Η αλλαγή στάσεως της Σερβικής Εκκλησίας για τη συμμετοχή στη Μεγάλη Σύνοδο

Η αλλαγή στάσεως της Σερβικής Εκκλησίας για τη συμμετοχή στη Μεγάλη Σύνοδο

Για πολλούς ίσως φανεί περίεργη και αναπάντεχη η αλλαγή στάσεως της Σερβικής Εκκλησίας ως πρός τη συμμετοχή στη Μεγάλη Σύνοδο. Υπήρχαν όμως έντονες διεργασίες στο παρασκήνιο που οδήγησαν τελικά σ’ αυτή την αλλαγή.

Επειδή αυτή η αλλαγή στάσεως και η συμμετοχή της Σερβικής Εκκλησίας στις εργασίες τις Συνόδου έχει μεγάλη σημασία, κατά κάποιον τρόπο ίσως και καθοριστική στην τελική εικόνα και το κύρος της Συνόδου που θα παρουσιάζεται μετά την ολοκλήρωσή της, χρήσημο είναι να γίνει μία παρουσίαση της πορείας που κατέληξε στην απόφαση για συμμετοχή στη Σύνοδο της Κρήτης.
Ας υπενθυμίσουμε πρώτα ότι η Ιεραρχία της Σερβικής Εκκλησίας κατά την πρόσφατη τακτική συνεδρίασή της από τις 14 μέχρι τις 25 Μαϊου συζήτησε και το θέμα της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου και έλαβε απόφαση-Μήνυμα η οποία απεστάλη πρός όλες τις Τοπικές Εκκλησίες (με ημερομηνία 25 Μαϊου 2016)[1].
Αυτό το Μήνυμα δημοσιεύτηκε στις 9 Ιουνίου στα σερβικά και στα αγγλικά στην ιστοσελίδα του Πατριαρχείου Σερβίας, μαζί με την Επιστολή που η Διαρκής Ιερά Σύνοδος απέστειλε στον Οικουμενικό Πατριάρχη (με ημερομηνία 6 Ιουνίου 2016)[2], και με την οποία προτείνει την αναβολή της Συνόδου “μέχρι να επιλυθούν οι διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στις Ορθόδοξες Εκκλησίες” (όπως μετέδοσε το Πρακτορείο εκκλησιαστικών ειδήσεων Ρομφαία).
Πρέπει να τονιστεί ευθύς εξ αρχής ότι η Επιστολήπρός τον Οικουμενικό Πατριάρχη από της 6 Ιουνίου, στην οποία δηλώνεται ότι «η Εκκλησία μας θεωρεί ότι είναι πάρα πολύ δύσκολο να συμμετάσχει στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο που έχετε συγκαλέσει, και προτείνεται η αναβολή της για ένα χρονικό διάστημα»[3], συνάδει με το Μήνυμα-απόφαση της Ιεραρχίας της Σερβικής Εκκλησίας (25 Μαϊου 2016) εις το οποίο εκφράζεται η θέση της Ιεραρχίας σχετικά με την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο, και αποτελεί την πραγματοποίησή του.
Εις την Επιστολή της Δ.Ι.Σ. της Σερβικής Εκκλησίας πρός τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο εκφράζεται ότι
– η καθ’ ημάς Εκκλησία δυσκολεύεται να συμμετάσχει εν τη συγκληθείση Αγία και Μεγάλη Συνόδω, και
– προτείνει την επί τινα χρόνον μεταβολήν αυτής,
– της εν Κρήτη προσεχούς συν Θεώ συνελεύσεως ημών ως προσυνοδικής διορθοδόξου συσκέψεως θεωρουμένης, επί σκοπώ της συμπληρωματικής καπί τα βελτίω προπαρασκευής της Συνόδου,
– ή, το πολύ, ως εναρκτηρίου φάσεως όλης της συνοδικής διαδικασίας, ολοκληρωτέας εν συνεχεία, κατά την επομένην φάσιν, αφού αρθώσιν αι επιφυλάξεις και επιτευχθώσιν η τε ομοφροσύνη και η ομοφωνία των Εκκλησιών.
Και καταλήγει με μία καθοριστική διαπίστωση:
Τοιουτοτρόπως, θεία συνάρσει, ο καρπός της Συνόδου θα είναι η μαρτυρία της αμωμήτου ημών πίστεως … ουδαμώς δε, άπαγε, η φύτρωσις νέων ανεπιθυμήτων και φθοροποιών σχισμάτων και παρασυναγωγών…
Είναι σαφέστατες οι θέσεις περί της μη συμμετοχής της Σερβικής Εκκλησίας που εκφράζονται στην εν λόγω Επιστολή, και υπαρκτός ο φόβος των νέων σχισμάτων που απειλούν το σώμα της Εκκλησίας στην περίπτωση διεξαγωγής της Μεγάλης Σύνοδου.
Επιπλέον, επιχειρηματολογώντας στην Επιστολήπρός υποστήριξη των ληφθεισών αποφάσεων, οι Ιεράρχες της Σερβικής Εκκλησίας αναφέρουν, μεταξύ άλλων, και
– την απροθυμίαν της Μητρός ημών Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, όπως έστω και μία εκ των προτάσεων της ημετέρας Εκκλησίας … συμπεριληφθή εις το θεματολόγιον και την ημερισίαν διάταξιν της Συνόδου, ενώ ημείς δεσμευόμεθα υπό των θέσεωντης Συνόδου της Ιεραρχίας της Εκκλησίας ημών, διατυποθεισών επισήμως τόσον πρό διετίας, όσον και πρότριτα, περί τα τέλη του παριππεύσαντος Μαϊου… [υπογράμμιση δική μας]
Οι «θέσεις της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Σερβίας» όπως βλέπουμε είναι δεσμευτικές και στοχεύουν στην αναβολή της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου.
Ας δούμε όμως ποιές είναι οι «θέσεις» όπως εκφράστηκαν κατά την τελευταία τακτική συνεδριάση της Ιεραρχίας τον Μάϊο 2016 και διατυπώνονται στο Μήνυμα που εστάλη πρός όλες τις τοπικές Εκκλησίες στις 25 Μαϊου 2016.
Η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας της Σερβικής Ορθοδόξου Εκκλησίας διερωτάται:
– εάν η επικειμένη Σύνοδος πληροί τα κριτήρια και το μέτρον των αληθινών Σύνοδων εκ της ιστορίας της Ορθοδόξου Εκκλησίας,
– εάν η Σύνοδος θέλει εκφράσει την εν Αγίω Πνεύματι πρός δόξαν Θεού και Πατρός ενότητα της Εκκλησίας του Χριστού, την ενότητα εκείνην, ήν πάντοτε μαρτυρούμεν και επικαλούμεθα εν τη Θεία Λειτουργία
– εάν και εν οποίω μέτρω η προγραμματισθείσα Σύνοδος εκφράζει την Μίαν Αγίαν, Καθολικήν και Αποστολικήν Εκκλησίαν (ως ομολογούμεν ταύτην εν τω Συμβόλω της Πίστεως)
Φαίνονται λοιπόν σοβαρές επιφυλάξεις των Ιεραρχών της Σερβικής Εκκλησίας ώς πρός την μέλλουσα να συνέλθει Αγία και Μεγάλη Σύνοδο. Και συνεχίζει η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας της Σερβικής Ορθοδόξου Εκκλησίας παραθέτοντας τις «θέσεις-απόψεις» της περί του Κανονισμού λειτουργίας και θεματολογίας της Μεγάλης Συνόδου πρός τις υπόλοιπες Τοπικές Εκκλησίες:
Όθεν η Σύνοδος της Ιεραρχίας της Σερβικής Ορθοδόξου Εκκλησίας συνείδησιν έχουσα της ιστορικής σημασίας της Μεγάλης ταύτης Συνόδου… προκειμένου περί του θεματολογίου και του Κανονισμού λειτουργίας της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου τίθησιν υπ’ όψιν των Προκαθημένων και των Ιερών Συνόδων των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών τας απόψεις αυτής:
– Εν αναφορά πρός τον υιοθετηθέντα Κανονισμόν της διοργανώσεως των εργασιών της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας θεωρούμεν, ότι δι’ αυτού εισάγεται πράξις άγνωστος εις τας εως άρτι Συνόδους της Ορθοδόξου Εκκλησίας, λόγω κυρίως της ανισότητος και ανισονομίας πάντων των επισκόπων, μελών της Συνόδου. Δεν διακρίνομεν εν τω Κανονισμώ τούτω την μακραίωνα ζώσαν Παράδοσιν της συγκλήσεως και λειτουργίας της Συνόδου, της εν αυταις προεδρίας και χειραγωγήσεως. Ουδείς εν τη ιστορία προκαθώριζε και προδιέγραφε τον Κανονισμόν της λειτουργίας της Συνόδου, αλλ’ αυτή αύτη η Σύνοδος διεμόρφου αυτόν ως απότοκον της συνοδικότητος της Εκκλησίας. Θα ηδύνατό τις να αποκομίσει την εντύπωσιν, ότι, διά του τονισμού ωρισμένων δικαιωμάτων συγκλήσεως και προεδρίας, η Σύνοδος τίθεται εις υπηρεσίαν ενός ανδρός, κάν ούτος πρώτος ή…
– Αι προανενεχθείσαι αδυναμίαι του Κανονισμού οδηγούσιν ήμας πρός το ερώτημα περί του ρόλου και της θέσεως των επισκόπων εν Συνόδω. Μετέχουσιν άραγε οι επίσκοποι εν Συνόδω ή τυγχάνουσι παρατηρηταί; Φρονούμεν συνεπώς, ότι, πλήν του αδικαιολογήτου περιορισμού του αριθμού των εν τη Συνόδω συμμεθεξόντων, επίσης δεν δικαιολογείται να μη κέκτηνται πάντες οι επίσκοποι το δικαίωμα του ψηφίζειν … Η συνοδική παράδοσις της Μιάς Εκκλησίας συνυπονοεί το δικαίωμα εκάστου επισκόπου να ψηφίζει εν πάση συνόδω, από της επαρχιακής μέχρι της οικουμενικής τοιαύτης…
– … διαδηλούμεν την πεποίθησιν ημών, ότι τα έξ προετοιμασμένα κείμενα είναι μεν κατά βάσιν καλά, χρήζουσιν όμως συμπληρώσεως και επεξεργασίας, ίνα εναρμονισθώσι πρός τας απαιτήσεις της ζωής και της αποστολής της Εκκλησίας …
Την απόφαση της Σερβικής Εκκλησίας περί της μη συμμετοχής στην Κρήτη έρχεται να επιβεβαιώσει και ο μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Ιλαρίων με την δήλωσή του στις 6 Ιουνίου αναγγέλλοντας πρώτος την πιθανή αποχή της Σερβικής Εκκλησίας από την Κρήτη. Στη Μόσχα ήταν γνώστες ποια θέση θα λάβει η Σερβική Εκκλησία[4]. Η επίσημη Ανακοίνωση της Σερβικής Εκκλησίας ακολούθησε μόλις στις 9 Ιουνίου. Μέχρις εδώ τηρείται η επίσημη γραμμή εκφρασθείσα εν τη Συνόδω της Ιεραρχίας της Σερβικής Εκκλησίας.
Το πρώτο ρήγμα έρχεται λίγες μέρες αργότερα, εκ του κύκλου περί τον ισχυρόν άνδρα της Σερβικής Εκκλησίας, τον πρώην Ερζεγοβίνης Αθ. Γιέφτιτς, προϊδεάζοντας τοιουτοτρόπως την ριζική αλλαγή στάσεως η οποία επρόκειτο να συμβεί. Στην ουσία ήδη στις 12 Ιουνίου, τρείς ημέρες νωρίτερα από την τελευταία συνεδρίαση της Συνόδου της Σερβικής Εκκλησίας (που έλαβε χώρα στις 15 Ιουνίου) όπου τελικά αποφασιστηκε συμμετοχή στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο, ελέχθη από τα επίσημα χείλη ενός επισκόπου, ότι η Σερβική Εκκλησία θα συμμετάσχει στη Μεγάλη Σύνοδο, ότι αυτή η απόφαση ελήφθη, και ότι δεν υπάρχει δυνατότητα η Σερβική Εκκλησία να μη λάβει μέρος στη Αγία και Μεγάλη Σύνοδο.
Πρόκειται για το άρθρο του επισκόπου της Δυτικής Αμερικής Μαξίμου Βασίλιεβιτς, πιστού μαθητή του Αθ. Γιέφτιτς, το οποίο ως πρωτοσέλιδο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Politika (αντίστοιχο της Καθημερινής στην Ελλάδα) με τίτλο Επίσκοπος Μάξιμος: Πρέπει να πάμε στη Σύνοδο στην Κρήτη[5](12 Ιουνίου).
Ο επίσκοπος Μάξιμος Βασίλιεβιτς ρητά και απερίφραστα κάνει λόγο για τη συμμετοχή της Σερβικής Εκκλησίας στη Μεγάλη Σύνοδο και ασκεί κριτική εις εκείνους που πρεσβεύουν αντίθετες θέσεις.
Έτσι ισχυρίζεται ότι «ανέντιμες είναι οι προσπάθειες που τελευταίες μέρες επιβάλλουν στην Σερβική Εκκλησία να αγνοήσει, μετά από όλες τις συνοδικές αποφάσεις της, όχι μόνο την απόφαση της Συνόδου της Ιεραρχίας της αλλά και την θέση των αντιπροσώπων της στις Προσυνοδικές Διασκέψεις, που αυτοί οι ίδιοι εσφράγισαν με την υπογραφή τους».
Και σε άλλο σημείο προσθέτει ότι «η Σερβική Εκκλησία δεν εμφανίζει την ολιγοπιστία που παρατηρείται σε μερικούς, οι οποίοι εκ των προτέρων θα ήθελαν να αποφασίσουν ότι η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος δεν θα αναδειχθεί όπως εκείνοι την φαντάζονται».
Αλλά, σύμφωνα με τον επίσκοπο Μάξιμο Βασίλιεβιτς «οι Αρχιερείς της Εκκλησίας μας υποκύπτουν στην ευλογία της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου η οποία -το μαρτυρεί η ιστορία- αυτή καθ’ εαυτή είναι “θαύμα” και “γεγονός”, και Αυτή με την Ευχαριστία της ιατρεύει όλες τις πληγές, τόσο τις ορατές όσο και αόρατες».
Εφόσον το άρθρο του επισκόπου Μαξίμου είναι σημαντικό, μιάς και σηματοδοτεί την τροπή στην ήδη εκπεφρασμένη θέση της Σερβικής Εκκλησίας για τη συμμετοχή της στη Μεγάλη Σύνοδο, το παραθέτουμε ολόκληρο στη συνέχεια.
Αλλά πρίν από την παράθεση του άρθρου σκόπιμο είναι να αναφερθούν μερικά στοιχεία για τον εν λόγω επίσκοπο. Εκτός του ότι έκανε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, είναι γνωστός στην Ελλάδα και από τη συμμετοχή του σε δύο Συνέδρια που διοργάνωσε η Ακαδημία του Βόλου.
Το ένα είναι το Διεθνές Συνέδριο και η τιμητική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στην Ακαδημία του Βόλου από 28 έως 30 Οκτωβρίου 2011 με θέμα: «Ο Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας: Πρόσωπο, Ευχαριστία και Βασιλεία του Θεού σε ορθόδοξη και οικουμενική προοπτική». Ο επίσκοπος Μάξιμος Βασίλιεβιτς μίλησε με θέμα «Φύλο, πρόσωπο και ετερότητα στη θεολογία του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα». Όπως αναφέρει η Ακαδημία στο ενημερωτικό δελτίο «επιχειρώντας μία κριτική ανάλυση της ετερότητας του φύλου από την οντολογική προοπτική της ανατολικής Ορθόδοξης θεολογίας, ο ομιλητής προσπάθησε να παρουσιάσει τις εκκλησιολογικές και πατερικές απόψεις σχετικά με τη θεολογική θεώρηση του φύλου, ανιχνεύοντας τη σχέση ανάμεσα στην κοινωνία και την ετερότητα και θέτοντας ερωτήματα σχετικά με την οντολογία του φύλου στο πλαίσιο τις θεολογίας του Μητροπολίτη Περγάμου».
Το άλλο είναι το γνωστό (και κακόδοξο) Διεθνές Συνέδριο με θέμα «Νεο-πατερική σύνθεση ή μεταπατερική θεολογία; Το αίτημα της θεολογίας της συνάφειας στην Ορθοδοξία», πού έλαβε χώρα στο Βόλο από τις 3 έως τις 6 Ιουνίου 2010.
Επομένως και η Σερβική Εκκλησία έχει άξιους συνεργάτες της Ακαδημίας Βόλου. Διατελώντας γνήσιος μαθητής του πρώην Ερζεγοβίνης Αθανασίου Γιέφτιτς, τον ακολουθεί πιστά και στον ζηζιουλισμό του και στην νεορθοδοξία του. Γι’ αυτό -όταν πρίν από μερικά χρόνια εξελέγη επίσκοπος Δυτικής Αμερικής- ένα από τα πρώτα μελήματά του ήταν έκδοση τόμου με τις μελέτες του Μητροπολίτου Περγάμου Ιωάννη. Στο βιβλίο με τίτλο The One and the Many – studies on God, Man, the Church and the World Today (Ένας και πολλοί – μελέτες περί του Θεού, Ανθρώπου, Εκκλησίας και Κόσμου σήμερα), που κυκλοφορεί στα αγγλικά (έκδ. Επισκοπής Δυτικής Αμερικής της ΣΟΕ, 440 σσ), βρίσκονται συγκεντρωμένες πολλές μελέτες του Μητροπολίτου Περγάμου. Και ο ίδιος ο τίτλος μας παραπέμπει αμέσως στην έννοια της Μοναρχίας και του Πρωτείου – στην Αγία Τριάδα, στην Εκκλησία… Δύο καταξιωμένοι μελετητές και θαυμαστές του έργου του Σεβασμιωτάτου Περγάμου εισάγουν τον αναγώστη στη θεολογία του – ένας παπικός, κληρικόςPaul McPartlan και ένας ορθόδοξος, πρώην Ερζεγοβίνης Αθ. Γιέφτιτς. Ο Αθ. Γιέφτιτς στο Προοίμιό του επαινεί τον Μητροπολίτη Περγάμου για την διάκριση που έκανε μεταξύ προσώπου, που ορίζεται ως κοινωνία, και του ατόμου του οποίου γνώρισμα είναι απομόνωση από τους άλλους, και ισχυρίζεται ότι «ο Μητροπολίτης Ιωάννης ακολουθεί τα βήματα των μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας, οι οποίοι ήταν υπερασπιστές της ενότητας της του Χριστού Εκκλησίας και της ενότητας όλων εν Χριστώ. Ο άγιος Ιγνάτιος Αντιοχείας, ο Μέγας Αθανάσιος και οι Καππαδόκες, ο Μέγας Φώτιος, ο άγιος Μάρκος Εφέσου, ο άγιος Νεκτάριος Αιγίνης, ο άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς – όλοι αυτοί είναι μάρτυρες του γεγονότος ότι υπάρχει Ορθόδοξος οικουμενισμός, “Θεανθρώπινος οικουμενισμός” σύμφωνα με τα λόγια του αγίου Ιουστίνου Πόποβιτς, και ότι πάντοτε υπήρχαν, όχι μόνο σήμερα, Ορθόδοξοι οικουμενιστές».
Στη συνέχεια παρατίθεται το άρθρο του επισκόπου Μαξίμου Βασίλιεβιτς το οποίο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Politika στις 12 Ιουνίου 2016.

+ + +

Επίσκοπος Μάξιμος:
Πρέπει να πάμε στη Σύνοδο στην Κρήτη

«Στη φετινή συνεδρίαση της Ιεραρχίας της Σερβικής Εκκλησίας, τον Μάϊο στο Βελιγράδι,σαφώς και αναμφιβόλως εκφράστηκε η επιθυμία όλων των Αρχιερέων να υποστηριχτεί η διεξαγωγή της επικειμένης Αγίας και Μεγάλης Συνόδου, ως και το γεγονός ότι η Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία επιβεβαιώνει την συμμετοχή της και με αυτόν τον τρόπο υποστηρίζει την Μεγάλη Σύνοδο, η οποία, Θεού θέλοντος θα διεξαχθεί στην Ορθόδοξη Ακαδημεία της Κρήτης κατά την Πεντηκοστή 17-26 Ιουνίου 2016.
Το «Μήνυμα» της Ιεραρχίας μας [25-6-2016] πρός τις υπόλοιπες Εκκλησίες, το οποίο αναγνώστηκε κατά την τελευταία συνεδρίαση της Ιεραρχίας, καθόλου δεν σήμαινε υποβολή όρων στην Μεγάλη και Αγία Σύνοδο εκ μέρους μας. Εμείς σ’ αυτό απλώς εκφράσαμε τις θέσεις μας που αφορούν μερικά επίκαιρα ζητήματα και καθόλου δεν υπονοούσαμε οτιδήποτε άλλο. Δηλαδή, στην Ανακοίνωση της Ιεραρχίας [πρός τον λαό 26-5-2016, μετά το πέρας των συνεδριάσεων] λέμε ότι πρόκειται «περί της γενικής άποψης που αφορά όλα τα καίρια ζητήματα που πρόκειται να συζητηθούν και αποφασιστούν στην Μεγάλη Σύνοδο». Πρέπει να τονιστεί, όμως, ότι η απόφαση για τη συμμετοχή της Εκκλησίας μας [στη Μεγάλη Σύνοδο] δεν ελήφθη «αόριστα», ούτε έχει αφεθεί σε κανένα άλλο όργανο για περαιτέρω διάσκεψη ή αργότερη υποβολή όρων, συμπεριλαμβανομένης και της Δ.Ι.Σ. με τον Πατριάρχη επικεφαλής. Άς μην επεκταθούμε στο γεγονός ότι ολόκληρη Ορθόδοξη Εκκλησία επί δεκαετίες, συνοδικά και μέσω επιτροπών, εργάστηκε για προετοιμασία της Συνόδου αυτής, και ότι τελικά οι Προκαθήμενοι τα τελευταία έτη μερικές φορές επιβεβαίωσαν και υπέγραψαν την απόφασιν για τη σύγκληση της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου 2016 (στην Κων/πολη, τ.ε. στην Κρήτη).
Πέραν τούτου τα μέλη των αντιπροσωπιών των Τοπικών Εκκλησιών υπέγραψαν όχι μόνο την απόφαση για την σύγκληση της Συνόδου αλλά και όλα τα κείμενα που πρέπει να συζητηθούν, ως και τον Κανονισμό της λειτουργίας της Συνόδου, και έτσι συμφώνησαν με την ατζέντα που η Σύνοδος όρισε. Διά τούτο ανέντιμες είναι οι προσπάθειες που τελευταίες μέρες επιβάλλουν στην Σερβική Εκκλησία να αγνοήσει, μετά από όλες τις συνοδικές αποφάσεις της, όχι μόνο την απόφαση της Συνόδου της Ιεραρχίας της αλλά και την θέση των αντιπροσώπων της στις Προσυνοδικές Διασκέψεις, που αυτοί οι ίδιοι εσφράγισαν με την υπογραφή τους.
Επομένως, εμείς πάμε σ’ αυτή την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο με την επιθυμία ότι Αυτή θα αποκαταστήσει και εγγυηθεί την ενότητα μεταξύ των Τοπικών Εκκλησιών εντός της Μιάς Εκκλησίας «στην Οικουμένη», και με αυτόν τον τρόπο θα εμπνεύσει την ελπίδα στη σωτηρία από το θάνατο. Η Σερβική Εκκλησία δεν εμφανίζει την ολιγοπιστία που παρατηρείται σε μερικούς, οι οποίοι εκ των προτέρων θα ήθελαν να αποφασίσουν ότι η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος δεν θα αναδειχθεί όπως εκείνοι την φαντάζονται. Οι Αρχιερείς της Εκκλησίας μας υποκύπτουν στην ευλογία της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου η οποία -το μαρτυρεί η ιστορία- αυτή καθ’ εαυτή είναι «θαύμα» και «γεγονός», και Αυτή με την Ευχαριστία της ιατρεύει όλες τις πληγές, τόσο τις ορατές όσο και αόρατες.
Θέλουμε να τονίσουμε, σε αντίθεση με κάποιες αρνητικές απόψεις, ότι για την Σερβική Εκκλησία πάνω από όλα βρίσκεται η οικουμενική αποστολή της Ορθοδοξίας. Μερικοί, και αυτό συνεχώς επαναλαμβάνεται, εμφανίζουν την ταλάντευση της ασθενούς θελήσεώς τους και φαίνεται ότι αρνούνται την τόλμη και την δυναμική συνεργασία με τη θεία χάρη. Η Εκκλησία μας έχει την συνείδηση ότι η πιθανή αποτυχία πραγματοποιήσεως της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου εύκολα μπορεί να οδηγήσει στο να καταστεί αδύνατη σύγκληση οποιασδήποτε Συνόδου στο προσεχές μέλλον, και οι σχέσεις μεταξύ των Εκκλησιών καίρια να πληγούν.
Επίσης, η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος στην Κρήτη δεν μπορεί να μετατραπεί σε «Προσυνοδική Διορθόδοξη Διάσκεψη», διότι ποτέ στην ιστορία δεν υπήρχε κάποια μεγάλη συγκέντρωση των ορθοδόξων επισκόπων – και αυτή η συγκέντρωση να μήν ήταν ταυτόχρονα και Αγία και Μεγάλη (όχι οπωσδήποτε και Οικουμενική) Σύνοδος.
Διά τούτο και η ελπίδα μας είναι πως τελικά μία Αγία και Μεγάλη Σύνοδος με τις εργασίες της, και ειδικά με την θεία Λειτουργία που θα γίνει στην Κρήτη, θα δώσει ευκαιρία στους Ορθοδόξους να εκφράσουν στην Ιστορία την πραγματικότητα της Πεντηκοστής και την εικόνα του μέλλοντος αιώνος η οποία υπερβαίνει την θανάσιμη διάσπαση, χάριν της ενότητός της και της ενσωματώσεως στον Χριστό, και παρ’ όλη την διαφωνία στις απόψεις.
Δεν υπάρχει, λοιπόν, δυνατότητα η αντιπροσωπία της Σερβικής Εκκλησίας να μην συμμετάσχει στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο -διότι στην αντίθετη περίπτωση θα είχε παραβαθεί η απόφαση της Ιεραρχίας της Εκκλησίας μας και θα είχαν απεμποληθεί η ελπίδες της Οικουμενικής Ορθοδοξίας. Εμείς δεν θέλουμε να παραμείνουμε στην Ιστορία ώς Εκκλησία που υπονόμευε την πραγματικότητα και τον θεσμό της συνοδικότητας που υπάρχει μεταξύ των Ορθοδόξων Εκκλησιών.
Ελπίζουμε ότι με την βοήθεια της Αγίας Τριάδος, με την υπομονετική αμοιβαία εμπιστοσύνη όλων, διά του διαλόγου και καθαρής συνειδήσεως, εμφρόνως θα υπερβούμε πειρασμούς που αφορούν τις διορθόδοξες σχέσεις και υπεύθυνα θα συμμετάσχουμε στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο, η οποία, Θεού θέλοντος, θα διεξαχθεί στην Ορθόδοξη Ακαδημία της Κρήτης κατά την Πεντηκοστή, από 17 μέχρι 26 Ιουνίου το 2016. Την συμμετοχή σ’ αυτή την Σύνοδο θεωρώ ως μόνη σωστή πράξη ενώπιον Θεού, ενώπιον Συνοδικό-Καθολικής Εκκλησίας στην Οικουμένη, ενώπιον Συνόδου της Τοπικής μας Εκκλησίας και ενώπιον της Ιστορίας. Σ’ αυτό τον «κόσμο», εις τον οποίον κυριαρχούν διασπαστικές δυνάμεις, η του Χριστού Εκκλησία διά της Συνόδου και με τα συνοδικά πραχθέντα καλεί όλους εις κοινή προσπάθεια δυναμικής τηρήσεως της ενότητός της και κοινή μαρτυρία της αγάπης εν Χριστώ. Παρόλα τα άλυτα και ακανθώδη προβλήματα η επικείμενη Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθοδόξου Εκκλησίας δίνει την ελπίδα για την χριστοειδή ενότητα και κοινωνία του Αγίου Πνεύματος».

+ + +

Κατά μια περίεργη σύμπτωση, ας αναφερθεί εδώ ως παρένθεση, την ίδια μέρα 12 Ιουνίου στην ίδια κρατική εφημερίδα Politika υπήρχε αναφορά και στον άλλο μαθητή του πρώην Ερζεγοβίνης Αθ. Γιέφτιτς, τον νύν Ερζεγοβίνης Γρηγόριο[6]. Με αφορμή τη γιορτή Αναλήψεως και το μουσουλμανικό Ραμαζάνι, η Επισκοπή Ερζεγοβίνης παρέθεσε το ιφτάρ, το μουσουλμανικό δείπνο του Ραμαζανιού για τους μουσουλμάνους πιστούς, στην εκκλησία στο Bijelo Polje κοντά στη πόλη Mostar (Βοσνία και Ερζεγοβίνη), ενώ το πρωί ο επίσκοπος Γρηγόριος είχε λειτουργήσει στο Bijelo Polje με παρουσία των παπικών μοναχών, που πήραν μέρος και στην αρτοκλασία. Ο επίσκοπος Ερζεγοβίνης δήλωσε πως η παράθεση του ιφταρ τον καιρό του Ραμαζανιού εκ μέρους της Επισκοπής του «είναι κάτι κανονικότατο», και ότι «αυτό μας βελτιώνει και εξευγενίζει όλους». «Μακάρι αυτά να συμβαίνουν πιο συχνα, συμπλήρωσε, πρέπει να τρώμε μαζί, να κάνουμε ιφτάρ… Όλα αυτά είναι καλύτερα από το μίσος». Είναι φανερό ότι ο πρώην Ερζεγοβίνης Αθανάσιος Γιέφτιτς είναι πολύ δραστήριος μέσα στα πλαίσια της Σερβικής Εκκλησίας. Σημειωτέον, τέλος, ότι ο επίσκοπος Αθανάσιος μένει μαζί με τον επίσκοπο Γρηγόριο (είναι δηλαδή μέρος της ζωής και των δραστιριοτήτων της επισκοπής Ερζεγοβίνης), του οποίου και η εκλογή έγινε κατ’ υπόδειξιν του προκατόχου του με την παραίτησή του.

+ + +

Εκτός από τον πρώην Ερζεγοβίνης ένας άλλος ισχυρός άνδρας έπαιξε επίσης αποφασιστικό ρόλο στη αλλαγή στάσεως της Σερβικής Εκκλησίας. Και αυτός δεν είναι άλλος από τον Μητροπολίτη Μαυροβουνίου Αμφιλόχιο Ράντοβιτς. Όπως μεταδίδει η ιστοσελίδα του σερβικού Πατριαρχείου ο Μητροπολίτης Μαυροβουνίου ήδη ήταν στην Κρήτη και συμμετείχε στην επιτροπή σύνταξης του μηνύματος της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου[7]. Από εκεί έστελνε μηνύματα και αξιώσεις και ασκούσε πίεση ώστε η Σερβική Εκκλησία να μεταβεί τελικά στην Κρήτη. Η ίδια εφημερίδα Politika μεταδίδει την διαπίστωσή του ότι «υπάρχει προθυμία [στην Κρήτη] να γίνει δεκτή η πρόταση της Σερβικής Εκκλησίας – να θεωρηθεί δηλαδή ως αρχή της συνοδικής διαδικασίας η σύναξη της Κρήτης, η οποία μπορεί να συνεχιστεί το επόμενο έτος». Προσθέτει ότι στο μήνυμα της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου θα συμπεριληφθούν και μερικές από τις προτάσεις τις Σερβικής Εκκλησίας. Όλα αυτά προφανώς στοχεύουν στη δημιουργία ενός θετικού κλήματος για αλλαγή θέσεως και τελική συμμετοχή στην Κρήτη. Τέλος εξαίρει την σημασία και τον ρόλο της Σερβικής Εκκλησίας στις εργασίες της Μεγάλης Συνόδου λέγοντας ότι η παρουσία της θα έχει «τεράστια σημασία, όχι μόνο για την Εκκλησία της Σερβίας αλλά και για ολόκληρη την Ορθοδοξία», και ότι η «Σερβική Εκκλησία θα παίξει ιστορικό ρόλο». Γι’ αυτό και ήταν «εμφανώς συγκινημένος» – όταν στην Κρήτη έκανε γνωστή την τελική απόφαση της Σερβικής Εκκλησίας για την έλευσή της[8].
Το αποτέλεσμα των προαναφερθέντων ήταν η άμεση σύγκληση της διευρυμένης Δ.Ι.Σ. η οποία συνεδρίασε στις 15 Ιουνίου. Σ’ αυτή τη θυελλώδη συνεδρίαση, με σφοδρή μάχη και πολλές αλληλοκατηγορίες μεταξύ των επισκόπων ότι εκπροσωπούν ξένα συμφέροντα, φλογερός υποστηρικτής της συμμετοχής ήταν ο πρώην Ερζεγοβίνης Αθ. Γιέφτιτς[9]. Του οποίου, ως και του Μητροπολίτου Μαυροβουνίου, τελικά υπερίσχυσε η γνώμη.
Τώρα ακούγεται το επιχείρημα ότι με αυτόν τον τρόπο αποδεικνύεται η ανεξαρτησία της Σερβικής Εκκλησίας. Με άλλα λόγια, ότι η Σερβική Εκκλησία δεν υπέκυψε στις πιέσεις που έφταναν από τη Μόσχα. Ποιος όμως μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν υπήρχαν παρόμοιες πιέσεις και από την άλλη πλευρά. Οι οποίες απλώς τελικά αποδείχτησαν αποτελεσματικότερες. Και βεβαίως υπήρχαν. Σύμφωνα με τις δηλώσεις του Μητροπολίτου Πορφυρίου ο σκοπός είναι [με την συμμετοχή μας] να δείξουμε αγάπη και εμπιστοσύνη πρός την Εκκλησία, ως και την φροντίδα για την ενότητά της[10]. Τώρα δείχνουμε, λένε οι υποστηρικτές της συμμετοχής, ότι δεν ανήκουμε ουτε στη Μόσχα ούτε στην Κωνσταντινούπολη. Ποιος όμως μπορεί να πιστέψει κάτι τέτοιο; Ποια είναι τα θεμέλια ενός τέτοιου ισχυρισμού;
Είναι όμως αλήθεια ότι το Μήνυματης Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας της Σερβικής Εκκλησίας είναι διφορούμενο. Δηλαδή υπάρχουν σημεία τα οποία επιδέχονται διαφορετική, αντίθετη ερμηνεία από την κυριαρχούσα αρνητική, επιφυλακτική γραμμή. Π.χ. στο Μήνυμα γράφει: «Αγαλλόμεθα, διότι η έναρξις των εργασιών της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου δέον, όπως συμπέση πρός την εορτήν της Επιδημίας του Αγίου Πνεύματος, καθ’ ότι αυτή αύτη η Σύνοδος είναι και δέον, όπως είναι αγιοπνευματικόν γεγονός, γεγονός Πεντηκοστής, γεγονός κοινωνίας Εκκλησιών». Εξάλλου οι Ιεράρχες αποφαίνονται ότι η Σύνοδος της Ιεραρχίας της Σερβικής Εκκλησίας έχει συνείδησην «της ιστορικής σημασίας της Μεγάλης ταύτης Συνόδου διά την μαρτυρίαν και αποστολήν της Ορθοδόξου Εκκλησίας εν τω συγχρόνω κόσμω». Και σε άλλο σημείο : «Η Αγία και Μεγάλη αύτη Σύνοδος της Ορθοδόξου Εκκλησίας θέλει ουτωσί χρηματίση και επιβεβαίωσις της ζώσης, αληθούς, άπαξ παραδοθείσης τοις αγίοις πίστεως (πρβλ. Ιούδ. 3), θέλει δε και επιβεβαιώση την όντως θεανθρωπίνην εν χρόνω και χώρω καθολικότητα και οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας…». Όλα αυτά μαρτυρούν ότι και στη συνεδρίαση της Ιεραρχίας τον Μάϊο υπήρχαν διαφωνίες, οι οποίες βρήκαν τόπο και στο Μήνυμα. Αυτή όμως είναι και γνωστή μέθοδος, η οποία έχει εφαρμοστεί μερικές φορές μέχρι τώρα σε παρόμοια μεγάλα και ευαίσθητα ζητήματα, όταν από την Ιεραρχία βγαίνουν διφορούμενα κείμενα, τα οποία και οι δύο πλευρές χρησιμοποιούν ως επιχείρημα, έως τελικής επικρατήσεως της μιάς, της ισχυρότερης.
Είναι επίσης γεγονός ότι η ενημέρωση του λαού του Θεού περί της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου εκ μέρους της Συνόδου της Σερβικής Εκκλησίας ήταν μηδαμινή, έως τις 9 Ιουνίου – όταν δημοσιεύτηκε πρώτη αρνητική στάση για την Μεγάλη Σύνοδο, στην ουσία μία εβδομάδα πρίν από την έναρξη των εργασιών. Μόνη εξαίρεση αποτελεί μία πρόταση στην Ανακοίνωση της Συνόδου της Ιεραρχίας τον Μάϊο, την οποία πρόταση αναφέρει και ο Δυτικής Αμερικής Μάξιμος στο άρθρο του, όπου ουσιαστικά δηλώνεται πως η Ιεραρχία ψήφισε κείμενο το οποίο εκφράζει «την γενική της άποψη που αφορά όλα τα καίρια ζητήματα που πρόκειται να συζητηθούν και αποφασιστούν στην Μεγάλη Σύνοδο». Εδώ βέβαια πρόκειται για το κείμενο του Μηνύματος, ενώ η δήλωση αυτή καθ’ εαυτή δεν λέει σχεδόν τίποτα. Για τo ποια είναι όμως τα μέλη της Αντιπροσωπίας της Σερβικής Εκκλησίας, πως έγινε επιλογή, με ποια κριτήρια, δεν είχε γίνει λόγος καθόλου, και μόλις στις 16 Ιουνίου δημοσιεύτηκαν ονόματα των 24 επισκόπων που έφυγαν στην Κρήτη, χωρίς καμμία άλλη παρατήρηση.
Είναι λίαν φανερό ότι χρειάζονται αρκετές επιφυλάξεις ως πρός τις αποφάσεις που έχουν εξάρτηση από τους ισχυρούς άνδρες της Σερβικής Εκκλησίας (οι δοκούντες στύλοι είναι) – και είναι τουλάχιστον ανωφελείς οι θριαμβολογίες που εκφράστηκαν και σε γραπτό λόγο τις τελευταίες ημέρες. Ένα μάτι -έστω και λίγο προσεκτικό- θα διακρίνει κινήσεις που παραπέμπουν σε αμφιλεγόμενα κίνητρα.
Η θέση και η τελευταία απόφαση της Σερβικής Εκκλησίας θυμίζει μία επίσης κρίσιμη απόφαση η οποία ελήφθη εν μέσω σφοδρών διχονοιών, διενέξεων, μαχών, διχογνωμιών, διχασμών, διαπληκτισμών, πρίν από σχεδόν έξι αιώνες και αφορούσε την εφαρμογή ή μή του Ουνιτικού όρου της Συνόδου Φερράρας-Φλωρεντίας. Τελικά επεκράτησαν οι φιλενωτικοί και απεφασίσθη να γίνει η υλοποίηση του Όρου της ουνιτικής Συνόδου τη 12 Δεκεμβρίου 1452 στο ναό της Αγίας Σοφίας κατά την Θεία Λειτουργία. Να γίνει με άλλα λόγια συλλείτουργο με παπικούς και να μνημονευθεί ο Πάπας στα Δίπτυχα. Ο χρονογράφος μεταφέρει το σκεπτικό των ενωτικών που τους οδήγησε στη συγκεκριμένη απόφαση:
«Οἱ δὲ ἐν τῇ μεγάλη ἐκκλησία ἀθροισθέντες Χριστιανοὶ δέησιν πρὸς τὸν Θεὸν ἐκτενῆ ποιήσαντες καὶ τοὺς λόγους τοῦ καρδιναλίου ἐνωτισθέντες, ἔστερξαν τὸν τῆς ἑνώσεως ὅρον, καὶ αὐτὸν μετὰ συμφωνίας, ὡς ὅτι παρελθούσης τῆς περιστάσεως τῶν Τούρκων καὶ γαλήνης γενομένης καθίσαντες τινὲς τῶν ἐλλογίμων ἴδωσι τοὺς ὅρους καὶ εἴ τι ἔστι τι τό μὴ τελείως ὀρθοτομοῦν, διορθώσωσιν. Ἐν τῇ συμφωνία οὒν αὐτὴ ἔστερξαν τοῦ γενέσθαι λειτουργίαν κοινὴν ἐν τῇ μεγάλη ἐκκλησία, τελεσθεῖσα παρ’ Ἰταλῶν καὶ Γραικῶν, καὶ μνημονεύσαντες τὸν πάπαν Νικόλαον ἐν τοῖς διπτύχοις καὶ τὸν ἐξόριστον πατριάρχην Γρηγόριον…».
Κάτι παρόμοιο δεν έκαναν και οι Ιεράρχες της Σερβικής Εκκλησίας ως πρός την απόφασή τους για την συμμετοχή στη Μεγάλη Σύνοδο; Οι ενωτικοί τότε δέχτηκαν να γίνει ουνιτικό συλλείτουργο με την συμφωνία, όταν περάσει ο κίνδυνος των Τούρκων να καθίσουν πάλι μαζί με τους παπικούς και να διορθώσουν τα προβληματικά σημεία του Όρου. Δεν το έκαναν όμως ποτέ – διότι ηκολούθησαν γεγονότα σε όλους γνωστά. Οι Ιεράρχες της Σερβικής Εκκλησίας δέχτηκαν τώρα συμμετοχή στη Σύνοδο υπό όρους. Αν δεν εκπληρωθούν οι όροι τους θα εγκαταλείψον τη Σύνοδο, λένε. Πόσο όμως είναι δυνατόν να συμβεί κάτι τέτοιο; Σχεδόν αδύνατο, βέβαια, να εγκαταλείψουν τη Σύνοδο. Τόσον αγώνα έκαναν να γίνει αυτή η μετάβαση στην Κρήτη, ολόκληρη ανατροπή Συνοδικής αποφάσεως, και τώρα να γυρίσουν πίσω πρίν ολοκληρωθούν οι εργασίες τις Συνόδου; Μένει όμως να δούμε τι μας επιφυλάσσει ο Θεός μετά από αυτές τολμηρές αποφασεις και μεταβολές.
ιερομ. Συμεών Β.