Για ένα σχολείο ανοιχτό, ελεύθερο και συνεργατικό

Χαράλαμπος Μπαλτάς

Στο Γαλλικό Ινστιτούτο 22 και 23 Ιανουαρίου 2016 δοκιμάστηκαν άλλη μια φορά οι παιδαγωγικές ιδέες που μπορούν να συνεισφέρουν στο αποκαλούμενο με πολλά ονόματα δημοκρατίας, σχολείο της κοινότητας ή το σχολείο της (συν)εργασίας. Παιδαγωγικές ιδέες που θα ήταν ευχής έργο να αναγνωρίζονται μέσα στα σχολεία μας θεσμικά, χωρίς λογοκρισία, έτσι ώστε οι εκπαιδευτικοί, δουλεύοντας με την κριτική και τη θεσμική παιδαγωγική, να χρησιμοποιούν τις γνώσεις τους άφοβα και η κρίση τους να υπερτερεί της γνωμοδότησης της κάθε λογής διοίκησης που ασκεί εξουσία στην παιδαγωγική και ζητά να την ποδηγετήσει. Για να είναι, όπως λέει και ο Paulo Freire, ο εκπαιδευτικός πολιτικός και να μην είναι αντιθέτως γραφειοκράτης. Μια μέρα έτσι ίσως δούμε και στη χώρα μας να εφαρμόζονται άφοβα οι ιδέες του Celestin Freinet σ’ ένα σχολείο, όπως στη Γαλλία ή να δούμε να εφαρμόζονται οι ιδέες της κριτικής παιδαγωγικής ή ιδέες του Ferrer που τόσο καταπληκτικά αποδίδονται, αλλά και ματαιώνονται από τον αναδυόμενο φασισμό, στη «Γλώσσα της Πεταλούδας (1999). Τότε οι Παιδαγωγικές Ομάδες με κινηματικά και συνεταιριστικά χαρακτηριστικά θα έχουν και την αυτονομία τους και το πρό(σ)ταγμα για μια άλλη εκπαίδευση. Όμως μέχρι τη μέρα της υπόσχεσης, έχουμε μόνο πειραματισμούς και εκπαιδευτικούς που δοκιμάζουν να αντιμετωπίσουν το γράμμα του νόμου με τον δικό τους τρόπο, αυτόν της Αντιγόνης.

Το διήμερο στο Γαλλικό Ινστιτούτο, παρουσία και των Γάλλων παιδαγωγών του Συνεργατικού Ινστιτούτου (ICEM), είναι μια συμβολή στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών για μια εναλλακτική παιδαγωγική για το δημόσιο σχολείο, μέσα από την οικειοποίηση των ιδεών του Freinet. Κύριο χαρακτηριστικό της παιδαγωγικής του Freinet είναι τα υλικά (διάταξη του χώρου, επίπλωση, χαρτί, αρχεία, βιβλιοθήκη) και οι τεχνικές, όπως αυτή του τυπογραφείου, της αλληλογραφίας, της βιβλιοθήκης, των εργαστηρίων και του κινηματογράφου στην εκπαίδευση. Αυτό που απασχολεί τον Freinet είναι η κουλτούρα της (συν)εργασίας και η επιδίωξη για ένα σχολείο στο οποίο οι γνώσεις θα παράγουν την κοινότητα και θα συναντούν τον απομακρυσμένο άλλο. Αυτό που τον κάνει διαφορετικό είναι πως δεν περιμένει τη μεγάλη επαναστατική στιγμή για να βάλει μπροστά το έργο του. Αυτό σημαίνει πως το σχολείο μπορεί να αρχίσει από την πράξη τώρα. Κι αυτό σημαίνει ήδη από σήμερα συλλογικές δράσεις με τα παιδιά, συμμετοχικό σχεδιασμό, ημερήσια διάταξη, δημόσια σφαίρα, τυπώματα, κοινότητα, βιβλιοθήκες, κινηματογράφο, παιδική δημοσιογραφία, δομές υποστήριξης στο σχολείο, κήπος, κίνηση, ποδήλατα, αρχιτεκτονική, αποκέντρωση και πολιτιειότητα [citizenship]. Αυτό το σχολείο έθεσε σε εφαρμογή επιστρέφοντας από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έναν ηρωισμό που τον έκανε αντιπολεμικό διάβημα στους λαούς της Ευρώπης και μας χάρισε μια παιδαγωγική της ειρήνης. Κι αργότερα έναν ηρωισμό που τον έκανε αντιφασιστικό αγώνα, τόσο σύγχρονο ακόμη και σήμερα. Αυτό το σχολείο ήταν ένα ‘Σκασιαρχείο’ με τα παιδιά του. Ο Freinet είναι με το τυπωμένο χαρτί, το τυπογραφείο, τα μικρά βιβλία, την κοινότητα, την αίσθηση της αφής, τα υλικά, τις κινητικές δεξιότητες, την παιδαγωγική της αυλής, τη δημόσια σφαίρα που θα αλλάξει τον κόσμο, την εικόνα, την κοινότητα, την αλογόκριτη ρητορική των μαθητών, την εξάλειψη της σχολικής αποτυχίας και τον πολιτισμό του σχολείου της (συν)εργασίας. Οι ιδέες του δεν είναι ‘συνταγή’ και δεν εξαντλούνται μόνο στις τεχνικές, αλλά έχουν την φιλοσοφία και το σύγχρονο πνεύμα που είναι απαραίτητα για την εναντίωση στον ηγεμονικό πολιτισμό της νέας πολιτισμικής φτώχειας του ηλεκτρονικού πολιτισμού που ζούμε σήμερα. Ο κόσμος των αισθήσεων και της αφής είναι αντισταθμιστικός στην κυρίαρχη εικόνα και παράγει χειροποίητες ιδέες. Ιδέες που δοκιμάζοντάς τις μπορούμε να τις οικειοποιηθούμε για να μιλήσουμε για ένα σχολείο της κοινότητας.

Αυτό το σχολείο που τον ίδιο, την Élise και τους συνεργάτες τους, τους δυσκόλεψε τόσο πολύ. Γι’ αυτό το σχολείο η συζήτηση θα συνεχιστεί. Στην Σχολή Καλών Τεχνών, στις 29/1/2016, η ομάδα θα έχει μια ακόμη εισήγηση με τίτλο, «Παιδαγωγική Ομάδα ‘Το Σκασιαρχείο’: παιδαγωγική, κινηματογράφος, συναισθήματα, τυπογραφείο, αρχιτεκτονική και πολιτική». Εκεί θα συναντηθεί με μια ακόμη ομάδα με εικαστικούς και παιδαγωγούς που κρατούν μπαλόνια. Και αρχές Φλεβάρη θα συναντηθεί με το Καλλιτεχνικό Γυμνάσιο του Γέρακα στο κτίριο των Αρχαιολόγων, στο Θησείο, για μια ημερίδα με τίτλο «Τέχνη και Εκπαίδευση», με πρωτοβουλία του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων. Εκείνες τις μέρες η «Λοξή Τάξη» πάλι θα εκτεθεί στο 77ο σχολείο των Πετραλώνων για να ανοιχτεί το σχολείο στη κοινότητα. Και λίγο αργότερα με την Περιφέρεια Αττικής, στο Πεδίο του Άρεως, θα έχουμε το τρίτο ιστορικά από τα χρόνια του Δημήτρη Γληνού, υπαίθριο σχολείο Την κίνηση που λείπει (και μας φέρνει λύπη), αυτήν αναπληρώνουμε μ’ αυτά που κάνουμε και σ’ αυτήν αποβλέπουμε να επιστρέψει, ως ίδιον του μοντερνισμού, ή δυνατόν με ποδήλατο, στα σχολεία μας. Για να είναι η παιδαγωγική μας το τρίπτυχο τάξη -αυλή- κοινότητα. Με περισσότερες εξόδους του σχολείου στην κοινότητα απ’ αυτές που προβλέπονται νομικά μέχρι σήμερα! [www.skasiarxeio.wordpress.com]