Η διάζευξη δικαίως ξενίζει. Καλό σχολείο είναι το δημοκρατικό σχολείο. Τελεία. Αλλά τα πράγματα ίσως δεν είναι τόσο απλά. Που σημαίνει ότι οι όροι χρειάζονται διευκρίνιση.

Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά.

Η διάκριση μεταξύ χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας και η συνακόλουθη συμβολική υπεροχή της πνευματικής είναι σύμφυτες με τις ταξικές κοινωνίες και έχουν ιστορία χιλιετηρίδων. Από τις εποχές των αιγυπτιακών ιερογλυφικών και των Κινέζων μανδαρίνων, τα γράμματα αποτελούν καλά φυλασσόμενο προνόμιο.

Οι μεγάλοι δημοκρατικοί μετασχηματισμοί της νεοτερικότητας άνοιξαν το σχολείο, αλλά δεν έλυσαν το πρόβλημα. Ούτε όταν θεσπίστηκε η δημόσια υποχρεωτική εκπαίδευση ως κάτι σαν “θετική διάκριση”: πανάρχαιες παραδόσεις σε συνδυασμό με την ανέχεια και τις ιδεολογικές της παρενέργειες ωθούν στην καταστρατήγηση της υποχρέωσης. Διαπιστώνουμε άλλωστε καθημερινά το πόσο η παιδική εργασία επεκτείνεται ραγδαία.

Άρα, το σημερινό σχολείο είναι ταξικά μεροληπτικό. Με την ταξική μεροληψία να αναδεικνύεται εμφανέστερα εκεί όπου αυτό εγκαταλείπεται “οικειοθελώς”.

Αλλά η μεροληψία δεν περιορίζεται εκεί. Οι κοινωνιολόγοι της εκπαίδευσης απέδειξαν ότι αυτή διαιωνίζεται στο εσωτερικό της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Χρήσιμη είναι εδώ η έννοια του “συμβολικού κεφαλαίου”: αν το άμεσο περιβάλλον δεν ωθεί στην καλλιέργεια της περιέργειας, στην τόλμη της απορίας και στην ηδονή της κατανόησης, δηλαδή αν το παιδί δεν διαθέτει το “συμβολικό κεφάλαιο” με το οποίο κατά κανόνα το προικίζουν οι σχετικά εύπορες οικογένειες, τότε αυτό θα τείνει να αδιαφορεί για το σχολείο και να αποστρέφεται την πειθαρχία του. Η ταξική διαίρεση έτσι αναπαράγεται: οι πολλοί τελειώνουν όπως – όπως με προορισμό τα χειρωνακτικά επαγγέλματα, ενώ οι λίγοι πασχίζουν να μάθουν τα γράμματα που απαιτούν οι πανεπιστημιακές σπουδές.

Συνάγεται ότι το παιχνίδι της ταξικής μεροληψίας έχει κατά βάση παιχτεί πολύ πριν από τις εισαγωγικές εξετάσεις. Πρόκειται για γεγονός που τείνουν να αγνοούν οι αγώνες για τον εκδημοκρατισμό του εκπαιδευτικού συστήματος.

Όπως τείνουν να αγνοούν το πόσο καθοριστική είναι η αξία της χειρωνακτικής εργασίας ως προς όλα τα ανθρώπινα επιτεύγματα. Δηλαδή να αγνοούν τι πάει να πει “εργατική τάξη” και το πώς αυτή μπορεί να γίνει τάξη ηγεμονική.

Από την άλλη μεριά, καλό σχολείο είναι εκείνο όπου τα παιδιά μαθαίνουν γράμματα. Όχι μόνο γιατί διαθέτουν ήδη “συμβολικό κεφάλαιο”, αλλά και γιατί μπορεί να υπερβούν την κοινωνική τους συνθήκη, συναντώντας εμπνευσμένους δασκάλους και ένα περιβάλλον ικανό να βοηθήσει το καθένα χωριστά και όλα μαζί να αγαπήσουν τη γνώση και να χαρούν το σχολείο από πολλές πλευρές.

Τα καλά σχολεία είναι απαραίτητα. Έστω κι αν σήμερα μπορούν να στεγάσουν μόνο λίγους. Γιατί η Παιδεία και η μόρφωση είναι όχι απλώς αυταξίες, αλλά και ισχυρό όπλο κοινωνικού αγώνα.

Πριν λίγες δεκαετίες καλά σχολεία στην Ελλάδα ήταν τα δημόσια. Σήμερα είναι τα ιδιωτικά. Αυτό αποτελεί το μεγαλύτερο ίσως όνειδος για εκείνους που μας κυβέρνησαν και μας κυβερνούν.

Είναι από εδώ που οφείλουμε να ξεκινήσουμε. Βεβαίως μαζί με τις επιπτώσεις της ανθρωπιστικής κρίσης στα σχολεία. Αναγνωρίζοντας ότι το καλό σχολείο και το δημοκρατικό σχολείο σήμερα δεν ταυτίζονται. Και αναλαμβάνοντας τις σύνθετες, πολυεπίπεδες και συστηματικές πρωτοβουλίες που θα μειώνουν διαρκώς την απόσταση ανάμεσα στους δύο προσδιορισμούς.

Αριστείδης Μπαλτάς ΑΥΓΗ