Εκπαιδευτικοί ως ρομπότ και παιδιά που μόνο για μάθημα δεν έχουν ανάγκη

Και να που όλα αυτά που πριν από λίγο καιρό τα αντιμετωπίζαμε ως «μη εφαρμόσιμες» προτάσεις του ΟΟΣΑ ήρθε η ώρα να τα εφαρμόσουμε. Μιλάω για την εξ αποστάσεως διδασκαλία.

Δημήτρης Τσιριγώτης. Φυσικός

Πολλά έχουν ακουστεί και γραφεί. Υπέρ και εναντίον. Δεν θέλω να είμαι αφοριστικός αφού αρκετοί συνάδελφοι προσέτρεξαν να την εφαρμόσουν ακόμα και πριν δοθεί τελική οδηγία. Σεβαστό. Όπως δεν θα ανεχτώ και οποιονδήποτε χλευασμό σε όσους έχουν αντίθετη γνώμη. Δεν είναι ώρα για να βγάλουμε το εκπαιδευτικόμετρο και να συγκριθούμε μεταξύ μας. Ας μην χωριστούμε σε «προκομμένους» και «ανεπρόκοπους» αλλά ας ανταλλάξουμε απόψεις.

Προσωπικά θα ήθελα να μιλήσω από την ανθρώπινη και παιδαγωγική σκοπιά. Εκφράζω την έντονη διαφωνία μου με την εξ αποστάσεως διδασκαλία ειδικά όταν πρόκειται για παιδιά. Θα σας αναφέρω τους λόγους τονίζοντας πως είναι απλά η δική μου γνώμη. Φυσικά κάθε διαφωνία είναι σεβαστή.

Διδασκαλία και απόσταση: έννοιες ασύμβατες

Καταρχάς ας ξεκινήσουμε από τις έννοιες απόσταση και διδασκαλία. Είναι εντελώς ασύμβατες. Διδασκαλία σημαίνει να σβήνεις τις αποστάσεις. Σημαίνει δίπλα, σχεδόν ακουμπιστά. Σημαίνει κοίταγμα στα μάτια. Σημαίνει παιδαγωγικός έρωτας και όταν μιλάμε για έρωτα δεν μπορούσε να μιλάμε και για απόσταση. Δεν είναι μια διαδικασία ανταλλαγής word και pdf. Ούτε τηλε- μαθητές να ανταλλάσουν bits and bytes με τηλε- εκπαιδευτικούς. Σ’ ένα διαδικτυακό περιβάλλον η «πρόσωπο με πρόσωπο» επαφή εξαφανίζεται. Και το πιο σημαντικό: η μάθηση χάνει την πλουραλιστική και ολιστική της διάσταση και γίνεται μια ψυχρή ανταλλαγή πληροφορίας. Με αυτήν την έννοια τι διαφορά έχει εάν στη θέση του εκπαιδευτικού υπάρχει ένα ρομποτικό σύστημα που μπορεί αυτόματα να στέλνει υλικό στους μαθητές, να λαμβάνει τις απαντήσεις τους από ασκήσεις και να τις αξιολογεί; Ουσιαστικά πρόκειται για πλήρης υποβάθμιση του ρόλου του εκπαιδευτικού και ως εκ τούτου και της σχέσης εκπαιδευτικού-μαθητή.

Και κάτι σημαντικό που θεωρώ πως διαφεύγει τελείως από τις προθέσεις του υπουργείου παιδείας. Πρόκειται για την αλληλεπίδραση των μαθητών μεταξύ τους όσον αφορά την εκπαιδευτική διαδικασία. Την έννοια της τάξης. Ειδικά στην ασύγχρονη εκδοχή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης αυτή είναι ανύπαρκτη. Ο εκπαιδευτικός ανταλλάσσει αρχεία με κάθε μαθητή ξεχωριστά. Κάτι σαν εξ αποστάσεως «ιδιαίτερο μάθημα» δηλαδή. Για ποιες ψηφιακές τάξεις μιλάμε τότε;

Η προσωρινή διακοπή της σχέσης εκπαιδευτικού-μαθητή δεν είναι πρόβλημα. Η αλλοίωσή της είναι

Ελπίζω αυτή η ώρα της αληθινής αλληλεπίδρασης με τους μαθητές μας να ξαναγυρίσει γρήγορα. Δεν θα ήθελα όμως με τίποτα να αλλάξει η σχέση μου μαζί τους. Να γίνω από πραγματικός εικονικός. Ακόμα και αν το τίμημα είναι να τους στερηθώ για κάποιο διάστημα.

Δεν είναι εικονική πραγματικότητα αυτό που ζούμε αυτή την περίοδο, είναι σκληρή πραγματικότητα. Μην υποτιμάμε τα παιδιά. Μπορούν να το αντέξουν όλο αυτό που έχει συμβεί στις ζωές τους αν τους το εξηγήσουμε όπως ακριβώς είναι και άμα τους ζητήσουμε να κάνουν υπομονή μέχρι να φτιάξουν τα πράγματα. Αν όμως πάμε να τους το κουκουλώσουμε λέγοντάς τους: «να ορίστε, τα μαθήματα συνεχίζονται, όλα είναι όπως πριν» πολύ φοβάμαι πως παίζουμε με το μυαλό τους. Και αυτό είναι πολύ πιο επικίνδυνο όταν μιλάμε για παιδιά.

Η υφυπουργός Παιδείας ,θέλοντας να υπερασπιστεί την ασύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση, δήλωσε πως είναι σημαντικό να μη χαθεί η σχέση μαθητή-εκπαιδευτικού, να συνεχίσει να υπάρχει έστω και διαδικτυακά. Μα η σχέση αυτή δεν χάνεται, διακόπτεται λόγω ανωτέρας βίας. Με το σκεπτικό αυτό της υφυπουργού τι θα έπρεπε δηλαδή να συμβαίνει το καλοκαίρι που κλείνουν τα σχολεία; Να διατηρείται και τότε η επαφή; Εξάλλου μια τέτοια σχέση είναι εξ ορισμού προσωρινή ασχέτως την σημασία της. Ο μεγάλος κίνδυνος είναι, όχι η διακοπή της σχέσης αλλά, η αλλοίωσή της. Θεωρώ πως είναι καλύτερα να περιμένουμε όσο χρειαστεί. Πόσο συνεπείς αλήθεια θα φανούμε στα μάτια των μαθητών μας όταν από τη μια τους τονίζουμε πως οι εικονικές σχέσεις που κάνουν κυρίως στα social media δεν είναι και δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τις πραγματικές σχέσεις ενώ από την άλλη θα τους ζητήσουμε να υποκαταστήσουν τη μέχρι τώρα πραγματική σχέση που είχαν μαζί μας με μια εικονική; Πολύ φοβάμαι πως η εξ αποστάσεως εκπαίδευση αντί να μας φέρει κοντά με τους μαθητές θα μεγαλώσει την απόσταση. Καλύτερα είναι να διατηρηθεί, έστω και στη μνήμη για κάποιο διάστημα, η ζωντανή και ουσιαστική σχέση που είχαμε παρά να αντικατασταθεί από μία παγωμένη και αμήχανη νέα σχέση.

Αλήθεια, η ανάγκη των παιδιών είναι να συνεχίσουν τα μαθήματα;

Πιστεύει πραγματικά κανείς πως αυτή τη στιγμή τα παιδιά έχουν ανάγκη να συνεχίσουν τα μαθήματα σαν να μην συμβαίνει τίποτα; Είναι σαν να τα ωθούμε στην άρνηση της πραγματικότητας. Πρέπει να αποδεχτούμε ότι δεν γίνεται με το ζόρι η επιστροφή στην κανονικότητα. Προσωπικά, ακόμα και αν αυτή την περίοδο δεν είχαν κλείσει τα σχολεία το τελευταίο που θα είχα στο μυαλό να κάνω θα ήταν το μάθημα της ημέρας. Φροντίδα, στήριξη και δύναμη θα προσπαθούσα να δώσω στα παιδιά. Έχουμε αναρωτηθεί σε τι κατάσταση βρίσκεται αυτή στιγμή η ψυχολογία των παιδιών; Τους ζητάμε την πλήρη απενεργοποίηση της ζωτικότητας και της κοινωνικότητάς τους. Από εμάς τα παιδιά σίγουρα δεν θέλουνε απλά να τα κρατάμε απασχολημένα. Γιατί, ας μην γελιόμαστε, αυτό πρόκειται να συμβεί με την εξ αποστάσεως εκπαίδευση: τα παιδιά απλά θα φορτώνονται με δουλειά για το σπίτι. Τίποτα άλλο. Η εργασιοθεραπεία σε αυτήν την περίπτωση δεν θα λειτουργήσει. Φοβάμαι μάλιστα μήπως τα πιέσουμε ακόμα περισσότερο. Είμαι σίγουρος πως όλα τα παιδιά λαχταρούν πρώτα από όλα να βρεθεί κάποιος να τους πει πως όλα θα πάνε καλά.

Η εκπαίδευση παιδιών δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται σαν project εταιρίας που πρέπει να ολοκληρωθεί πάση θυσία. Αυτή η νοοτροπία ταιριάζει σε τεχνοκράτες που έχουν στόχο να ολοκληρωθεί το work plan με κάθε τίμημα και με οποιαδήποτε παράπλευρη απώλεια ώστε να μπορεί να εξαργυρωθεί ως «μεγάλη επιτυχία εν μέσω δυσχερών καταστάσεων».

Αυτή το διάστημα τα παιδιά χρειάζονται περισσότερη Παιδεία, όχι Εκπαίδευση

Επειδή όμως πρέπει να λέμε και τα καλά, θεωρώ πως βρίσκεται στο σωστό δρόμο η πρόταση του υπουργείου για τις δραστηριότητες φιλαναγνωσίας για τους μαθητές. Ένα από πιο σημαντικά προβλήματα που καλώς ή κακώς βγήκαν στην επιφάνεια αυτές τις ημέρες του εγκλεισμού είναι πως τα παιδιά δεν ξέρουν άλλο τρόπο για να γεμίζουν τον ελεύθερό τους χρόνο εκτός από το να είναι μπροστά σε μια οθόνη. Η έλλειψη ενδιαφερόντων είναι ένα πολύ μεγάλο ζήτημα και φανερώνει το έλλειμμα Παιδείας. Κακά τα ψέματα, η φιλαναγνωσία αφορά την Παιδεία και όχι την Εκπαίδευση από την οποίαν έχουμε περίσσευμα στη χώρα μας. Καλό είναι να το θυμούνται πιο συχνά οι ιθύνοντες πως το υπουργείο που υπηρετούν λέγεται Παιδείας και όχι Εκπαίδευσης. Ειδικά αυτές τις δυστοπικές στιγμές τα παιδιά έχουν ανάγκη την Παιδεία και όχι την Εκπαίδευση.

Ένα ακόμα καλό που μπορεί να προκύψει από την εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι πιστεύω το εξής: Όπως και να το κάνουμε δημιουργείται ένας δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητών. Θα μπορούσε να είναι ιδιαιτέρως χρήσιμος στην απαραίτητη ψυχολογική στήριξη και επικοινωνία που έχουν ανάγκη τα παιδιά αυτή την περίοδο. Επίσης οι εκπαιδευτικοί μπορούν να συμβουλεύουν τα παιδιά και για τρόπους προφύλαξης από τον ιό αλλά και να στέλνουν υλικό και προτάσεις ώστε να περάσουν δημιουργικά τον χρόνο τους μέσα στο σπίτι. Βασική προϋπόθεση είναι τα προηγούμενα να διαπνέονται από χιούμορ και παιγνιώδη διάθεση. Το τονίζω άλλη μια φορά: τα παιδιά είναι τραυματισμένα και αν τα «στρώσουμε στη δουλειά» το τραύμα αυτό θα χειροτερέψει. Χρειάζονται φροντίδα και παράθυρα αισιοδοξίας.

Δεν νομίζω πως υπάρχει αυτή τη στιγμή εκπαιδευτικός στη χώρα μας που δεν θα λαχταρούσε να ήταν δίπλα με τους μαθητές του. Όχι όμως για να προχωρήσουμε την ύλη αλλά να κοιταχτούμε, να μετρηθούμε, να πούμε «είμαστε όλοι εδώ» και να ανασάνουμε χωρίς να φοβόμαστε πως οι ανάσες μας μπορεί να κάνουν κακό στους άλλους. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε «εξ αποστάσεως» αυτή την στιγμή είναι να ακούσουμε, με ασφάλεια, τις ανάσες των μαθητών μας αλλά όχι να τις κάνουμε πιο βαριές.