Επικοινωνιακού χαρακτήρα η συνάντηση Πάπα – Μόσχας
Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Η συνάντηση του Πάπα Φραγκίσκου με τον Πατριάρχη Μόσχας Κύριλλο είχε κυρίως επικοινωνιακό χαρακτήρα. Διεξήχθη στο αεροδρόμιο της Αβάνας, πρωτεύουσας της Κούβας, και στην αίθουσα των VIPs την Παρασκευή, 12 Φεβρουαρίου. Διήρκεσε περίπου δύο ώρες. Την ήθελαν και οι δύο, για διαφορετικούς λόγους ο καθένας.

Το Βατικανό ήθελε ο Πάπας να ολοκληρώσει τον κύκλο των συναντήσεών του με τους Ορθόδοξους Προκαθημένους. Είχε συναντηθεί με όλους πλην του Μόσχας. Κατά τη στρατηγική του Βατικανού αυτές οι προσωπικές συναντήσεις αποτελούν το πρώτο στάδιο της δημιουργίας κλίματος, που να μπορεί να οδηγήσει στην ένωση των δύο Εκκλησιών, ήτοι στην υποταγή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην ηγεμονία του. Πιστεύει επίσης ότι η συνάντηση με τον Μόσχας θα συντελέσει στο να προωθηθεί απρόσκοπτα ο θεολογικός διάλογος. Η Μόσχα έως την τελευταία συνάντηση της Μεικτής Επιτροπής Ορθοδόξων – Ρωμαιοκαθολικών είχε πάντα τις ενστάσεις της. Ήδη οι ειδικοί στα θέματα του Βατικανού υπολογίζουν ότι το Σεπτέμβριο θα υπάρξει συνάντηση της Επιτροπής και «κατ’ αυτήν θα υπογραφεί το ντοκουμέντο που θα αφορά στο Πρωτείο και στη Συνοδικότητα». (Βλ. σχ. Άρθρο του EdwardPentinστην ιστοσελίδα NationalCatholicRegister).
Ο Πατριάρχης Μόσχας δέχθηκε τη συνάντηση με τον Πάπα, για λόγους επικοινωνιακούς και διότι επείσθη ότι το θετικό αποτέλεσμα της θα είναι μεγαλύτερο του αρνητικού. Αρνητικό αποτέλεσμα είναι ότι πίκρανε τους Ορθοδόξους Ρώσους. Την είδαν ως υποχώρηση από τις πάγιες θέσεις του Πατριαρχείου της Μόσχας, ότι η συνάντηση δεν θα γίνει έως ότου το Βατικανό παύσει την με όλα τα μέσα υποστήριξη του στους Ουνίτες της Ουκρανίας και στους μισιονάριους στη Ρωσία και στις άλλες χώρες, που είναι υπό τη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου της Μόσχας. Το κατά τον κ. Κύριλλο θετικό αποτέλεσμα είναι ότι υπολογίζει πως η Ρωσική Εκκλησία θα βοηθηθεί από τη συνάντηση να βελτιώσει την πολύ δύσκολη θέση της στην Ουκρανία, πράγμα πάντως πρακτικά δυσκολότατο.
Η εκκλησιαστική κατάσταση στην Ουκρανία μετά την κρατική χειραφέτηση της από την Ρωσία, το 1991, ήταν πάντοτε δύσκολη για τους Ορθοδόξους, που ακολουθούν το Πατριαρχείο της Μόσχας. Αυτή έγινε πολύ δυσκολότερη μετά την έκρηξη του πολέμου με τη Ρωσία, την προσάρτηση της Κριμαίας από αυτήν και την ντε φάκτο ανακήρυξη των ανατολικών περιοχών του Λουγκάνσκ και του Ντονέτσκ σε ανεξάρτητες Λαϊκές Δημοκρατίες.
Κυρίως στις δυτικές και κεντρικές περιοχές της Ουκρανίας πολλές ενορίες που είχε το Πατριαρχείο της Μόσχας πέρασαν υπό τον έλεγχο του «Αυτοκέφαλου» (σχισματικού κατά το Πατριαρχείο της Μόσχας και όλες τις Ορθόδοξες Εκκλησίες) «Ορθόδοξου Πατριαρχείου του Κιέβου» και των Ουνιτών. Σχισματικοί ορθόδοξοι και ουνίτες θεωρούν πατριωτική τη στάση τους, υποστηρίζουν με θέρμη τις ενέργειες της Ουκρανικής κυβέρνησης σε βάρος της Ρωσίας και κατηγορούν τους πιστούς στο Πατριαρχείο της Μόσχας ως «προδότες». Αποτέλεσμα της καταπίεσης που υφίστανται η αριθμητική συρρίκνωση τους. Το 1991 το 80% του πληθυσμού της Ουκρανίας ήταν μαζί του. Σήμερα υπολογίζεται ότι στις κεντρικές και δυτικές περιοχές της είναι λιγότερο από το 20%.
Ο Πατριάρχης κ. Κύριλλος στη Σύναξη των Προκαθημένων στη Γενεύη, στις 22 Ιανουαρίου 2016, έθιξε το πρόβλημα. Είπε:
« Στην Ουκρανία μέχρι σήμερα με βίαιο τρόπο ηρπάγησαν τριάντα και πλέον Ιεροί Ναοί, ενώ οι σχισματικοί και οι εθνικιστές απειλούν άλλους δέκα τουλάχιστον. Οι εννέα από αυτούς με την υποστήριξη των εθνικιστών εμφανίζουν αυτήν την αρπαγή ως εις το λεγόμενο . Εις την ουσία πρόκειται περί σκέτων αρπαγμών υπό των ληστών με διοργανώσεις συνελεύσεων από πρόσωπα άσχετα προς την κοινότητα και τη συνέργια των τοπικών αρχών, με παραποιήσεις καταστατικών εγγράφων και με υπό των τοπικών εθνικιστών μαχητών αρπαγμούς ναών και βίαιη απομάκρυνση ολόκληρων κοινοτήτων με τους ιερείς τους, οι οποίοι μένουν στον δρόμο!».
Ο Προκαθήμενος της Ρωσικής Εκκλησίας εξέφρασε επίσης τον έντονο προβληματισμό του σχετικά με ενέργειες ορισμένων Ιεραρχών του Οικουμενικού Πατριαρχείου, «οι οποίοι επισκεπτόμενοι την Ουκρανία στηρίζουν τους σχισματικούς δήθεν εξ ονόματος του κ. Βαρθολομαίου και με αυτό τον τρόπο προκαλούν σκάνδαλο στους πιστούς και στον ιερό κλήρο της Ουκρανίας».
Το Πατριαρχείο της Μόσχας ελπίζει ότι η συνάντηση με τον Πάπα θα περιορίσει στην Ουκρανία την επιθετικότητα των Ουνιτών και των σχισματικών, σε βάρος των πιστών σ’ Αυτό Ορθοδόξων. Την ελπίδα του τη στηρίζει στο ακόλουθο σημείο του κοινού ανακοινωθέντος: «Εκφράζουμε την ελπίδα ότι το σχίσμα στους κόλπους των Ορθοδόξων της Ουκρανίας θα ξεπεραστεί πάνω στη βάση των ιερών κανόνων που ισχύουν, ότι όλοι οι ορθόδοξοι χριστιανοί της Ουκρανίας θα ζήσουν με ειρήνη και ότι όλες οι καθολικές κοινότητες της χώρας θα συμβάλουν σ’ αυτήν, με τρόπο που να καταστεί πιο αντιληπτή η χριστιανική αδελφική αγάπη μας». Φυσικά για το Βατικανό μείζων των όσων αναφέρονται στο ανακοινωθέν ήταν η ίδια η συνάντηση…
Το Φανάρι και το Βατικανό συμφωνούν στη δημιουργία Αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ουκρανία. Το Βατικανό με τη στρατηγική του σκοπεύει αυτή να είναι το πρώτο βήμα για μια νέα «Ένωση» όπως εκείνη του Μπρεστ Λιτόφσκ. Τότε, το 1594, με την «Ένωση» αυτή οι Πολωνοί Ορθόδοξοι, υπήχθησαν βιαίως στον Πάπα.. Το Φανάρι θα αποδυναμώσει έτσι το Πατριαρχείο της Μόσχας και θα αποκτήσει τον ισχυρότερο πληθυσμιακά σύμμαχο από όλες τις υπόλοιπες Ορθόδοξες Εκκλησίες. Φυσικά αντιμετωπίζει δύο σημαντικές δυσκολίες. Γνωρίζει ότι θα προκαλέσει σχίσμα στην Ορθόδοξη Εκκλησία και πλήρη διάρρηξη των σχέσεων του με το Πατριαρχείο της Μόσχας, που με όλες τις δυνάμεις της στηρίζει η Ρωσική πολιτεία. Θα φανεί επίσης ασυνεπές στα όσα υποστηρίζει κρατώντας την Εκκλησία της Ελλάδος χωρισμένη σε πέντε κομμάτια… Οι συγκεκριμένες δυσκολίες προκάλεσαν την απόσυρση του θέματος της Αυτοκεφαλίας από την Πανορθόδοξη…
Η συνάντηση των Πάπα και Μόσχας έγινε σε ουδέτερο έδαφος, μακριά από την Ευρώπη. Επικοινωνιακά πέτυχε, ιδιαίτερα για τον Πάπα. Μένει να αποδειχθεί αν θα έχει κάποια πρακτική αξία για τον Μόσχας, αν δηλαδή θα υπάρξει κάποια θετική εξέλιξη για τους πιστούς του στην Ουκρανία, κάτι πολύ αμφίβολο.