Αφιέρωμα στη Φοιτητική Μέριμνα – Ο χώρος της τριτοβάθμιας αποτέλεσε κομβικό πεδίο εφαρμογής της στρατηγικής των μνημονίων και της λιτότητας: από τους προϋπολογισμούς, μέχρι τις διαθεσιμότητες των υπαλλήλων, τις εργολαβίες, και την περιστολή των δημοκρατικών ελευθεριών


Όταν ο Παναγιώτης Γ. περιέγραφε την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Φοιτητική Εστία που μένει, ακουγόταν σχεδόν ψύχραιμος απέναντι σε μια καθημερινότητα ιδιαίτερα ανησυχητική. “Κάποια δωμάτια δεν είναι κατοικήσιμα, γιατί το κτήριο έχει υποστεί καθίζηση σε ορισμένα σημεία”, λέει. Όμως, η “ψυχραιμία” του Παναγιώτη δεν είναι παρά σύμπτωμα μιας απογοήτευσης, για μια κατάσταση που χρόνια τώρα δεν αλλάζει…

“Το τελευταίο διάστημα, ακόμη και μια λάμπα να χαλάσει, ή το ‘τηλέφωνο’ της ντουζιέρας, ή οι λάμπες στους διαδρόμους, οι υπηρεσίες του πανεπιστημίου μας ζητούν να το πληρώσουμε εμείς, να βάλουμε τα έξοδα επισκευής εμείς”, συνεχίζει. Οικότροφος στη Φοιτητική Εστία της Ξάνθης, εδώ και τρία χρόνια αντιμετωπίζει την ίδια καθημερινότητα.

Ο Μαρίνος Κ. είναι οικότροφος στη Φοιτητική Εστία του Πανεπιστημίου Πατρών. Κι εκεί δεν διαφέρει η κατάσταση. “Από τον σεισμό του 2008 έχουν υποστεί καθίζηση 2 κτήρια και ένα ακόμη στο μισό. Δεν αξιοποιούνται έτσι 290 δωμάτια”, λέει ο Μαρίνος. Οι εστίες της Πάτρας έχουν κοινόχρηστες ντουζιέρες – τουαλέτες και είναι έξω από την πόλη, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται οι φοιτητές με τις μετακινήσεις. Ακόμη, δεν φτάνουν να καλύψουν τις ανάγκες πάνω από 100 ατόμων κάθε χρόνο, που μένουν σε ξενοδοχείο.

Οι εικόνες, τα παράπονα των φοιτητών, τα νούμερα -όλα δείχνουν ότι φοιτητική μέριμνα δεν υφίσταται στην Ελλάδα της κρίσης. Εξάλλου, ο χώρος της τριτοβάθμιας αποτέλεσε κομβικό πεδίο εφαρμογής της στρατηγικής των μνημονίων και της λιτότητας: από τους προϋπολογισμούς, μέχρι τις διαθεσιμότητες των υπαλλήλων, τις εργολαβίες, και την περιστολή των δημοκρατικών ελευθεριών· από τις εταιρείες security που προσπαθούσαν ΠΑΣΟΚ – Ν.Δ. να επιβάλλουν μέσα στους ακαδημαϊκούς χώρους, μέχρι τους απλήρωτους εργαζομένους στην καθαριότητα.

Το θεσμικό πλαίσιο για τις Φοιτητικές Εστίες

Σήμερα η πλειοψηφία των Φοιτητικών Εστιών εμπίπτουν στη διαχειριστική ευθύνη του Ιδρύματος Νεολαίας και Δια Βίου Μάθησης (). Με Κοινή Υπουργική Απόφαση των Ευ. Βενιζέλου και Άννας Διαμαντοπούλου το 2011 μεταφέρθηκε ο εξοπλισμός, το προσωπικό και οι αρμοδιότητές τους από το τότε (ΕΙΝ) στα ΑΕΙ -εκτός από την οικονομική διαχείριση και την κάλυψη των λειτουργικών δαπανών τους. Αυτή παρέμεινε στο ΕΙΝ, για να περάσει το 2013 στο ΙΝΕΔΙΒΙΜ, παρ’ όλο που ήδη από το 2011 ο ν. Διαμαντοπούλου υποχρέωνε τα ΑΕΙ να δημιουργήσουν Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου για να αναλάβουν και τις οικονομικές αρμοδιότητες της διαχείρισης των εστιών. Μέχρι σήμερα ΝΠΙΔ δεν δημιουργήθηκαν ποτέ, εν μέσω αντιδράσεων στην εφαρμογή του νόμου, αλλά και λόγω των θεσμικών του αδυναμιών.

Το 2017 το ΙΝΕΔΙΒΙΜ παραμένει ο καθημερινός ενδιάμεσος για την οικονομική αντιμετώπιση προβλημάτων στις εστίες -τα οποία ειρήσθω εν παρόδω μπορεί να μην διαθέτει τη δυνατότητα να ελέγξει. Η αδυναμία αυτή, ελλείψει προσωπικού, σε συνδυασμό με την γραφειοκρατία που συνοδεύει την αλλαγή μιας λάμπας σε ένα φοιτητικό δωμάτιο, είναι ενδεικτικά της κατάστασης που μπορεί να επικρατεί σήμερα στις εστίες. Αξίζει μόνο να σκεφτεί κανείς ότι η αλλαγή της λάμπας χρειάζεται αλληλογραφία τουλάχιστον 24 ωρών μεταξύ πανεπιστημίων, ΤΕΙ και ΙΝΕΔΙΒΙΜ! Από το ΙΝΕΔΙΒΙΜ υποστηρίζουν πάντως πολλά θα άλλαζαν αν η οικονομική διαχείριση της μέριμνας περνούσε στα ΑΕΙ. Σημειωτέον, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου είναι μια από τις λίγες περιπτώσεις που οι εστίες είναι ιδιόκτητες εξ’ ολοκλήρου. Το ίδιο ισχύει και για το Ιόνιο Πανεπιστήμιο.

Η σίτιση, το μεγάλο “αγκάθι”

Επιχειρώντας κανείς να ψάξει τι συμβαίνει στις υπηρεσίες σίτισης των ΑΕΙ, πρέπει να ψάξει και στα εστιατόρια των εστιών και στις λέσχες των ΑΕΙ. Στις λέσχες η σίτιση λειτουργεί κατά βάση με εργολαβίες και πολλές φορές η ποιότητα είναι ιδιαίτερα χαμηλή. Η περίπτωση της λέσχης του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Κολωνάκι είναι χαρακτηριστική: ελάχιστα τραπεζοκαθίσματα για ένα από τα μεγαλύτερα ιδρύματα της χώρας σε πληθυσμό. Οι ουρές για ένα πιάτο φαγητό είναι πολύ μεγάλες, αρκετές φορές οι μερίδες εξαντλούνται -ενώ οι περισσότερες συμβάσεις αφορούν στο μέγιστο δυνάμει αριθμό σιτιζόμενων φοιτητών την ημέρα.

Στα εστιατόρια των εστιών, η ίδια κατάσταση. “Πριν από δύο μήνες είχαμε σοβαρό πρόβλημα με την ποιότητα του φαγητού και κάναμε συνελεύσεις. Δεν τρωγόταν πραγματικά, δεν υπάρχει υποδομή για να παραμείνει καν ζεστό”, λέει ο Σπύρος Δ., οικότροφος στην Φοιτητική Εστία του Πανεπιστημίου Αθηνών. Και συμπληρώνει: “Μερικές φορές λέμε ότι τρώμε κρέας επτά φορές την εβδομάδα, και όμως έχουμε πρόβλημα με τον αιματοκρίτη μας. Φανταστείτε…”. Ο Σπύρος θεωρεί εαυτόν από τους τυχερούς γιατί μένει στο Α’ κτήριο της ΦΕΠΑ. “Στο Β’ κτήριο, όμως, όπου μένουν άλλοι συμφοιτητές μας, έχουν πέσει σοβάδες, έχει διαλυθεί η πρόσοψη, οι τουαλέτες είναι κοινόχρηστες…”.

Ποιος ελέγχει το φαγητό;

Η θερμοκρασία ή η γεύση του φαγητού στις εστίες δεν είναι όμως το μόνο πρόβλημα. Υπάρχει ένα ζήτημα πιο σοβαρό, αυτό των ποιοτικών και ποσοτικών ελέγχων στην παραλαβή των τροφίμων. Από τότε που οι εστίες και το προσωπικό τους πέρασαν από το ΕΙΝ στα ΑΕΙ, οι έλεγχοι γίνονται από επιτροπές των εργαζομένων.

“Δεν είναι δυνατόν να επωμίζονται αυτή την αρμοδιότητα ακόμη και διοικητικοί υπάλληλοι. Χρειαζόμαστε τεχνολόγους τροφίμων, ικανό και έμπειρο επιστημονικό προσωπικό. Και από τη στιγμή που εμείς πληρώνουμε για τη σίτιση, πρέπει να ξέρουμε και τι πληρώνουμε”, δηλώνει στην “Α” ο Θεόδωρος Μπλίκας, νέος πρόεδρος του ΙΝΕΔΙΒΙΜ, συμπληρώνοντας: “Από φέτος έχουμε προσλάβει εξωτερικό συνεργάτη, προκειμένου να δομήσουμε ένα σύστημα ελέγχων. Μακάρι να ήταν μόνιμο στο ΙΝΕΔΙΒΙΜ το προσωπικό αυτό, για να μας έμενε και η τεχνογνωσία”.

Μη νόμιμη η αγορά τροφίμων

Στο μεταξύ, η αγορά τροφίμων στις εστίες γίνεται χωρίς διεθνή ανοικτό διαγωνισμό, με πολλές απευθείας αναθέσεις -ενάντια δηλαδή από ό,τι προβλέπει η νομοθεσία για τις δημόσιες συμβάσεις. Η διαδικασία του διαγωνισμού είναι ιδιαίτερα χρονοβόρα, οι φοιτητές όμως πρέπει να σιτιστούν. Έτσι, προκύπτουν οι απευθείας αναθέσεις, τις οποίες καλύπτει οικονομικά το ΙΝΕΔΙΒΙΜ. “Πληρώνουμε συνεχώς πρόστιμα γι’ αυτό καθώς συνεχίζεται μια διαδικασία προμηθειών που δεν είναι συμβατή με τη νομοθεσία”, εξηγεί ο Θ. Μπλίκας. Όπως λέει στην “Α”, πάντως, βρίσκεται υπό επεξεργασία σχέδιο για τη συμμόρφωση με την κείμενη νομοθεσία, ώστε οι προμήθειες να γίνονται με ανοιχτούς διαγωνισμούς και με εξασφάλιση της ποιότητας. Μέχρι τότε, “προσφάτως ανέλαβε το τμήμα προμηθειών του ΙΝΕΔΙΒΙΜ να κάνει έρευνα αγοράς, για να γίνονται πιο συγκεντρωμένα και με καλύτερες τιμές οι αναθέσεις”. “Προσπαθούμε γενικώς με τη συγκέντρωση των παραγγελιών να μην παραγγέλνουμε κάθε εβδομάδα, για να μειώσουμε και το διοικητικό κόστος και τα πρόστιμα”.

Το σχέδιο αντιμετώπισης

Η οικονομοτεχνική μελέτη του ΙΝΕΔΙΒΙΜ, που αναμένεται να ολοκληρωθεί στα τέλη Μαΐου, ώστε να παραληφθεί από την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Παιδείας, προβλέπει εξορθολογισμό τόσο της στέγασης, όσο και της σίτισης. “Στη στέγαση για παράδειγμα, προσπαθούμε να δούμε πώς θα μπορούσαμε να πετύχουμε εξοικονόμηση και εξορθολογισμό των διαδικασιών, με στόχο τη διεύρυνση των δικαιούχων στέγασης. Να επισκευάσουμε τις υπάρχουσες εστίες; Να κατασκευάσουμε νέες εστίες; Ή να νοικιάσουμε διαμερίσματα;”, συνεχίζει ο Θ. Μπλίκας, σημειώνοντας ότι εξετάζεται και το ενδεχόμενο να αξιοποιούνται οι εστίες τους καλοκαιρινούς μήνες, οπότε και δε διαμένουν φοιτητές, για άλλους σκοπούς.

Όσο για τη σίτιση, εξετάζονται τρόποι να μειωθεί το κόστος της ξεχωριστής αγοράς και παρασκευής του φαγητού. “Επεξεργαζόμαστε τη λύση του catering για να έχουμε καλύτερο ποιοτικό και οικονομικό αποτέλεσμα δια της ενοποίησης της αγοράς τροφίμων και των υπηρεσιών μαγειρείου”, λέει ο πρόεδρος του ΙΝΕΔΙΒΙΜ, διευκρινίζοντας ότι το σχέδιο για τις εστίες δεν είναι κάτι αντίστοιχο των εργολαβιών στις λέσχες σίτισης των ΑΕΙ· “το υπουργείο Παιδείας πληρώνει εκεί τον ιδιώτη 1,80 την ημέρα για το σύνολο των δικαιούχων, ακόμη κι αν τρώει μόνο το 10% εξ’ αυτών”. Αποτέλεσμα; Τα σχεδόν 2 ευρώ γίνονται 10 και 15 στην πράξη. Ανάλογα την ημέρα, οι εργολάβοι να πλουτίζουν μέσα από τη διαχείριση της φοιτητικής μέριμνας.

Το ΙΝΕΔΙΒΙΜ επεξεργάζεται είτε ό,τι περισσεύει να αναδιανέμεται σε ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες, ή να πληρώνεται ο εργολάβος με βάση τα άτομα που σιτίζει και όχι τους δυνάμει δικαιούχους. Αυτό απαιτεί βέβαια μηχανισμούς ελέγχου του πόσοι φοιτητές σιτίζονται καθημερινά. Όμως, κάτι τέτοιο δε συμβαίνει ούτε πάντα, ούτε παντού. Στην Ξάνθη, λόγου χάρη, όπως τόνιζε στην “Α” ο Παναγιώτης Γ. “στη εστία τρώει όποιος θέλει χωρίς να υπάρχει κανένας περιορισμός”. Από τη μία οι φοιτητές το θεωρούν κατάκτηση αυτό, γιατί συμβάλλει στην αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων της περιοχής. Από την άλλη όμως “ανοίγει” παράθυρο στην οικονομική κακοδιαχείριση των υπηρεσιών της σίτισης. Γι’ αυτό το ΙΝΕΔΙΒΙΜ εξετάζει και μια τρίτη επιλογή: τη δημιουργία μιας διαδικασίας παροχής ολιστικών υπηρεσιών κτηριακής διαχείρισης στις εστίες ενοποιώντας και αναβαθμίζοντας επιμέρους υπηρεσίες που παρέχονται σήμερα.

Αλλαγή νοοτροπίας

Μέσα στις λύσεις για τη μέριμνα, κάποιοι υποστηρίζουν ότι χρειάζεται και μια διαφορετική νοοτροπία απέναντι στην αντιμετώπιση του δημόσιου χώρου από τους ίδιους τους φοιτητές. Αυτό δε σημαίνει καταπάτηση ασύλου, ελευθεριών και έκφρασης. Από την άλλη όμως, όπως λέει ο Σπύρος από την ΦΕΠΑ “δεν είναι ανεκτό ορισμένοι οικότροφοι να καταστρέφουν παράθυρα, ή να ανοίγουν πυροσβεστήρες στους διαδρόμους, ή να κλωτσούν τα κλιματιστικά”. “Είναι δυνατόν να έχουμε μείνει μόνο με δύο πλυντήρια, από 14 πέρυσι;”, ρωτάει…

Κωστοπούλου Μίνα