικών. Επίσης συνεχίζει να αρνείται μόνιμους διορισμούς εκπαιδευτικών παρά τις ανάγκες (πάνω από 25.000), προτιμώντας να κάνει προσλήψεις αναπληρωτών φορτώνοντας το κόστος εργασίας τους όχι στον κρατικό προϋπολογισμό αλλά κυρίως στο ΕΣΠΑ. Βέβαια το μεγάλο κόλπο ελάφρυνσης των εξόδων είναι η οικονομική αυτονομία της σχολικής μονάδος που έχει εξαγγείλει το υπουργείο. Όταν εφαρμοστεί η κάθε σχολική μονάδα θα προσπαθεί μόνη της να καλύψει τα έξοδα λειτουργίας της αναζητώντας οικονομικούς πόρους από ιδιώτες, χορηγούς, συνεργαζόμενες εταιρίες, δήμους και κουπόνια. Μπορούμε πολύ εύκολα να καταλάβουμε ότι αυτό όχι μόνο δεν είναι αυτονομία αλλά αντιθέτως υποδούλωση του σχολείου στις ορέξεις εκείνων που βάζουν τα χρήματα.
Αξιολόγηση ανθρώπινου δυναμικού
Η αξιολόγηση του ανθρώπινου δυναμικού είναι βασικός τομέας στη διοίκηση επιχειρήσεων. Στο σχολείο-εταιρία οι σημερινοί ιθύνοντες του υπουργείου Παιδείας μέχρι σήμερα «το πάνε γύρω-γύρω». Δεν έχουν ακόμα τολμήσει να εφαρμόσουν άμεσα την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών και υπάρχουν δύο λόγο για αυτό: α)ξέρουν πολύ καλά ότι αποτελεί το κόκκινο πανί για τους εκπαιδευτικούς. β) το νομικό καθεστώς για την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών είναι αδύναμο. Παρόλα αυτά προετοιμάζουν το έδαφος: εφαρμόζουν αξιολόγηση στα στελέχη εκπαίδευσης, βάζουν τους εκπαιδευτικούς να αξιολογούν τους διευθυντές τους και γενικά προσπαθούν να εισάγουν στους εκπαιδευτικούς την κουλτούρα, καθώς την ονομάζουν, της αξιολόγησης.
Έλεγχος συνδικαλιστικής-συλλογικής δράσης
Η συνδικαλιστική δράση και συλλογική δράση είναι εχθρικές έννοιες για τις επιχειρήσεις. Όσον αφορά την δημόσια εκπαίδευση ο νέος νόμος του 2018 για την κήρυξη απεργίας δυσκολεύει τόσο πολύ την λήψη απόφασης για απεργιακή κινητοποίηση που ουσιαστικά την απενεργοποιεί. Επίσης το «διαίρει και βασίλευε» είναι πάγια τακτική των κυβερνήσεων ώστε να διασπάται η συλλογική διεκδίκηση. Το μοντέλο που προβάλλεται είναι της ατομικής διεκδίκησης και της δήθεν αξιοκρατίας: «ας κερδίσει ο καλύτερος», μετατρέποντας τον εργασιακό στίβο σε αρένα μονομαχίας.
Ελαστικές σχέσεις εργασίας-απελευθέρωση απολύσεων
Κακά τα ψέματα η μονιμότητα των υπαλλήλων είναι απαγορευμένη λέξη στο χώρο των επιχειρήσεων και των εταιριών. Είναι σαφές ότι προτιμούν και εφαρμόζουν ευέλικτες και ελαστικές σχέσεις εργασίας με τους υπαλλήλους τους. Ας δούμε τώρα τι γίνεται στην εταιρία-σχολείο. Μιλάω φυσικά για το καθεστώς με τους αναπληρωτές εκπαιδευτικούς το οποίο είναι πολύ πιο σοβαρό από ότι νομίζουμε. Και δεν είναι σοβαρό μόνο για τους ίδιους τους αναπληρωτές αλλά εξίσου σοβαρό και για τους μονίμους. Το σκεπτικό μου είναι πάρα πολύ απλό: από τη στιγμή που δεν γίνονται μόνιμοι διορισμοί και μεγάλο ποσοστό των μονίμων εκπαιδευτικών πλησιάζει σε ηλικία συνταξιοδότησης αυτό πρακτικά σημαίνει ότι πολύ σύντομα οι προσλήψεις αναπληρωτών θα αυξηθούν απότομα και ο αριθμός τους θα αρχίσει να γίνεται συγκρίσιμος με τον αριθμό των μονίμων. Που θέλω να καταλήξω; Μήπως οι εκάστοτε κυβερνήσεις κρατάνε το θεσμό των αναπληρωτών γιατί ο απώτερος στόχος όχι μόνο δεν είναι ο διορισμός μονίμων αλλά και η ίδια η κατάργηση της μονιμότητας και η επικράτηση ελαστικών εργασιακών σχέσεων για όλους τους εκπαιδευτικούς του δημόσιου τομέα; Εδώ ας λάβουμε υπόψη μας τον κοινωνικό αυτοματισμό που επικρατεί στην κοινή γνώμη του τύπου: «γιατί οι μόνιμοι εκπαιδευτικοί να πληρώνονται δύο μήνες το καλοκαίρι αφού δεν εργάζονται;». Είναι φανερό ότι η «προσωρινότητα» είναι επικίνδυνη να αποτελέσει τον δούρειο ίππο για την ανατροπή της μονιμότητας.
Ένα ερώτημα αντί επιλόγου
Και τώρα πάμε στα πιο δύσκολα. Αν ισχύουν όλα τα προηγούμενα τότε τι συμπέρασμα βγαίνει για όλους αυτούς τους ανθρώπους που όλα αυτά τα χρόνια υπηρετώντας το υπουργείο Παιδείας από κάποια θέση ισχύος, στο όνομα της δημόσιας Παιδείας, έριχναν νερό στο μύλο της ιδιωτικοποίησής της; Θεωρώ ότι θα ήταν αφοριστικό και άδικο να πούμε ότι ήταν όλοι τους νεοφιλελεύθεροι ή ότι εξυπηρετούσαν συμφέροντα τρίτων. Όμως δεν θα ήταν καθόλου υπερβολικό να ισχυριστούμε ότι η αντίσταση στις κυρίαρχες δυνάμεις αυτού του κόσμου θέλει ανθρώπους που μπορούν να δουν την αλήθεια κατάματα. Θέλει ανθρώπους που δεν φοβούνται να τα βάλουν με τις κυρίαρχες αυτές δυνάμεις και όχι να συνθηκολογούν μαζί τους για να κρατήσουν τη θέση τους. Είναι ουτοπία να πιστεύουμε ότι άμα τα έχουμε καλά με αυτές τις δυνάμεις εξουσίας τότε μπορούμε να τις ξεγελάσουμε και να τις εκμεταλλευτούμε. Είναι ανοησία να πιστεύουμε ότι με κατάλληλο χειρισμό μπορούμε να κάνουμε τις δυνάμεις αυτές να δείξουν ανθρώπινο πρόσωπο. Αυτές το μόνο που κάνουν είναι να παρελαύνουν με στόχο να κατακτήσουν το τελευταίο οχυρό: την Εκπαίδευση. Γιατί ξέρουν ότι όποιος ελέγχει την Εκπαίδευση ελέγχει το μέλλον του κόσμου.