Η στάση των τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών στη Σύνοδο της Κρήτης
Α΄ Μέρος
Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Μετά την ολοκλήρωση των αναφορών και επισημάνσεων για τη Σύνοδο στην Κρήτη ακολουθεί το μέρος, στο οποίο θα περιγραφεί, κατά τη σειρά των Διπτύχων, η στάση των τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών στην εν λόγω Σύνοδο.
Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης
Το Πατριαρχείο επιδίωξε επί των ημερών του σημερινού Πατριάρχου Βαρθολομαίου να συγκληθεί η Πανορθόδοξη Σύνοδος. Θεώρησε ότι θα οδηγούσε σε σημαντική αύξηση του κύρους προσωπικά του Πατριάρχου και γενικότερα του χειμαζόμενου υπό την τουρκική εξουσία Πατριαρχείου.
Το Φανάρι επιδίωξε την πραγματοποίησή της Συνόδου με κάθε τρόπο και με κάθε θυσία. Δέχθηκε να μη συγκληθεί στην Κωνσταντινούπολη. Αποδέχθηκε την ένσταση κυρίως των Πατριαρχείων Ρωσίας και Σερβίας, ότι δεν είναι δυνατό Σύνοδος της Ορθοδόξου Εκκλησίας να τελείται υπό το βλέμμα του Μουσταφά Κεμάλ και υπό την τουρκική σημαία. Δέχθηκε ο Οικουμενικός Πατριάρχης να προεδρεύει καθήμενος στο μέσον αλλά σε ίδιο ύψος με τους άλλους Προκαθημένους. Δέχθηκε οι αποφάσεις προ και κατά τη Σύνοδο να είναι ομόφωνες. Για να συμμετάσχει στη Σύνοδο ο νεαρός και φιλόδοξος Αρχιεπίσκοπος Τσεχίας και Σλοβακίας Ραστισλάβ δέχθηκε να ταπεινωθεί και να τον αναγνωρίσει, αυτόν στον οποίο είχε επιβάλλει το επιτίμιο της ακοινωνησίας, για Κανονικούς λόγους… Πέτυχε να προσεγγίσει τον Μητροπολίτη Μαυροβουνίου και Παραθαλασσίας Αμφιλόχιο και να τον πείσει να συμμετάσχει ο ίδιος και να πεισθεί και ο Πατριάρχης Σερβίας Ειρηναίος να συμμετάσχει μαζί με όλη την αντιπροσωπεία στη Σύνοδο της Κρήτης, παρά τις ζωηρές επιφυλάξεις, που είχαν εκφραστεί στην πρόσφατη Σύνοδο της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Σερβίας. Επίσης το Φανάρι πρόσφερε κίνητρα στον Ορθόδοξο Αρχιεπίσκοπο της Πολωνίας και στην ολιγομελή αντιπροσωπείας της, ώστε να συμμετάσχουν στη Σύνοδο. Η παρουσία στη Σύνοδο των αντιπροσωπειών Σερβίας, Πολωνίας και Τσεχίας – Σλοβακίας έσπασε το μπλοκ των Σλαβικών Εκκλησιών. Αυτό ήταν θετικό, αλλά καθόλου αρκετό για την επιτυχία της Συνόδου.
Η παθιασμένη επιθυμία του Φαναρίου να διεξαχθεί η Σύνοδος το οδήγησε σε σοβαρά λάθη τακτικής. Αποτέλεσμα, με ευθύνη του απέτυχε ο σκοπός της Συνόδου στην Κρήτη, να φανεί η Ορθοδοξία ενωμένη, υπό την ηγεσία του Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου. Το βασικό λάθος ήταν ότι το Φανάρι δέχθηκε κατά την προδιαδικασία και κατά τη Σύνοδο οι αποφάσεις να είναι ομόφωνες. Όταν εκ των υστέρων αντελήφθη το λάθος του και ο Μητροπολίτης Περγάμου διαπίστωσε ότι έτσι η Σύνοδος είναι υπό τον έλεγχο ή, ακόμη, και τον εκβιασμό μιας Εκκλησίας ήταν αργά. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο είχε υπογράψει την αιχμαλωσία του.
Άλλο σοβαρό λάθος ήταν η στάση του έναντι του Πατριαρχείου Αντιοχείας. Αυτό παρά το ότι λέγεται «Ελληνορθόδοξο» ( Σημ.γρ. Το «Συρορθόδοξο» είναι μονοφυσιτικό) αποτελείται πλέον σχεδόν αποκλειστικά από άραβες το γένος κληρικούς και λαϊκούς. Πολλοί κληρικοί του είναι ελληνόφωνοι και έχουν σπουδάσει σε ελληνικά πανεπιστήμια, όπως ο σημερινός Πατριάρχης Ιωάννης. Από τα παλιά χρόνια το Πατριαρχείο Αντιοχείας είχε προστριβές με το από Έλληνες ποιμαινόμενο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων. Μετά την από το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων τοποθέτηση Μητροπολίτου στο Κατάρ (Σημ. γρ. Όπου σπανίζουν οι Έλληνες και γενικά οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί) το Πατριαρχείο Αντιοχείας, που θεωρεί το Κατάρ κανονικό του έδαφος, διέκοψε την κοινωνία με το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων έως ότου αυτό αποσύρει τον Μητροπολίτη του από το Κατάρ.
Το Πατριαρχείο Αντιοχείας κατά τα τελευταία χρόνια προειδοποιούσε συνεχώς πως αν δεν αποσύρει το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων το Μητροπολίτη από το Κατάρ εκείνο θα απέχει από τις διαδικασίες. Έχοντας αποσπάσει το «ομόφωνο» στις αποφάσεις πίεζε στο να ικανοποιηθεί το αίτημά του, γιατί αν απουσίαζε δεν μπορούσαν να προχωρήσουν οι διαδικασίες και επομένως η Σύνοδος. Εν όψει και της Συνόδου έγιναν προσπάθειες από το Φανάρι και το Υπουργείο των Εξωτερικών της Ελλάδος να αρθεί το αδιέξοδο, αλλά αυτές δεν είχαν αποτέλεσμα.
Το Φανάρι είχε πάρει την απόφαση του, να παραβεί την υπογραφή του και να συνέλθει η Σύνοδος στην Κρήτη ανεξαρτήτως των όσων τοπικών Εκκλησιών θα συμμετάσχουν. Εν τούτοις έκαμε μια τελευταία προσπάθεια να μεταπείσει το Πατριαρχείο Αντιοχείας να αλλάξει άποψη. Στις 30 και 31 Μαΐου 2016 η Πατριαρχική Σύνοδος επελήφθη του προβλήματος μεταξύ των δύο πρεσβυγενών Πατριαρχείων και πήρε την απόφαση μετάτην Σύνοδο της Κρήτης να προτείνει τη σύσταση Επιτροπής «προς μελέτην του ζητήματος και εξεύρεσιν κοινώς αποδεκτής λύσεως».
Η απόφαση αυτή του Φαναρίου ήταν χονδροειδές λάθος τακτικής.Το σκληρά δοκιμαζόμενο Πατριαρχείο της Αντιοχείας εξέλαβε την εν λόγω απόφαση ως εμπαιγμό προς αυτό και ως απλοϊκή και εκ του πονηρού προσπάθεια να υφαρπαγεί η παρουσία του στη Σύνοδο. Επίσης την εξέλαβε ως ένα φαινόμενο εθνοφυλετισμού εκ μέρους του Φαναρίου και του ελληνικού ΥπΕξ, αφού πιστεύει ότι θα μπορούσαν, όπως συνέβη στην περίπτωση του Πατριάρχου Ειρηναίου, να πιέσουν και να πετύχουν το Πατριαρχείο των Ιεροσολύμων να αποσύρει τον Μητροπολίτη του από το Κατάρ.
Τελικά η στρατηγική προσπάθεια της Εκκλησίας της Ελλάδος να προσεγγίσει το Ελληνορθόδοξο αλλά αραβικό πλέον Πατριαρχείο Αντιοχείας και να αναπτύξει καλή σχέση μαζί του, δίνοντας υποτροφίες σε πολλούς σπουδαστές του, κληρικούς και λαϊκούς και προσφέροντας γενναία βοήθεια προς αυτό κινδυνεύει να αποτύχει από τα λάθη του Φαναρίου. Είναι όμως μόνο λάθη, ή είναι επιλογή του Φαναρίου και του ΥπΕξ να υποστηριχθεί το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο των Ιεροσολύμων ανεξαρτήτως των συνεπειών που έχει αυτή η επιλογή στις σχέσεις τους με το Πατριαρχείο Αντιοχείας; Είναι λυπηρό το γεγονός ότι το ίδιο το Φανάρι εξωθεί στη διάσπαση της ενότητας της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Με το Πατριαρχείο της Μόσχας είναι διαφορετική η περίπτωση. Ουδείς αγνοεί το γεγονός ότι η Μόσχα διεκδικεί αυτό για το οποίο κατηγορεί το Φανάρι, το «Πρωτείο» της Ορθοδοξίας. Ο πανσλαβισμός είναι μια ασθένεια, μία κοσμική μόλυνση και ένας ισχυρός πειρασμός της σλαβικής ευσεβείας. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο μεγάλος συγγραφέας Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι στο Ημερολόγιο του έχει γράψει ολόκληρο άρθρο, τον Μάρτιο του 1877, με τίτλο «Η Κωνσταντινούπολη αργά ή γρήγορα θα γίνει δική μας» (Dostoievski “Journald’ unecrivain”, Gallimard, 11eedition, 1951, p. 476). Σ’ αυτό ονειρεύεται ότι οι Ρώσοι θα απελευθερώσουν την Βασιλεύουσα και τους Ορθοδόξους Χριστιανούς της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και θα στήσουν πάλι εκεί τον Δικέφαλο Αετό… Μεγάλος πειρασμός για το Πατριαρχείο της Μόσχας είναι και η εκκοσμικευμένη αντίληψη του, ότι ο ισχυρότερος πρέπει και να ηγείται της Ορθοδοξίας…
Με το δεδομένο αυτό το Οικουμενικό Πατριαρχείο ακολουθεί λάθος στρατηγική έναντι του Πατριαρχείου της Μόσχας. Έχει επιλέξει τον εκκοσμικευμένο ανταγωνισμό ισχύος και έχει εμπλακεί σε έναν άνισο σε βάρος Του αγώνα. Η επιλογή του Φαναρίου θάπρεπε να είναι η αποστολική και πατερική πορεία του, για να εμπνέει, με την πνευματικότητά του, τον σεβασμό, ακόμη και αυτών που το υποβλέπουν. Όμως αυτή η επιλογή είναι έξω από τη λογική των Φαναριωτών. Επίσης το Φανάρι έχει επιλέξει να ενεργεί ανοίγματα στους Ρωμαιοκαθολικούς και στους Προτεστάντες για να έχει από αυτούς τα πιστοποιητικά της θέσεώς του μεταξύ των τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών, αλλά χάνει αξιοπιστία και σεβασμό από τους Ορθοδόξους χριστιανούς, τους οποίους ωθεί, εκόντες – άκοντες, στην αγκαλιά της Ρωσικής Εκκλησίας, που εμφανίζεται ως η προστάτιδα της Πατερικής Παράδοσης…
Το Φανάρι στον ανταγωνισμό ισχύος με τη Μόσχα επισείει την απειλή να αναγνωρίσει ως Αυτοκέφαλη Εκκλησία την Ουκρανική. Υποστηρίζει ότι θα επικαλεστεί τη θέληση των Ορθοδόξων της Ουκρανίας, δια της κυβερνήσεώς τους, να χειραφετηθούν και εκκλησιαστικά. Όμως αν προβεί σε ένα τόσο σοβαρό εγχείρημα, κατά παράβαση των όσων έχουν συμφωνηθεί για την αναγνώριση του Αυτοκεφάλου και αντιφάσκοντας στα όσα υποστηρίζει περί εθνοφυλετισμού, θα προκαλέσει οριστικό σχίσμα στην Ορθόδοξη Εκκλησία, Αυτό, ενώ υποστηρίζει ότι είναι ο αποφασιστικός παράγων της ενότητας Της….
Η στρατηγική της Ρωσικής Εκκλησίας και η επιδίωξή της ήταν να μην επιτρέψει στον Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο να εμφανιστεί στη Σύνοδο ως «ο επικεφαλής των 300 εκατομμυρίων Ορθοδόξων», αλλά στο τέλος Της να είναι ο ηττημένος και ο ταπεινωμένος, ως έχοντας αποτύχει να ενώσει τους Ορθοδόξους χριστιανούς. Η Μόσχα πέτυχε στην επιδίωξή της, εκμεταλλευόμενη τα λάθη τακτικής του Φαναρίου.
Από τον Ιανουάριο του 2016 ήταν σαφές ότι η Μόσχα, μαζί με τις «αδελφές» Της Εκκλησίες της Βουλγαρίας και της Γεωργίας υπονόμευε τη Σύνοδο. Η Αντιόχεια είναι άλλη περίπτωση. Επειδή η Ρωσική Εκκλησία ακολουθεί την πολιτική του κ. Πούτιν στη Μέση Ανατολή, αυτός υποστηρίζει τον κ. Άσαντ στον πόλεμο στη Συρία και το Πατριαρχείο Αντιοχείας προτιμά τον Άσαντ από τους κατευθυνόμενους από τη Σαουδική Αραβία και το Κατάρ σουνίτες βαχαμπίτες της αντιπολίτευσης και από τους εγκληματίες του Ισλαμικού Κράτους, είναι φυσικό Αυτό να είναι με την Εκκλησία της Ρωσίας. Το Φανάρι, από την πλευρά του, κάνει ό, τι μπορεί να Το σπρώχνει στην αγκαλιά Της…
Τακτικά το Φανάρι δεν θα έπρεπε να προχωρήσει στη σύγκληση της Συνόδου, για να μην πέσει στην παγίδα της Μόσχας. Φαίνεται το ανάποδο, πως αν ανέβαλε τη Σύνοδο θα έπαιζε το παιχνίδι της Μόσχας. Αυτή είναι η παγίδα στην οποία έπεσε το Φανάρι. Αν ανέβαλε τη Σύνοδο θα φαινόταν ότι συνεχίζει την προσπάθειά Του για την ενότητα της Ορθοδοξίας και ότι έχει πάντα την πρωτοβουλία των κινήσεων. Θα συγκαλούσε πάλι τους Προκαθημένους και Επιτροπές να συζητήσουν επί των ενστάσεων που είχαν εγερθεί. Είναι βέβαιο ότι δεν θα υπήρχε αποτέλεσμα, αφού η Μόσχα δεν θέλει τη σύγκληση της Συνόδου για τους λόγους που προαναφέρθηκαν και το Φανάρι δεν αλλάζει τη μοναχική του πορεία προς τον οικουμενισμό και την παγκοσμιοποίηση. Η Σύνοδος βεβαίως θα πήγαινε πίσω, πιθανόν άλλα πενήντα χρόνια, όμως το Φανάρι θα Την είχε αναβάλλει και δεν θα έμενε στην Ιστορία ότι «πέτυχε» να προβάλει στον κόσμο μια διχασμένη Ορθοδοξία και να μη συζητήσει το σύνολο των δέκα θεμάτων, που είχε και το ίδιο συμφωνήσει να συζητηθούν.
Άλλη επιλογή της στρατηγικής του Φαναρίου είναι η πρόσδεση του, απ’ ευθείας και δια μέσου της Ελληνορθόδοξης Αρχιεπισκοπής Αμερικής, στην κυβέρνηση των ΗΠΑ και στους πλουσίους οφικιαλίους Του στη μεγάλη αυτή χώρα. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι οι οφικιάλιοι και η Αρχιεπισκοπή Αμερικής ανέλαβαν τις δαπάνες του Πατριαρχείου για τη Σύνοδο. Οι δαπάνες δεν ήταν καθόλου ευκαταφρόνητες. Επίσης Αμερικανοί βουλευτές και γερουσιαστές, όπως οι Ζέλντιν και Ρόϊς, προέβησαν σε κολακευτικές δηλώσεις υπέρ του Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου και πρόβλεψαν την επιτυχία της Συνόδου και του ιδίου… Τόσο κολακευτικές, που βάφτισαν τις «τιμής ένεκεν» απονομές στον Πατριάρχη του τίτλου του διδάκτορος ως κανονικούς τίτλους σπουδών… Ο κ. Βαρθολομαίος έχει μόνο το πτυχίο της Σχολής της Χάλκης και διδακτορικό από το Ρωμαιοκαθολικό Γρηγοριανό Πανεπιστήμιο της Ρώμης στο Κανονικό Δίκαιο…
Σαφής ένδειξη της σχέσης με τις ΗΠΑ ήταν η επίσκεψη του Αρχιεπισκόπου Αμερικής κ. Δημητρίου στο αεροπλανοφόρο «Χάρι Τρούμαν», που ναυλοχούσε στη Σούδα, ως εκπροσώπου του Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου… Ο Οικουμενικός Πατριάρχης για την ενίσχυση του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων δήλωσε δημόσια ότι προσφέρει 10.000 $ και όχι Ευρώ…. Αυτό ασφαλώς όχι γιατί το Ευρώ είναι κατά τι ακριβότερο του δολαρίου… Σημειώνεται ότι οι ΗΠΑ ασφαλώς θέλουν το Οικουμενικό Πατριαρχείο να ηγείται των Ορθοδόξων και όχι το Πατριαρχείο της Μόσχας. Όμως στα κρίσιμα ζητήματα ουδέν έχουν πράξει υπέρ του Φαναρίου. Οι περιουσίες του Πατριαρχείου δημεύονται, ο Ελληνισμός φυλλοροεί στην Κωνσταντινούπολη, η Σχολή της Χάλκης δεν ανοίγει και η Αγία Σοφία βεβηλώνεται…