Γιατί ζηλεύω τους φιλόλογους…

Του Νίκου Τσούλια

Ζηλεύω τους φιλόλογους, όχι γενικά και αόριστα γιατί είναι ο «κορμός» του εκπαιδευτικού επαγγέλματος αλλά γιατί το όλο πεδίο της διδασκαλίας των είναι αξιοζήλευτο και θαυμαστό, γιατί έχουν περισσότερες παιδαγωγικές ευκαιρίες μέσα στη σχολική αίθουσα από κάθε άλλη ειδικότητα εκπαιδευτικών.

Αν ήξερα στα μαθητικά μου χρόνια ότι θα γινόμουνα εκπαιδευτικός, θα επέλεγα σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή και όχι στη Φυσικομαθηματική Σχολή (Βιολογικό τμήμα)˙ έτσι κι αλλιώς σε κλασικό Γυμνάσιο πήγαινα και στα θεωρητικά μαθήματα ήμουνα καλύτερα «εξοπλισμένος». Αλλά εκείνους τους καιρούς ήταν οι «θετικές επιστήμες» πολύ δελεαστικές στα σχέδια και στις φιλοδοξίες του μαθητόκοσμου και ταυτόχρονα ήταν πολλαπλές οι προκλήσεις των πτυχίων αυτών των επιστημών. Ποτέ στη ζωή δεν μπορείς να προσχηματίσεις την επαγγελματική σου πορεία και αυτό δεν είναι καθόλου αρνητικό, αφού η ομορφιά του μέλλοντος κρύβεται εν πολλοίς στην απροσδιοριστία του, στις αβεβαιότητές του και στην ελευθερία του.

Ας έλθουμε όμως στο βασικό ζήτημα του άρθρου μας, για να εξηγήσω το γιατί ζηλεύω τους φιλόλογους. Η διδασκαλία τους περιλαμβάνει ένα μεγάλο εύρος γνωστικών αντικειμένων και έτσι έχουν «βαριά» μορφωτική / εκπαιδευτική αποσκευή και πολλαπλές επιλογές για την άσκηση του έργου τους. Μπορούν να διδάξουν Γλώσσα (τι πιο διαχρονικό και ουσιώδες…), Ιστορία (τι πιο ανθεκτικό και πολιτικό…), Λογοτεχνία (τι πιο γλυκύ και ωραίο…), Φιλοσοφία (τι πιο στοχαστικό και δημιουργικό…), Ψυχολογία (τι πιο προκλητικό και ανεξερεύνητο…), Έκθεση (τι πιο ποιητικό και όμορφο…). Αλλά η διδασκαλία της Έκθεσης είναι ένα ολόκληρο σχολείο από μόνη της. Δεν στηρίζεται στην απομνημόνευση, όπως γίνεται στα βασίλεια των άλλων μαθημάτων. Εδώ οι μαθητές / μαθήτριες θα εξασκηθούν στο παιχνίδι της σκέψης και στην τέχνη του λόγου. Θα εκφραστούν αυθεντικά. Θα είναι τα απόλυτα υποκείμενα της πράξης τους. Θα πάρουν μόνοι τους τα εργαλεία για να τεχνοτροπήσουν το πορτρέτο τους!

Αλλά δεν είναι μόνο το εύρος των επιστημών και μαθημάτων που τους προσδίδει τη μοναδική αίγλη. Πρόκειται για τη διδασκαλία των «κλασικής παιδείας», δηλαδή του «ιερού δισκοπότηρου» της θεσμικής εκπαίδευσης όπου γης και όπου χρόνου. Μπορεί η εν λόγω παιδεία να μην ανανεώνεται στον ίδιο ρυθμό και στην ίδια έκταση από την έρευνα της επιστήμης, όπως γίνεται στις θετικές επιστήμες, αλλά αυτό το συγκριτικό μειονέκτημα αντιρροπείται πλήρως από το γεγονός ότι η κλασική παιδεία είναι ουσιαστικά το ισχυρό πεδίο σύνδεσης όλων των γενεών μιας χώρας. Εμένα θα μου αρκούσε και μόνο η διδασκαλία της Οδύσσειας. Το να υπηρετείς τα νοήματα και τους συμβολισμούς του κορυφαίου πνευματικού έργου των ανθρώπων δεν είναι η απόλυτη ομορφιά;

Η παιδαγωγική λειτουργία στους φιλόλογους βρίσκει πάντα το πιο γόνιμο έδαφος για να αγγίξεις και να διαπλάσεις την ψυχή και το πνεύμα των μαθητών και των μαθητριών. Όταν διδάσκεις τα μεγάλα σύμβολα της ανθρώπινης σκέψης: τον Προμηθέα, την Αντιγόνη, τον Οιδίποδα…, όταν συναντάς κορυφές του ανθρώπινου πνεύματος: τον Όμηρο, το Σωκράτη, τον Αριστοτέλη, τον Σοφοκλή … ή κορυφές του νεοελληνικού πολιτισμού: τον Παπαδιαμάντη, τον Καζαντζάκη, τον Ρίτσο, τον Καβάφη…, ή κορυφές του Δυτικού κυρίως πολιτισμού και του πολιτισμού των πολιτισμών: τον Καντ, τον Βιργίλιο, τον Θερβάντες, τον Σαίξπηρ…, όταν θέτεις προ διαλογικής συζήτησης τις εμβληματικές μορφές μεγάλων ηρώων: του Οδυσσέα, του Αχιλλέα, του Έκτορα…, δεν ψηλαφίζεις την «καρδιά» του προβληματισμού και την ψυχή του στοχασμού όλων των Ελλήνων, δεν ψυχανεμίζεσαι με το πνευματικό παιχνίδι των απανταχού καλλιεργημένων κατοίκων αυτού του πλανήτη; Εδώ δεν χρειάζεται να κάνεις προεκτάσεις για τις κοινωνικές ή τις ηθικές όψεις της επιστήμης, γιατί είσαι μέσα στον πιο στενό πυρήνα της ανθρώπινης αγωνίας.

Υπάρχει και άλλη εικόνα μαγείας στο διδακτικό έργο των φιλολόγων, η διδασκαλία της γλώσσας. Τίθεται δηλαδή εδώ το ίδιο παιχνίδι της σκέψης και ο πυρήνας της αυτογνωσίας και της ετερογνωσίας και όχι ένα επιμέρους πεδίο του ορίζοντα των επιστημών. Και μόνο η διδασκαλία της μακράς πορείας της ενιαίας ελληνικής γλώσσας από τις πρώτες επιγραφικές της εμφανίσεις μέχρι τις σημερινές ντοπιολαλιές κάθε περιοχής της χώρας μας, με τους μετασχηματισμούς της και με τις μεταπλάσεις της αλλά και με τη σταθερότητά της δεν είναι η παρακολούθηση του τόσο δημιουργικού ταξιδιού του ίδιου του λαού μας και η πιο αυθεντική απεικόνιση του εαυτού μας;

Οι φιλόλογοι αγγίζουν τα μεγάλα ζητήματα του ανθρώπου, ψηλαφίζουν την ουσία των ονείρων των μαθητών και των μαθητριών. Είναι οι δημιουργοί της ψυχής του σχολείου. Ψυχανεμίζονται με το συναίσθημα των νέων. Ονειρεύονται μαζί τους και γεύονται ένα κομμάτι του μέλλοντός των. Έχουν τη θεία δωρεά του παιδαγωγού. Ας πάρουμε μόνο τα ζητήματα της «ζωής» και της «ανθρώπινης φύσης». Οι θετικές επιστήμες μελετούν τα εν λόγω ζητήματα με όλο και πιο νέα εργαλεία, κατακτούν όλο και πιο νέα ευρήματα. Αλλά η μελέτη της αρχαίας τραγωδίας με τους προβληματισμούς της μέσα από τις εμβληματικές μορφές της – της Αντιγόνης, του Οιδίποδα, του Προμηθέα – είναι πολύ πιο καίρια στην περιγραφή και στην ανάλυση αυτών των ζητημάτων. Όσο και πιο νέα επιστημονικά ευρήματα και να μας φέρνει κάθε ημέρα η μελέτη του DNA δεν πρόκειται να αγγίξει την ουσία της ανθρώπινης φύσης, όπως την αγγίζει η αρχαία τραγωδία!

Υ.Γ.

1. Όταν ήμουνα πρόεδρος της ΟΛΜΕ (1996-2003) και μιλούσα στις διάφορες εκδηλώσεις (Συνέδρια, Συνελεύσεις κλπ), η σκέψη μου πήγαινε κυρίως στους φιλόλογους, χωρίς βέβαια καμιά διάθεση υποτίμησης των άλλων εκπαιδευτικών ειδικοτήτων αλλά για να αγγίζω την ψυχή της παιδείας πιο εύκολα…

2. Για να καλύπτω στο μέτρο του δυνατού την υστέρησή μου στη μελέτη της «κλασικής παιδείας» έναντι εκείνης των φιλολόγων, διαβάζω συστηματικά και με πάθος χρόνια και χρόνια, δεκαετίες και δεκαετίες κλασικά έργα. Αλλά είναι άλλος ο κόσμος του διαβάσματος και άλλος ο κόσμος του διαβάσματος και της διδασκαλίας παράλληλα.

3. Μισοαστεία και μισοσοβαρά ζητάω από τους φιλολόγους τη δυνατότητα να διδάξω μερικές ώρες π.χ στη Φιλοσοφία, για να πάρω μια μικρή γλυκόπικρη γεύση του τι χάνω. Και επειδή οι φιλόλογοι του λυκείου (μου) είναι «φοβεροί» και «φοβερές», ελπίζω ότι τούτο θα συμβεί…