Ημερολόγιο σχολείου. «Kι εγώ πάλι σαν μαθήτρια»: η ημέρα μιας καθηγήτριας (της Γιάννας Μπακάλη)

Η ώρα είναι περίπου 8 το πρωί. Διασχίζω το προαύλιο, προχωρώντας για το γραφείο. Παιδιά στην αυλή, άλλα όρθια, άλλα καθισμένα στο τοιχάκι της εισόδου περιμένουν τους φίλους και συμμαθητές τους να έρθουν, κάποιοι με σκυμμένο το κεφάλι διαβάζουν, αποκομμένοι από το πρωινό τοπίο του σχολείου. Κάποιο διαγώνισμα, σκέφτομαι. Στο γραφείο άλλοι τρέχουν να βγάλουν φωτοτυπίες, πρόσθετο υλικό για μελέτη ή τα διαγωνίσματα της πρώτης ώρας, κάποιοι σχολιάζουν την επικαιρότητα, αθλητική ή πολιτική, με ύφος ζωηρό.

Η πρωινή συγκέντρωση, προσευχή και ανακοινώσεις. Τα παιδιά με υπομονή ακούνε. Πρόσωπα άτονα, χέρια στις τσέπες, πλάτες φορτωμένες με βιβλία. Η πρώτη ώρα στην Τρίτη Λυκείου, Αρχαία Κατεύθυνσης. Πρόσωπα κουρασμένα από το διάβασμα, τους αδυσώπητους ρυθμούς στο κυνήγι της επιτυχίας, αγωνία, άγχος, κούραση, φόβος αν θα τα καταφέρουν, σημειώνουν, ρωτούν… Κάποιοι άλλοι, εκεί στη συνοικία των πίσω θρανίων, νιώθουν ότι έχουν χάσει «το τρένο» της εκπαιδευτικής επιτυχίας· το όνειρο των σπουδών χάθηκε γι’ αυτούς σε κάποιο σημείο της εκπαιδευτικής ζωής τους. Πιο αδιάφοροι, βαριούνται, αδημονούν να χτυπήσει το κουδούνι, νιώθουν πως ό, τι συμβαίνει δεν τους αφορά. Μόλις χτυπήσει, πετάγονται έξω. Κι όμως σε αυτά τα παιδιά, τους «αδιάφορους» μαθητές, κρύβονται δημιουργικά μυαλά, ευφυΐα, ευαισθησία και αγωνίες, που το εκπαιδευτικό σύστημα αγνοεί, καθώς μόνο η ακαδημαϊκή αριστεία μετράει. Αυτά τα παιδιά όμως είναι η αληθινή πρόκληση για τον δάσκαλο…

Την επόμενη ώρα, Γλώσσα στη Γ΄ Λυκείου. Στόχος διπλός για μένα: από τη μια οι Πανελλήνιες, και από την άλλη ένας διαρκής αγώνας για γλωσσική καλλιέργεια που δεν μια εξωτερική εικόνα επάρκειας και κοινωνικής καταξίωσης. Η γλώσσα είναι όργανο επιβολής, η εμβάθυνση σ’ αυτή οδηγεί σε αποκωδικοποίηση των κρυμμένων μηνυμάτων, τους λέω. Μέσα από τη γλώσσα πετυχαίνω στόχους, αλλά και αποκαλύπτω τους στόχους των άλλων, επιμένω. Ωστόσο, το είδωλο των Πανελληνίων στέκει τρομακτικό μπροστά τους, ακυρώνοντας κάθε άλλη προσέγγιση. Δεν το βάζω κάτω. Βασική παιδαγωγική αρχή: τίποτα δεν πάει χαμένο. Κάποια στιγμή θα τα ξανασκεφτούν όσα έχουν ακούσει.

Αργότερα, Αρχαία Ελληνικά στην Α΄ Λυκείου. Τάξη αδύναμη, παιδιά μεταναστών και φτωχών ελληνικών οικογενειών. Και η δυνατότητά μου να τους να κάνω επαναλήψεις, να καλύψω βασικά κενά περιορίζεται. Η τράπεζα θεμάτων κρέμεται πάνω από τα κεφάλια μας. Η ύλη πρέπει να βγει. Τι κι αν διαμαρτυρηθήκαμε, μέσω των συμβούλων μας, ότι η πίεση της ύλης ελαχιστοποιεί, αν όχι εξαφανίζει, τη δυνατότητα του δασκάλου να κάνει το μάθημα που ανταποκρίνεται στις δυνατότητες της τάξης του, στοχεύοντας σε μια σταδιακή ανάπτυξη του επιπέδου των μαθητών του; Όλα ορίζονται κεντρικά, και για όσους δεν τα καταφέρουν το περιθώριο τους περιμένει.

Έτσι χάνεται πια για όλο το Λύκειο το στοίχημα της πραγματικής γνώσης, της ουσιαστικής καλλιέργειας, της επαφής με τις τέχνες, τον αθλητισμό, την επιστήμη. Τράπεζα Θεμάτων. Ο τρόμος του Λυκείου. Η ακύρωση της πραγματικής παιδείας. Ο απόλυτος προσανατολισμός στις εξετάσεις. Όλα περιστρέφονται γύρω από αυτές. Η αγωνία να τα έχουμε πει όλα, να έχουμε προετοιμάσει τους μαθητές για τις εξετάσεις. Το καρκίνωμα της Τρίτης Λυκείου απλώθηκε σε όλο το Λύκειο. Όλα πρέπει να είναι μετρήσιμα και αντικειμενικά. Το στοίχημα της γνώσης, του αγώνα για καλλιέργεια, χάνεται. Δεν πρόκειται για παράπλευρη απώλεια, αλλά για κεντρική επιλογή. Η γνώση ως όρος, ως πρόταγμα ζωής μετατρέπεται σε δεξιότητα, λέξη πολύ αγαπητή στα σύγχρονα εκπαιδευτικά προγράμματα.

Στην κενή ώρα που έχω, προσπαθώ να λύσω τα τεχνικά προβλήματα, για να δείξω στα παιδιά ένα βίντεο με την ιστορία του σπηλαίου στην Πολιτεία του Πλάτωνα. Όλα δύσκολα. Να βρεθεί ελεύθερη η μοναδική αίθουσα που διατίθεται. Να ψάξω για πολύμπριζο. Θα φέρω δικό μου. Να θυμηθώ να φέρω δικά μου ηχεία και λάπτοπ. Οι νέες τεχνολογίες, που τόσο προβάλλει το Υπουργείο με βραβεία άριστων εκπαιδευτικών πρακτικών, είναι μακριά από το δημόσιο σχολείο, που αγωνιά αν έχει χαρτί για τις φωτοτυπίες και μετρά τις κιμωλίες, μήπως και δε φτάσουν. Η οικονομική κρίση, η υποχρηματοδότηση των σχολικών μονάδων αφήνει κι εδώ το αποτύπωμά της.

Οι ώρες περνούν. Στο γραφείο κάποιοι συνάδελφοι, στο κενό τους, βοηθούν μαθητές τους, εξηγούν απορίες, καλύπτουν κενά. Το δημόσιο σχολείο αγωνίζεται, προσπαθεί μέσα στις αδυναμίες και τις πληγές του να βοηθήσει τους μαθητές του, όσο κι αν βάλλεται και απαξιώνεται. Οι εκπαιδευτικοί πλήττονται από την κρίση, όπως όλοι οι εργαζόμενοι. Έγνοιες, κυρίως οικονομικές, δάνεια που δεν μπορούν να πληρωθούν, παιδιά άνεργα, πίεση που δεν αντέχεται. Άνθρωποι που καταβάλλονται, κάποιες στιγμές σκυθρωποί και παραδομένοι στις σκέψεις τους, όμως αγωνίζονται να τα αφήσουν αυτά πίσω τους και να λειτουργήσουν όσο καλύτερα μπορούν ως δάσκαλοι και ως άνθρωποι. Κάποιοι μαθητές μας πλησιάζουν, μας λένε τις αγωνίες, τους φόβους αλλά και τις δυσκολίες τους, οικογενειακές, οικονομικές, προσωπικές. Λόγια συμπαράστασης, ενίσχυσης και δεύτερες σκέψεις, μήπως μπορεί το πρόβλημα του παιδιού να λυθεί με δραστικότερη παρέμβαση από φορείς ή τον Σύλλογο των καθηγητών.

Σε μια εποχή που οι μαθητές μας αντιμετωπίζουν πολλαπλά προβλήματα, κυρίως οικονομικά, με γονείς συχνά άνεργους, με δυσκολία ακόμη και για να εξασφαλιστεί το καθημερινό φαγητό (στο λύκειο όπου δουλεύω, όλοι οι μαθητές, πέρυσι, είχαν ενταχθεί σε πρόγραμμα σίτισης), το χαμόγελο έχει φύγει, οι εκπαιδευτικές προοπτικές ψαλιδίζονται, οι επιλογές στενεύουν. Ολοένα και περισσότερα παιδιά, όταν συμπληρώνουν το μηχανογραφικό τους, επιλέγουν σχολές μόνο στην Αθήνα, άσχετες με τα όνειρα και τις επιθυμίες τους. Η οικονομική κρίση ορίζει το παρόν και το μέλλον τους.

Η μέρα τελειώνει. Μαζεύω βιβλία, σημειώσεις, διαγωνίσματα και τα βάζω στην τσάντα μου. Έχω κρατήσει σημειώσεις τι μου ζήτησαν κάποιοι μαθητές να φέρω, τι πρόσθετο υλικό, τι δεν κατάλαβαν και χρειάζονται ασκήσεις για να το εμπεδώσουν.

Κάθε βράδυ, επί είκοσι τρία χρόνια φτιάχνω την τσάντα μου για την επόμενη μέρα στο σχολείο, σα μαθήτρια· μια άλλη μαθήτρια. Αλλά έτσι είναι, σκέφτομαι, η καθημερινότητα του σχολείου δεν είναι ρουτίνα, όπως ίσως σκέφτονται πολλοί. Δοκιμάζει βεβαιότητες, ανασύρει κρυμμένες δυνάμεις, βάζει σε έναν συνεχή και επίπονο αυτοέλεγχο τον εκπαιδευτικό, όμως του χαρίζει και απίστευτες συγκινήσεις. Του δίνει τη δυνατότητα να βρίσκεται με εφήβους, να κερδίζει από τη ζωντάνια και τη σκέψη τους. Και ενώ ως εργασιακός χώρος το δημόσιο σχολείο είναι υποβαθμισμένο, από την πλευρά του ανθρώπινου δυναμικού είναι ένα εργασιακό περιβάλλον με πολλούς εξαιρετικούς συναδέλφους, δασκάλους και επιστήμονες με καλλιέργεια και ήθος. Κάθε μέρα που θητεύω κοντά σ’ αυτούς και τους μαθητές μου νιώθω ότι είναι μια μέρα κερδισμένη μέρα στη ζωή μου.

Η Γιάννα Μπακάλη είναι φιλόλογος