ΓιατοθέμαυπάρχειαντιπαράθεσημεταξύτωνΕπιστημονικώνΕνώσεων.Γιαπαράδειγμα, η ΕνωσηΕλλήνωνΧημικών2,επειδήοιθέσειςτωνχημικώνμειώνονταισυνεχώςτατελευταίαχρόνια στοΓυμνάσιο,υπερθεματίζειγιατηνενοποίηση,ενώοιβιολόγοι(ομάδααναπληρωτώνβιολόγων)3 πουμετουπάρχονωρολόγιοπρόγραμμαέχουνπερισσότερεςώρες,εκφράζουντηναντίθεσήτους. ΣτηνίδιαλογικήκινείταικαιηΕνωσηΕλλήνωνΦυσικών,ηοποίαεντοπίζειτοπρόβλημαστη μείωσητωνωρώνδιδασκαλίαςτηςΦυσικής,ενώταυτόχροναθεωρείότιοικαθηγητέςΦυσικής μπορούνναδιδάξουνταυπόλοιπαμαθήματαΦυσικώνΕπιστημών(Χημεία,Βιολογία),ενώ,όπως υποστηρίζει,...«δεν ισχύει το αντίστροφο»4.

ΑνξεφύγουμεόμωςαπότηλογικήτωνΕπιστημονικώνΕνώσεων,κριτήριοτηςοποίαςκατάβάση είναιποιαειδικότητακερδίζειήχάνειπερισσότερεςώρες,αλλάκαιαπότηδημοσιονομική,ελέω

«κόφτη»,λογικήτουυπουργείουγιατηνεξοικονόμησηδιδακτικούπροσωπικούμέσωτης ενοποίησης,τοθέμαείναιβαθιάιδεολογικό.Εχεινα κάνειμετηνικανότητατουνέουανθρώπουνα προσεγγίζειταφυσικάφαινόμενα,νααντιμετωπίζειτηναντικειμενικήπραγματικότητα,να αναπτύσσει τηνκριτικήτου ικανότητα.

Ποιοςείναιολόγος,λοιπόν,πουμετάαπόδεκαετίες,πουταμαθήματατωνΦυσικώνΕπιστημών είναιδιακριτάστηΔευτεροβάθμιαΕκπαίδευση,μεόχηματηδιαθεματικότητακαιτη διεπιστημονικότητατο υπουργείο επιδιώκει να γυρίσουμε στην εποχήτης«Φυσιογνωσίας»;

ΗδιάκρισητωνΕπιστημώνήτανκατάκτησητουανθρώπουτο19οαιώνα,πουπροήλθεαπότην οργανωμένηκοινωνικάπροσπάθειάτου ναβαθύνειστηνουσίατωνφυσικώνφαινομένων,να εξηγήσειμεμεγαλύτερηπληρότητατοτιπραγματικάσυμβαίνειστονκόσμο,νααξιοποιήσειαυτήν τηγνώσηστηνπαραγωγικήδιαδικασία.Ετσι, απότηΦυσιογνωσίαγεννήθηκανηΦυσικήως απότοκοτηςΒιομηχανικήςΕπανάστασηςπουέφερεηχρήσητουατμούστηνπαραγωγή,ηΧημεία, ωςηκατεξοχήνεπιστήμητηςΒιομηχανίας,καιηΒιολογία.Ηανάγκηαυτήπροκύπτειαπότο γεγονόςότιηύληκαιη κίνησήτηςεμφανίζεταιμεδιαφορετικόβαθμόπολυπλοκότηταςκαιεπίπεδο οργάνωσης. Οι νόμοι που διέπουν τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα εξαρτώνται από την

πολυπλοκότητααυτή.Γι‘αυτόοΕνγκελς5στηνπροσπάθειάτουνακάνειαυτήτηδιάκρισηχωρίζει ταφαινόμεναστις εξής κατηγορίες:

Ημηχανικήμορφήτηςκίνησης,ημετατόπισηστοχώροτωνσωμάτωντου ενόςσεσχέσημε το άλλο.

Μορφές κίνησης6 που μελετάει η Φυσική, όπως τα θερμικά και ηλεκτρομαγνητικά φαινόμενα, ταφαινόμενατου φωτός, ενδοατομικές και ενδοπυρηνικές διαδικασίες.

Η χημικήμορφήτης κίνησης, η κίνηση δηλαδήτων ατόμων.

Η βιολογικήμορφήτης κίνησης, όπωςείναι η εξέλιξητων ειδών.

Η κοινωνικήμορφήτηςκίνησης (ηιστορίατης ανθρώπινης κοινωνίας).

ΔενμπορούνοινόμοιτηςΚλασικήςΜηχανικής,πουπεριγράφουντηναλλαγήθέσηςενός σώματος,ναεξηγήσουντηλειτουργίατουανθρώπινουοργανισμούή,πολύπερισσότερο,τα κοινωνικάφαινόμενα.Οινόμοικίνησηςτωνανώτερωνμορφώνοργάνωσηςτηςύληςεμπεριέχουν στοιχείατωνκατώτερων,δενμπορούνόμωςνααναχθούνσεαυτούς.Μιατέτοιααντίληψη,που ονομάζουμεαναγωγισμό,οδήγησεδιαχρονικάσελαθεμένασυμπεράσματα,εγκλώβισετιςφυσικές επιστήμες.Είναιχαρακτηριστικότοπαράδειγματωννεοδαρβινιστών,πουμεόρουςΒιολογίας προσπαθούσαν ναεξηγήσουν την ανάπτυξητων κοινωνιών.

Ηγενικευμένηενσωμάτωσητωνεπιστημονικώνανακαλύψεωνστηνπαραγωγήυποχρέωσετην αστικήτάξηναεντάξειστηΔευτεροβάθμιαΕκπαίδευσηωςδιακριτάαντικείμενατιςΦυσικές Επιστήμες(ΦΕ),στηναρχήγιαλιγότερουςκαιστηνπορείαγιαπολύπερισσότερουςμαθητέςλόγω και της γενικής τάσης μαζικοποίησης της εκπαίδευσης στονκαπιταλισμό.

Εκτωνπραγμάτων,στηνΠρωτοβάθμιαΕκπαίδευση,λόγωτηςνοητικήςανάπτυξηςτωνμαθητών μεβάσητηνηλικίατους,ηδιδασκαλίαπεριορίζεταιστηναπλήπεριγραφήτωνφυσικών φαινομένων,στηνεπιφάνειάτους.Γι‘αυτόνακριβώςτολόγοοιφυσικέςεπιστήμεςδιδάσκονται απόένα ενιαίομάθημα, γνωστόως«Μελέτη περιβάλλοντος»στιςμικρότερεςτάξειςτουΔημοτικού και«ΕρευνώτοΦυσικόΚόσμο»στιςμεγαλύτερες.Ητανμεγάληκατάκτησηστηνεκπαιδευτική διαδικασίαοιμαθητέςαπόμιαηλικία12-13ετών,μετηνεισαγωγήτουςστοΓυμνάσιο,να προσεγγίζουνσεμεγαλύτεροβάθοςταφυσικάφαινόμεναμέσααπόταδιακριτάεπιστημονικά αντικείμενα.Γιατί,ηδιδασκαλίατηςΦυσικής,τηςΧημείας,τηςΒιολογίαςμπορείναδώσειτη δυνατότητα, απότην επιφάνειανα«σκάψει»πιοβαθιά ο μαθητής στην ουσία των φαινομένων.

ΗσχεδιαζόμενηκατάργησητωνδιακριτώνμαθημάτωντωνΦΕδενείναιμόνοελληνικόφαινόμενο. ΣεπολλέςχώρεςτηςΕυρωπαϊκήςΕνωσης(Αγγλία,Γαλλία,Γερμανία…)εδώκαιχρόνια διδάσκεταιενοποιημένομάθημαΦΕαποκαλούμενο«Science»μετραγικέςσυνέπειεςστογνωστικό επίπεδο των μαθητών, στην ικανότητάτους ναπροσεγγίζουν τηναντικειμενικήπραγματικότητα.

ΣτηνΑγγλίασυγκεκριμένα,οιφυσικέςεπιστήμεςείναιενοποιημένεςγια όλεςτιςαντίστοιχεςτάξεις τουΓυμνασίου(3έτηKS3)αλλάκαιγιατιςδύοπρώτεςαντίστοιχεςτάξειςτωντύπωνΛυκείου (KS4,GCSE).Μάλιστα,οιοδηγίεςαπότοαντίστοιχουπουργείοΠαιδείας(NationalCurriculumin EnglandScienceKS3)7αναφέρουνπωςσκοπόςτηςενοποίησηςείναιναμπορούνναβρουνοι μαθητέςτησύνδεσημεταξύτωνδιαφορετικώνεπιστημώνκαινακατανοήσουντις«μεγάλεςιδέες» πουδιέπουντιςθετικέςεπιστήμεςκαιτηνεπιστημονικήλογική.Ηκάθεενότητααντιμετωπίζεται

πειραματικάκαιεπιφανειακά,μετηλογικήτουκονστρουκτιβισμού8.Σχεδόνσεκάθεμάθημα γίνεταικαιέναμικρόπείραμα,καιμέσααπότααποτελέσματατουπειράματος,πουομαθητής καλείταιναερμηνεύσει,βγάζειταδικάτουεπιστημονικάσυμπεράσματαχωρίςναέχειτις απαραίτητες επιστημονικές γνώσεις αφούμέσασε10 λεπτάοκαθηγητής καλείταινα αναπτύξει την επιστημονικήθεωρίαπάνωστηνοποίαβασίζεταιτοπείραμα.Μεβάσηαυτό,κανέναςμαθητήςδεν μπορείνακατανοήσειτιςεπιστημονικέςέννοιεςμέσασεμίαώραμαθήματος,αφούδενυπάρχει καμίαπροετοιμασίααπόπριν,οχρόνοςείναιλιγοστόςκαιομαθητήςδενέχεικανβιβλίογιανα διαβάσειμετά.Οκαθηγητήςδενεμμένειστηνεπιστημονικήγνώσηαλλάστιςδεξιότητες,δηλαδή ανέγινανσωστέςμετρήσεις,ανεπαληθεύτηκετοαποτέλεσμα,ανήτανσωστήηπαρουσίασητων αποτελεσμάτων,καιόχιανοιμαθητέςμπόρεσαναπαραίτητανασυσχετίσουντηνεπιστημονική γνώσημετοπείραμα.Εξάλλου,μεβάσητη θεωρίατουκονστρουκτιβισμού,ηεπιστημονική αλήθειαέχειμόνοσχετικόχαρακτήρα,δενέχεισημασίανατηνπροσεγγίσουνοιμαθητές.Οκάθε μαθητήςκαλείταιναφτιάξειβιώσιμεςεξηγήσεις/μοντέλαμεβάσητηδικήτουεμπειρία.Πολύ σημαντικόστηνΑγγλίαθεωρείταιτοστοίχηματουκαθηγητήνακρατάτοενδιαφέροντουμαθητή αμείωτο,τοοποίοέχειγίνεικαισλόγκαντουOFSTED9(«maintainingcuriosityinscience»)10, βάζονταςσεδεύτερημοίρατοτιπραγματικάγνωρίζειομαθητήςστοτέλοςτηςδιδακτικήςώρας. Αλλωστε,στηνίδιαδημοσίευσηαναφέρεταιρητάότιοιεργοδότεςεπιδιώκουνακόμαμεγαλύτερο τμήματων απόφοιτων των σχολείων νααποκτήσειπρακτικές δεξιότητες.

Γιατί,όμως,έχουμεαυτήντηνεξέλιξηότανυπάρχουνόλεςοιδυνατότητεςναενισχυθείη αντικειμενικήγνώσητηςφυσικής πραγματικότητας σε όλες της τις μορφέςκίνησης;

Η απάντηση βρίσκεται στις ικανότητες-δεξιότητες που πρέπει ναέχει ο σύγχρονος εργαζόμενος με βάσητιςανάγκεςτου κεφαλαίου.ΣτιςσημερινέςσυνθήκεςηΔευτεροβάθμιαΕκπαίδευσηδεν αφοράμιαμειοψηφία,μεειδικόρόλοστηνπαραγωγή-αυτότοκομμάτιπροέρχεταιπλέοναπότα πανεπιστήμια –αλλάτηνπλειοψηφίατωναυριανώνεργαζομένων.Σεαυτήντηνκατεύθυνση, λοιπόν,ηαστικήτάξηκρίνειότιδενχρειάζεταιτοβάθοςτωνγνώσεωνπουδίνουνοιΦΕστο σύνολότουςστονέοεργαζόμενο,αλλάπληροφορίεςκαιδεξιότητεςπουθατονκάνουνλειτουργικό στηνένταξήτουστηνπαραγωγικήδιαδικασία,στοέδαφοςφυσικάτουστόχουγιατην αναπαραγωγήτωνκερδώντωνκαπιταλιστικώνεπιχειρήσεων.Γι‘αυτόμπορείομαθητήςναακούει σκόρπιεςπληροφορίεςαπότοΔημοτικόακόμαγιαταυποατομικάσωματίδια(quarksστηνΕ’ Δημοτικού,γεγονόςαπίστευτοπριναπόμερικάχρόνια),αλλάδενείναιανάγκηναδιδάσκεται ξεχωριστάΦυσικήκαιΧημείαστα15τουχρόνιααφούηεπιστημονικήμέθοδος,ηκριτική ικανότητα,ηδιαδικασίατηςεπιστημονικήςαφαίρεσηςδενχρειάζονταιγιατορόλοπουκαλείταινα παίξειστηνπαραγωγικήδιαδικασίακαιστηνκοινωνίασυνολικά.Εναενιαίομάθημα,λοιπόν,που θαπεριγράφειαπλάταφαινόμενα,θακινείταιστηνεπιφάνειάτους,στηλογικήτουΔημοτικού αρκεί, σύμφωναμε τους αστούς, γι’αυτό το μοντέλο εργαζόμενου.

ΗδιδασκαλίατωνΦΕπαίζεικαθοριστικόρόλοστοβασικόστόχοπουθαέπρεπεναέχειτο σχολείο,τηςγνώσηςδηλαδήτωνβασικώννόμωνκίνησηςτηςφύσηςκαιτηςκοινωνίας,της ισόρροπηςκαιολόπλευρηςανάπτυξηςτηςπροσωπικότηταςτωνμαθητών.Συμβάλλειστην απελευθέρωσήτουςαπόθρησκευτικέςπροκαταλήψειςκαιδοξασίες,χτυπάτοάγνωστοπου διαχρονικάπροκαλεί φόβο και δημιουργεί δεσμάστησυνείδησή τους.

Καιγιαναξεκαθαρίσουμεταπράγματα.Ηθέσημαςγιατηναναγκαιότητατηςδιακριτής διδασκαλίαςτωνμαθημάτωντωνΦυσικώνΕπιστημώνδενκλείνειταμάτιαστιςαντικειμενικές εξελίξειςανάπτυξηςτωνεπιστημώνγενικά.Πράγματι,σεερευνητικόεπίπεδουπάρχειακόμαπιο έντοναητάσησυνεργασίαςτωνεπιμέρουςεπιστημών,ενώπαράλληλαπροχωράκαιηκατάτμησή τους, ηεμφάνιση νέων πιο περιορισμένων γνωστικών πεδίων.

Στηνπρόταση του ΚΚΕγιατο ΕνιαίοΔωδεκάχρονο Σχολείο διαβάζουμε χαρακτηριστικά:

Σεαυτήντηβάση,απότημια,αυξάνεταιησυμβολήτουκάθεμαθήματοςστηνποιότητατουόλου προγράμματοςκαιδημιουργείταιηανάγκηγιασυνεργασίατωνεκπαιδευτικώνόλωντων ειδικοτήτων.Απότηνάλλη,βελτιώνεταικαιτοκάθεμάθημαξεχωριστά.Εξασφαλίζεταιησύνδεση τηςΦιλοσοφίαςμετιςΦυσικέςΕπιστήμες,διευκολύνονταςκαιτηνκατανόησητουκόσμουως οργανικούόλου11.

ΕίναιπολύτιμηημελέτητηςπείραςαπότηδιδασκαλίατωνΦΕστιςχώρεςτηςσοσιαλιστικής οικοδόμησης.ΤόσοστηΣοβιετικήΕνωσηόσοκαιστηΓερμανικήΛαοκρατικήΔημοκρατία,από τηνηλικίατων11ετώνδιδάσκοντανξεχωριστάταμαθήματατηςΒιολογίαςκαιτηςΦυσικήςκαι απότηνηλικίατων12ετώντομάθηματηςΧημείας.Τοκάθεμάθημαδιδασκότανσεειδικόχώρο- εργαστήριο,απόλυτασυνδεδεμένοτόσομετοπείραμα,όσοσυνολικάμετηνοργανωμένη δραστηριότητατουανθρώπου,μετηνπαραγωγή.Γιαπαράδειγμα,ότανοιμαθητέςδιδάσκονταν Θερμοδυναμική,πέρααπότηνπρακτικήάσκησηστοεργαστήριοεπισκέπτοντανκαιχώρουςώστε ναμελετήσουντιςθερμικέςμηχανέςστηνπαραγωγή.ΜεαυτόντοντρόποοιΦΕδεν παρουσιάζοντανσανένα«εξωτικόαντικείμενο»μεδύσκολεςέννοιες,αλλάωςαντικείμενα άρρηκτασυνδεδεμέναμε την κοινωνικήπρακτική.

Πρώτακαικύριαοιεκπαιδευτικοί,οιγονείς,οιμαθητέςέχουμεευθύνηναανακόψουμετη σκοταδιστικήοπισθοδρόμησηστηνεποχήτηςΦυσιογνωσίας,πουοικυβερνήσειςθέλουννατην παρουσιάσουνωςπρόοδο.Νααποκαλύψουμετοχαρακτήρατωνσυνολικώναλλαγώνστο περιεχόμενοτηςΕκπαίδευσης,ναδιεκδικήσουμετοσχολείοτωνσύγχρονωνλαϊκώνμορφωτικών αναγκών.