ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΜΙΧΕΛΗ*
Στην ιστορική διαδρομή της εκπαιδευτικής πολιτικής στη χώρα, η δημοκρατία στην εκπαίδευση ήταν ζητούμενο. Πώς το γενικό αυτό πρόβλημα έγινε συγκεκριμένο; Πώς έγινε αίτημα; Τι ακριβώς διεκδικήθηκε; Τι εφαρμόστηκε στην εκπαιδευτική πράξη;
Από τα δεδομένα της εκπαιδευτικής πράξης καταγράφεται πως η δημοκρατία στην εκπαίδευση αναζητήθηκε στην πρόσβαση όλων των μαθητών (αγόρια – κορίτσια, αγροτικός πληθυσμός κ.λπ.) στο περιεχόμενο των αναλυτικών προγραμμάτων και στα ζητήματα διοίκησής της.
Βάσιμα μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι, όταν τα ποσοστά φοίτησης των κοριτσιών προσέγγιζαν αυτά των αγοριών, η εκπαίδευση μπορούσε να χαρακτηριστεί ως πιο δημοκρατική. Διότι υπήρξαν εποχές που δεν επιτρέπονταν -δεν προβλέπονταν- σχολεία για τα κορίτσια. Αυτό συνέβη με τη μεταρρύθμιση του 1929. Έως τότε δεν προβλέπονταν Γυμνάσια Θηλέων (τέτοια ιδρύθηκαν τη δεκαετία του ’30) και μόνον «οι κορασίδες» των αστικών οικογενειών μπορούσαν να φοιτούν σε ειδικά γι΄αυτές σχολεία, της Αθήνας κυρίως. H ποσοστιαία ισότητα φοίτησης αγοριών-κοριτσιών ήρθε στη Μέση Εκπαίδευση με τη μεταρρύθμιση του 1964. Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 ακολούθησαν τα μεικτά σχολεία.
Σημαντική υπήρξε η εξέλιξη του περιεχομένου των αναλυτικών προγραμμάτων. Ο σταδιακός αναπροσανατολισμός του προγράμματος σπουδών αλλά και της εισαγωγής νέων μαθημάτων εξισορρόπησε, εν μέρει, την αρχική αρχαιολατρία και την ελλειμματική διδασκαλία των θετικών επιστημών. Oυσιαστικός αναπροσανατολισμός του περιεχομένου σε δημοκρατική κατεύθυνση παρατηρήθηκε για πρώτη φορά με τη μεταρρύθμιση του 1964. Με αυτή σταδιακά επικράτησε και τελικά καθιερώθηκε (1975) η δημοτική γλώσσα στα σχολεία. Την περίοδο της μεταπολίτευσης εισήχθησαν στο αναλυτικό πρόγραμμα σύγχρονα μαθήματα και το σύνολο της πλούσιας ελληνικής λογοτεχνίας. Δεν έγινε βέβαια το τολμηρό βήμα της αναφοράς και της άλλης άποψης, στα θεωρητικά μαθήματα, ως βήμα υποκίνησης διαλόγου και κριτικής σκέψης.
Όσον αφορά στη διοίκηση της εκπαίδευσης, σημαντικά ήταν, τις τελευταίες δεκαετίες, τα βήματα συμμετοχής των εκπαιδευτικών ως εργαζομένων. Τα υπηρεσιακά συμβούλια, ως τα ανώτερα όργανα διοίκησης, αποτελούνταν αποκλειστικά από ανώτερα υπηρεσιακά στελέχη. Μάλιστα δε τις ταραγμένες πολιτικές περιόδους (μεταξική δικτατορία, περίοδος Εμφυλίου και αμέσως μετά) στα υπηρεσιακά συμβούλια των εκπαιδευτικών μετείχε και στρατιωτικός επίτροπος. Το πρώτο βήμα συμμετοχής των εκπαιδευτικών ως εργαζομένων στα υπηρεσιακά συμβούλια έγινε το 1975 με τη θεσμοθέτηση της ισότιμης συμμετοχής εκλεγμένου εκπροσώπου των εκπαιδευτικών σ΄αυτά. Ακολούθησε η διεύρυνση του μέτρου αυτού με τη θεσμοθέτηση δύο εκλεγμένων εκπροσώπων στα πενταμελή υπηρεσιακά συμβούλια (1986).
Τελευταία (2015) θεσμοθετήθηκε ως ένα από τα κριτήρια επιλογής των στελεχών της διοίκησης της εκπαίδευσης και η ψήφος των εκπαιδευτικών με σημαντική βαρύτητα, πέραν της συμμετοχής των εκπροσώπων τους στα συμβούλια κρίσεως – επιλογής.
Τελικά έγινε η εκπαίδευση πιο δημοκρατική;
Αν δεχθούμε ως βάσιμες τις παρακάτω δύο παραδοχές:
α) Πρώτιστη προτεραιότητα – μέλημα της εκπαίδευσης είναι ο μαθητής, ακολουθεί το περιεχόμενό αυτής και στη συνέχεια ο εκπαιδευτικός, και
β) Καθοριστικό κριτήριο δημοκρατικής εκπαίδευσης είναι η δυνατότητα αυτής να επιτρέπει σε μέγιστο βαθμό την κοινωνική κινητικότητα, δηλαδή να μπορεί να οδηγεί παιδιά κατώτερων κοινωνικών ομάδων σε βελτίωση της κοινωνικής τους θέσης (Αντουάν Προστ), όπως έγινε στη χώρα με τη μεταρρύθμιση του 1964,
τότε όλες οι προαναφερόμενες επιμέρους δημοκρατικές βελτιώσεις στη διοίκηση και στο περιεχόμενο της εκπαίδευσης είναι μεν αναγκαίες, αλλά δεν αποδεικνύονται εξ ορισμού και ικανές για μια πιο δημοκρατική εκπαίδευση.
Τελικά οδηγούμαστε στην άποψη πως και άλλοι παράγοντες, πέραν των εκπαιδευτικών, επηρεάζουν τα αποτελέσματα της εκπαίδευσης. Προφανώς αυτοί είναι γενικότεροι κοινωνικοί. Η αποδοχή αυτής της άποψης ουδόλως ακυρώνει τις συνεχείς προσπάθειες για τον εκδημοκρατισμό της εκπαίδευσης, έστω και στα επί μέρους. Αυτό πρέπει να ‘ναι και το καθημερινό μέλημά μας.
* Ο Θανάσης Μιχελής είναι εκπαιδευτικός και βουλευτής Φθιώτιδας του ΣΥΡΙΖΑ.
Ακολουθείστε το iPaidia στο Google News