Επισημάνσεις για τη διδασκαλία της Ιστορίας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

Αξιότιμε κύριε Υπουργέ,

Αξιότιμοι κύριοι και κυρίες του ΙΕΠ,

Λαμβάνοντας υπόψη τις πρόσφατες – 2/11/2017 – οδηγίες διδασκαλίας της ιστορίας στις Α΄ και Β΄ Ημερήσιου και Εσπερινού ΓΕΛ από το Υπουργείο Παιδείας (Α.Π.187999/Δ2), το ισχύον καθεστώς για τη δεύτερη ανάθεση του μαθήματος της ιστορίας (ΦΕΚ 1670 /2016, 2758/2016), το προτεινόμενο ωρολόγιο πρόγραμμα μαθημάτων της Β΄ Λυκείου από το Υπουργείο  και την πρόταση του ΙΕΠ για το μάθημα της ιστορίας στη σχολική εκπαίδευση θα θέλαμε να σας κοινοποιήσουμε τις παρακάτω διαπιστώσεις –παρατηρήσεις:

Β΄ ΑΝΑΘΕΣΗ:

• Με την ανάθεση του μαθήματος της ιστορίας σε ξενόγλωσσους, θεολόγους και κοινωνιολόγους /νομικούς επιδιώκεται να λυθεί το πρόβλημα της έλλειψης διδακτικών ωρών για τις παραπάνω ειδικότητες, πρόβλημα που το ίδιο το Υπουργείο δημιούργησε. Ωστόσο με αυτήν τη λύση χάνονται εκατοντάδες ώρες διδασκαλίας για φιλολόγους.

• Επιπλέον, καλλιεργείται, τεχνηέντως, η απομείωση της σημασίας του ειδικού στη διδασκαλία του μαθήματος της ιστορίας στη Μέση Εκπαίδευση.
• Συνεπώς, με την εν λόγω λύση μπαίνει σε δεύτερη μοίρα το γεγονός της υποβάθμισης του μαθήματος της ιστορίας. Το Υπουργείο Παιδείας λειτουργεί λογιστικά, εξασφαλίζει στους εκπαιδευτικούς ώρες διδασκαλίας, αλλά παράλληλα λειτουργεί αντιεκπαιδευτικά, υπονομεύοντας τη σωστή διδασκαλία του μαθήματος από καταρτισμένους εκπαιδευτικούς, όταν μάλιστα ανάμεσα στους φιλολόγους ΠΕ 02 υπάρχουν και πολλοί απόφοιτοι τμημάτων ιστορίας – αρχαιολογίας.

• Στο ερώτημα «ποιος πρέπει να διδάσκει ιστορία στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση» εμείς προτείνουμε ως αντικειμενικό κριτήριο την υποχρεωτικότητα του μαθήματος της ιστορίας στο πρόγραμμα των πανεπιστημιακών σπουδών του κάθε τμήματος. Καλούμε, επομένως, το Υπουργείο να θεσπίσει, από το επόμενο σχολικό έτος, 2018-2019, τη διδασκαλία του μαθήματος της ιστορίας μόνο για όσους διδάχτηκαν ιστορία στο πανεπιστήμιο ή αντικείμενα σε άμεση συνάφεια με αυτήν, όπως για παράδειγμα η αρχαία ελληνική και μεσαιωνική ιστοριογραφία. Σε κάθε περίπτωση επισημαίνουμε πως μόνο ο φιλόλογος ΠΕ 02 έχει εποπτεία της διαχρονίας του ιστορικού γίγνεσθαι στην Ελλάδα, μέσα από τη διδασκαλία κειμένων αρχαίας, μεσαιωνικής, νεότερης και σύγχρονης ελληνικής γραμματείας, γι’ αυτό και δικαίως ο νόμος του αναγνωρίζει το δικαίωμα της α΄ ανάθεσης του μαθήματος της ιστορίας.

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΩΡΟΛΟΓΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Β΄  ΛΥΚΕΙΟΥ.

• Σε αυτό φαίνεται ως υποχρεωτικό ένα μάθημα με τίτλο «Σύγχρονος Κόσμος (Ιστορία…)». Η ασάφεια του τίτλου προοιωνίζεται ένα αντίστοιχα ασαφές περιεχόμενο, στοιχείο που φανερώνει ότι πιθανότατα θα αποτελεί ένα μάθημα «πολλών ειδικοτήτων» προς συμπλήρωση ωραρίου. Αντιθέτως, το αντικείμενο της ιστορίας  αυτό καθαυτό χάνει τον υποχρεωτικό του χαρακτήρα και γίνεται μάθημα ελεύθερης επιλογής («εμβάθυνσης»). Άραγε με ποιο «θεματικό» περιεχόμενο, αν υποθέσουμε ότι θα εφαρμοστεί η πρόταση του ΙΕΠ για ολοκλήρωση της ύλης ως την Α΄ Λυκείου; Το σημαντικότερο, όμως, είναι πως έτσι, οι μαθητές θετικών κατευθύνσεων Β΄ και Γ΄ Λυκείου, στην πλέον ώριμη πνευματικά ηλικία τους, θα αποστερηθούν ένα μάθημα –θεμέλιο της μόρφωσης και της πνευματικής συγκρότησης κάθε νέου, ένα μάθημα – βοήθημα για την κατανόηση παρελθόντος και παρόντος και τη διαμόρφωση ώριμων, κριτικά σκεπτόμενων και ενεργών πολιτών.

ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ.

6. Αναμφίβολα, το έγγραφο των οδηγιών διδασκαλίας εμπεριέχει ένα αρκετά πλούσιο υποστηριχτικό υλικό, καθώς και ποικιλία προτεινόμενων δραστηριοτήτων. Ωστόσο, ως προς το περιεχόμενο των διδακτικών ενοτήτων, είναι σαφές πως το ΙΕΠ και το Υπουργείο με τις συγκεκριμένες οδηγίες, για 2η συνεχή χρονιά, επιχειρεί να υποβαθμίσει σπουδαία ιστορικά γεγονότα, ολόκληρες ιστορικές περιόδους, «πρόσωπα και πράγματα» εντάσσοντάς τα στην κατηγορία της «συνοπτικής παρουσίασης», δηλαδή σε αυτά που δεν εξετάζονται και –κατά συνέπεια – δε θα λάβουν τη δέουσα προσοχή των μαθητών. Συν τοις άλλοις, με τον τρόπο αυτό απομονώνονται ουσιαστικά επιμέρους υποενότητες και προκύπτει αποσπασματικότητα στη διδασκαλία και στην πρόσληψη της γνώσης.
6. Για ορισμένα από τα παραπάνω, προτείνεται οι μαθητές «να αποκτήσουν μια γενική εικόνα» καθώς «αποτελούν ζητήματα γνωστά από προηγούμενες βαθμίδες», ιδιαίτερα τα σχετικά με το Βυζάντιο. Ο τελικός στόχος είναι οι μαθητές «να αποκτήσουν τη μεγάλη εικόνα της εποχής και …μια πολυδιάστατη εικόνα για το Βυζάντιο(!)» (σελ. 28 οδηγιών). Η δικαιολογία της προηγούμενης διδασκαλίας στο Γυμνάσιο δεν αποτελεί επιχείρημα για τη συνοπτική διδασκαλία των παραπάνω ενοτήτων, καθώς α. στο Γυμνάσιο το επίπεδο αντίληψης και κριτικής ικανότητας των παιδιών είναι σαφώς χαμηλότερο, το ίδιο και η ικανότητα τους για επεξεργασία των ποικίλων πηγών β. με δεδομένη τη –σε μεγάλο βαθμό –διδασκαλία του μαθήματος της ιστορίας στο Γυμνάσιο από ξενόγλωσσους συναδέρφους εγείρονται εύλογα ερωτήματα για το κατά πόσο επιτυγχάνονται οι διδακτικοί στόχοι.
6. Τέλος, είναι σαφές –επισημαίνεται , άλλωστε, εμμέσως πλην σαφώς και στο κείμενο των οδηγιών – πως οδηγούμαστε α. σε υποβάθμιση κυρίως της βυζαντινής – μεσαιωνικής ιστορίας, της ιστορίας του ελληνισμού υπό οθωμανικό ζυγό και ορισμένων ενοτήτων της αρχαιοελληνικής ιστορίας, στοιχείο που ίσως ενέχει και κάποιο βαθμό ιδεοληπτικής πρόσληψης της ιστορίας (ενδεικτική ως προς αυτό είναι και η  πρόταση για προέκταση της διδασκαλίας στη σελ. 50 των οδηγιών)  β. στην ανάδειξη ενοτήτων που προσδίδουν έναν περισσότερο κοινωνιολογικό χαρακτήρα στο μάθημα της ιστορίας, στοιχείο που προβληματίζει αναφορικά με  τον προσανατολισμό που επιχειρείται να αποκτήσει το μάθημα  και το ποιοι θα κληθούν να το διδάξουν.

ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΙΕΠ

• Στα θετικά του προγράμματος συγκαταλέγονται α. η πρόταση για αύξηση των ωρών διδασκαλίας από δύο σε τρεις β. η δημιουργία ψηφιοποιημένου σώματος πηγών γ. η ιδέα για την εφαρμογή πρακτικών, όπως τα παιχνίδια ρόλων, η δραματοποίηση κ.α.. δ. η υποχρεωτική επίσκεψη, μια φορά ετησίως, σε κάποιο αρχαιολογικό χώρο ή μουσείο. ε. η προσθήκη ιδιαίτερου κεφαλαίου με τις σύγχρονες εξελίξεις στον κόσμο.
• Σημεία κριτικής: 1. Η επιλογή –με ποια κριτήρια;- συγκεκριμένων θεμάτων για τους λεγόμενους θεματικούς φακέλους  δεσμευτικού  χαρακτήρα για τον εκπαιδευτικό. Γι’ αυτό και θα είναι καλό να δίνεται η δυνατότητα και στον εκπαιδευτικό  να ετοιμάζει τους δικούς του θεματικούς φακέλους. Σε κάθε περίπτωση, αν προχωρήσει αυτή η διάρθρωση του εκπαιδευτικού υλικού, θα σημάνει τον κατακερματισμό της παρεχόμενης γνώσης στο πλαίσιο του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. 2. Και πάλι, από το πρόγραμμα του ΙΕΠ για το Γυμνάσιο απουσιάζουν καίριες διδακτικές ενότητες της βυζαντινής –κυρίως –ιστορίας και πολιτισμού αλλά και των νεότερων χρόνων. 3. Τέλος, προβληματίζουν οι γενικές κατευθυντήριες οδηγίες της υποβάθμισης της πολιτικής ιστορίας, της απομείωσης της σημασίας των γεγονότων και των προσώπων στο ρου της ιστορίας.

Ως εκπαιδευτικοί, ως δάσκαλοι που αγαπούν και διδάσκουν το αντικείμενο της ιστορίας με μεράκι, αγωνιούμε για το τι μέλλει γενέσθαι στο περιεχόμενο διδασκαλίας του. Παρακαλούμε να ληφθούν σοβαρά υπόψη οι επισημάνσεις μας και να γίνουν τα δέοντα, ώστε να αποφευχθεί η περαιτέρω υποβάθμιση του μαθήματος σήμερα, αν θέλουμε να έχουμε ολοκληρωμένους πολίτες αύριο.