Εκπαίδευση των παιδιών των προσφύγων: ανθρώπινο δικαίωμα, ανθρωπιστική πρόκληση, εκπαιδευτική προτεραιότητα

Γιάννης Παντής, Γενικός Γραμματέας ΥΠΕΘ

Κανείς δεν γίνεται πρόσφυγας από επιλογή. Η έννοια είναι σύμφυτη με τον φόβο, την καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και τον ξεριζωμό. Σημαίνει τον εξαναγκασμό να ζει κανείς εξόριστος και στις περισσότερες περιπτώσεις να εξαρτάται από άλλους για την ικανοποίηση βασικών ανθρώπινων αναγκών, όπως είναι η τροφή, ένδυση, η στέγη, το αίσθημαασφάλειας.

Ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία, που βρίσκεται ήδη στον πέμπτο του χρόνο, μαζί με άλλες γεωπολιτικές εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή, όπως οι εμφύλιες συγκρούσεις και η τρομοκρατία στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, έχουν προκαλέσει τεράστιες ροές προσφύγων που σήμερα χτυπούν την πόρτα της Ευρώπης αγωνιζόμενοι να επιβιώσουν.

Οι κατεστραμμένες από τη σύρραξη οικονομίες δεν δίνουν στους ανθρώπους αυτούς καμιά προοπτική εργασίας, η απουσία οποιασδήποτε αξιόπιστης πολιτικής διαδικασίας δεν τους αφήνει ελπίδα για το σταμάτημα των βιαιοτήτων στο κοντινό μέλλον κι η ανθρωπιστική βοήθεια φτάνει όλο και πιο δύσκολα στις εμπόλεμες περιοχές. Γονείς που αγωνίζονται να εξασφαλίζουν τροφή και καταφύγιο για την οικογένειά τους, παιδιά που ζητιανεύουν αντί να πηγαίνουν σχολείο, γυναίκες που πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης, είναι ενδημικά χαρακτηριστικά μιας κατάστασης που πολλοί (κι ο ίδιος ο Πάπας κατά την επίσκεψή του στη Λέσβο την προηγούμενη εβδομάδα) έχουν αποκαλέσει την μεγαλύτερη ανθρωπιστική κρίση από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Σήμερα η Ευρώπη, και περισσότερο η Ελλάδα, το νοτιοανατολικό σύνορο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καλείται να δράσει για να συμβάλλει στην αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης. Η ύπαρξησημαντικού αριθμού προσφύγων στη χώρα, ένα ποσοστό από τους οποίους αναμένεται να παραμείνει στην Ελλάδα μέχρι την οριστική διευθέτηση του ζητήματος της μετεγκατάστασης σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες ή της επιστροφής στις εστίες τους μετά την αποκατάσταση της ειρήνης,καθιστά επιτακτική την ανάγκη διαμόρφωσης ενός ολοκληρωμένου Σχεδίου Δράσης για την ανθρωπιστικά επιβεβλημένη και βιώσιμη αντιμετώπιση του ζητήματος. Η εκπαίδευση έχει σημαντικό ρόλο σε αυτό το εγχείρημα για δύο λόγους: Πρώτον γιατί πρόκειται για ανθρώπους που έρχονται αποπροσανατολισμένοι και ευάλωτοι, αντιμετωπίζοντας την πρόκληση της προσαρμογής σε μια διαφορετική κουλτούρα και της συνεννόησης σε μια διαφορετική γλώσσα από αυτή του γενέθλιου τόπου τους. Και δεύτερον γιατί πάνω από το 30% των προσφύγων (σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ) είναι παιδιά, πολλά από τα οποία αν και βρίσκονται σε σχολική ηλικία δεν έχουν πάει ποτέ σχολείο .

Σε αυτή την κατεύθυνση με απόφαση του Υπουργού του ΥΠΕΘ κ.Φίλη έχουν ήδη συγκροτηθεί τρεις Επιτροπές για τη Στήριξη των Παιδιών των Προσφύγων. Μία Επιτελική του ΥΠΕΘ με συντονιστεί εμένα ως Γενικό Γραμματέα, μια Επιστημονική με πρόεδροτην καθηγήτρια κ. Βεντούρα και μία Καλλιτεχνική με πρόεδρο τον Πρύτανη της ΑΣΚΤ κ. Χαραλάμπους. Έργο των Επιτροπών αυτών είναι μεταξύ άλλων η διαμόρφωση του αναγκαίου Σχεδίου Δράσης και ο συντονισμός για την υλοποίηση του, λαμβάνοντας υπόψη ότι πρέπει να περιλαμβάνονται τρία διακριτά βήματα. Τι κάνουμε σήμερα, τι σχεδιάζουμε για το καλοκαίρι και τι προγραμματίζουμε για τον Σεπτέμβριο.

Το Σχέδιο Δράσης θα πρέπει επίσης να λαμβάνει υπόψη του τις διαφορετικές διαστάσεις που απαιτείται να έχει μια ολοκληρωμένη πολιτική για την εκπαίδευση και την κατάρτιση των προσφύγων και των μεταναστών και η οποία κινείται σε τέσσερις άξονες:

1. Στην διασφάλιση της πρόσβασης των νηπίων, των παιδιών και των εφήβων προσφύγων στις δομές υποστήριξης, φροντίδας, εκπαίδευσης και κατάρτισης που έχουν ανάγκησύμφωνα με τις διεθνείς Συνθήκεςκαι τα διεθνώς αποδεκτά ανθρωπιστικά και εκπαιδευτικά πρότυπα. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στην Ψυχοκοινωνική στήριξη των παιδιών και των οικογενειών τους, ιδιαίτερα των ασυνόδευτων παιδιών, και την συναισθηματική ενδυνάμωσή τους.

2. Στο σχεδιασμό, τη διοικητική υποστήριξη και τη διαχείριση των κατάλληλων εκπαιδευτικών δράσεων, όπως

* την φροντίδα και τη δημιουργική απασχόληση των νηπίων και των παιδιών πρώιμης σχολικής ηλικίας,

* την εκπαίδευση των παιδιών και των εφήβων σχολικής ηλικίας, πιθανόν αρχικά σε Τμήματα ένταξης και ενισχυτικής διδασκαλίας αν αυτό κριθεί αναγκαίο

* την επαγγελματική κατάρτιση των εφήβων και νέωνπου δεν έχουν ακαδημαϊκό προσανατολισμό,

* την επανακατάρτιση, τη διά βίου μάθηση και την πιστοποίηση όσων ενηλίκων διαθέτουν επιστημονικά ή / και επαγγελματικά προσόντα,

* την ανάπτυξη οριζόντιων δεξιοτήτων, όπως είναι ο ηλεκτρονικός αλφαβητισμός, η αγωγή υγείας κλπ, σε ολόκληρο τον πληθυσμό.

3. Στην κοινωνική διαχείριση του προσφυγικού πληθυσμού, ώστε η ένταξη στις εκπαιδευτικές δομές να είναι επιτυχήςυπό τους περιορισμούς που θέτει η τρέχουσα οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα.

4. Στη διαφύλαξη της ποιότητας εκπαίδευσης του ντόπιου πληθυσμού στις περιοχές των κέντρων φιλοξενίας και της συνεχούς βελτίωσης των εκπαιδευτικών παροχώνγια όλους.

Το έργο που καλείται να σχεδιάσει και να υλοποιήσει το ΥΠΕΘ έχει πρωτόγνωρες διαστάσεις ακόμα και σε σύγκριση με κάθε ανάλογες προσπάθειες που έχουν γίνει η γίνονται σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες που αποτέλεσαν προορισμό προσφύγων, με δεδομένο αφενός το επείγοντα και πιεστικό χαρακτήρα του εγχειρήματος και αφετέρου τον μεγάλο αριθμό παιδιών που πρέπει να ενταχθούν στην εκπαίδευση και την ασταθή γεωγραφική κατανομή τους. Σε πρόσφατη συνάντηση εργασίας που οργανώθηκε στη Σουηδία, τη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που τα τελευταία χρόνια είχε δεχθεί τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων ως ποσοστό του πληθυσμού της, και στην οποία εκτός από την Ελλάδα συμμετείχαν η Γερμανία, η Αυστρία, το Βέλγιο, η Πορτογαλία, η Σλοβενία η Νορβηγία, και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έγινε φανερό ότι καμία χώρα δεν διαθέτει σήμερα το σχέδιο και τις δομές να αντιμετωπίσει τις πρωτοφανείς ροές προσφύγων και ιδιαίτερα ασυνόδευτων παιδιών που φτάνουν στην Ευρώπη.

Το εγχείρημα είναι πολύ δύσκολο αλλά ήδη έχουμε τέσσερις πιλοτικές εφαρμογές στα Διαβατά, στον Ελαιώνα, στο Σχιστό και στην Λέσβο στις οποίες επιτελείται σημαντικό έργο. Από τις εκπαιδευτικές δράσεις που εφαρμόζονται εκεί διαμορφώσαμε ένα σύνολο καλών πρακτικών που σχεδιάζουμε να εφαρμοστούν άμεσα και στα άλλα Κέντρα Φιλοξενίας. Παράλληλα το ΥΠΕΘ σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ και την Uniceffσυμμετέχει σε κοινή ομάδα εργασίαςμε στόχους την διεθνοποίηση του ζητήματος, την διενέργεια εξειδικευμένων workshopsμε ειδικούς από όλο τον κόσμο και την καταγραφή των διεθνών καλών πρακτικών σε θέματα εκπαίδευσης παιδιών προσφύγων.

Η εκπαίδευση των παιδιών των προσφύγων αποτελεί για το Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων, όπως έχει επανειλημμένα δηλώσει ο Υπουργός κ. Φίλης, όχι απλά μια εκπαιδευτική προτεραιότητα αλλά κυρίως ένα ανθρώπινο δικαίωμαμια τεράστια ανθρωπιστική πρόκληση την οποία πρέπει να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία.