ΕΚΠΑ: Δραστηριότητες για τα παιδιά προσφύγων

Ομιλία

Αλεξάνδρα Ανδρούσου

Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Διδακτικής Μεθοδολογίας

Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στη Προσχολική Ηλικία

Σήμερα θα σας παρουσιάσουμε την παρέμβαση του ΤΕΑΠΗ στην ανοιχτή δομή φιλοξενίας του Ελαιώνα που ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2015 και συστηματικά συνεχίζεται μέχρι σήμερα δύο φορές την εβδομάδα. Πρόκειται για μια Πρωτοβουλία Αλληλεγγύης με την μορφή μιας παιδαγωγικής παρέμβασης που αποφάσισε η ΓΣ του Τμήματός μας να οργανώσει το Σεπτέμβριο του 2015.

Γιατί ένα Πανεπιστημιακό Τμήμα αποφασίζει να ξεκινήσει μια τέτοια δράση;

Το Τμήμα μας εκπαιδεύει εκπαιδευτικούς ως στοχαζόμενους επαγγελματίες με έντονη τη κοινωνική διάσταση και τον κριτικό προσανατολισμό στο Προπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών του. Τόσο στις ερευνητικές ενασχολήσεις των μελών ΔΕΠ (βλ πρόγραμμα Θράκης, ποικίλα προγράμματα παρέμβασης των μελών ΔΕΠ) όσο και μεταπτυχιακά του πχ το ΠΜΣ “Εκπαίδευση και Ανθρώπινα δικαιώματα” υπάρχει έντονη η σύνδεση με την κοινωνία και η προετοιμασία των φοιτητών/τριών μας για να γίνουν εκπαιδευτικοί που στοχάζονται και προσαρμόζουν τη δράση τους στο εκάστοτε κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο. Σε μια τόσο δύσκολη στιγμή, όπου η χώρα περνά μια τέτοιου μεγέθους κρίση, θεωρήσαμε ότι η θέση του Δημόσιου πανεπιστήμιου- παρόλες τις δραματικές δυσκολίες που βιώνει- και ειδικότερα του Τμήματός μας έπρεπε να είναι στο πλευρό των προσφύγων και των δομών αλληλεγγύης.

Έτσι, μετά από επαφή με το Δήμο ΑΘηναίων και τον κύριο Παπαγιαννάκη και την Ανοιχτή Δομή Φιλοξενίας του Ελαιώνα με τους υπεύθυνους την Ιωάννα Μπέκιου και τον Μαχμούντ Αμπντελρασούλ αποφασίστηκε να οργανωθεί αυτή η παρέμβαση για την οποία θα σας μιλήσουμε σήμερα. Η πρώτη φάση της παρέμβασης από τον Οκτώβριο του 2015 μέχρι σήμερα ήταν πιλοτική: μια ομάδα φοιτητών και φοιτητριών, με τη δική μου εποπτεία και συντονισμό, και την στήριξη και των 25 διδάσκοντες και διδάσκους και της γραμματείας του Τμήματος,- τους ευχαριστώ όλους και όλες και από αυτή την θέση- ανέλαβε να οργανώσει μια παρέμβαση δοκιμάζοντας να δουλέψει σε ένα ανοιχτό, δυναμικό και ιδιαιτέρως ρευστό πλαίσιο. Σήμερα στην αρχή του εαρινού εξαμήνου, όπως και είχαμε από την αρχή δεσμευτεί, είμαστε πια σε θέση να παρουσιάσουμε αυτή την παρέμβαση σε εξέλιξη με στόχο να την ανοίξουμε σε περρισσότερους/ες φοιτητές/τριες, σε συνεργασία πιθανόν με το ΠΤΔΕ και με ενδεχόμενο στόχο να επεκταθούμε και σε άλλους χώρους όπου υπάρχει τέτοιου τύπου ανάγκη.

Δυό λόγια για το τι σημαίνει μια εκπαιδευτική παρέμβαση, οργανωμένη από ένα Τμήμα που εκπαιδεύει μελλοντικούς εκπαιδευτικούς προσχολικής αγωγής. Δεν πρόκειται απλώς για μια πρωτοβουλία αλληλεγγύης αλλά για κάτι αρκετά διαφορετικό: πρόκειται για μια εκπαιδευτική – κοινωνική παρέμβαση που στόχο έχει να δημιουργήσει ένα σταθερό και συγχρόνως ανοιχτό πλαίσιο, όπου τα παιδιά των προσφύγων που βρίσκονται στον Ελαιώνα να μπορέσουν να εκφραστούν, να παίξουν, να διασκεδάσουν να λειτουργήσουν και πάλι ως παιδιά. Η παρέμβαση αυτή οργανώνεται με βάση τη θεωρητική θέση της κριτικής παιδαγωγικής που αποτελεί ένα βασικό σημείο αναφοράς στην εκπαίδευση των φοιτητών/τριών μας.

Η Κριτική παιδαγωγική υποστηρίζει οτι οι παιδαγωγοί στα σχολεία αλλά και αλλού, πρέπει να αντισταθούν στους μηχανισμούς αναπαραγωγής των ανισοτήτων με βάση τη φυλή, την κοινωνική τάξη και το φύλο, και να γίνουν οι ίδιοι φορείς προσωπικής και κοινωνικής ενδυνάμωσης όλων των παιδιών και κυρίως των μη προνομιούχων στην προοπτική της ισότητας και της χειραφέτησης. Ενδυνάμωση σημαίνει παροχή όλων εκείνων των μέσων ώστε να αποκτήσουν το “θάρρος” το οποίο χρειάζονται για να αλλάξουν την κοινωνική τάξη πραγμάτων, όπου αυτό είναι αναγκαίο. Οι μελλοντικοί παιδαγωγοί στο Τμήμα μας εκπαιδεύονται με τρόπο ώστε, λαμβάνοντας υπόψη τα εκάστοτε πολιτισμικά, φυλετικά, ταξικά, ιστορικά και έμφυλα πλαίσια στα οποία θα βρεθούν, να αναπτύξουν παιδαγωγικές μορφές που ενσωματώνουν τη διαφορά, και την πολλαπλότητα, και να μην υπηρετούν την ομοιογένεια.

Η συγκεκριμένη παρέμβαση έπρεπε για να μπορέσει να πετύχει να λάβει υπόψη της το συγκεκριμένο πλαίσιο το οποίο μπορεί να συνοψιστεί στα εξής:

μια ανοιχτή δομή φιλοξενίας όπου συνυπάρχουν οικογένειες με παιδιά διαφορετικών ηλικιών, γλωσσών, εθνοτήτων και θρησκειών.
ένας χώρος “φιλοξενίας” ανθρώπων σε μετάβαση, με τραύματα ψυχικά και σωματικά που αναμένουν να φύγουν: ένα είδος τράνζιτο
ένας χώρος που συνυπάρχουν εκπρόσωποι υπουργείων, μκο, εθελοντές, αλληλέγγυοι, γιατροί, η ύπατη αρμοστεία του ΟΗΕ, διερμηνείς: …μια μικρή πολιτεία με ιεραρχίες, πολιτικές διαφωνίες, συναισθήματα, προσδοκίες, ρητές και άρρητες μικρές συγκρούσεις, στερεότυπες αντιλήψεις κλπ.

Σε τι μπορεί να στοχεύσει μια παιδαγωγική παρέμβαση σε ένα τόσο ρευστό, ανοιχτό και πρωτόγνωρο για όλους πλαίσιο;; Πώς μπορεί να διασφαλιστεί ότι δεν θα είναι μια αφ’υψηλού, “φιλάνθρωπη”, δραστηριότητα που τελικά αντί να απαλύνει το πόνο, θα τονίζει τις διαφορές (ήρθαμε εμείς από το περίσσευμά μας να σας διασκεδάσουμε, να σας δείξουμε μια χαριτωμένη άλλη ζωή, να σας φέρουμε τα δικά μας παιχνίδια κλπ)

Το δυσκολότερο πράγμα σε τέτοιες παρεμβάσεις είναι να προσεγγίσει κανείς το πληθυσμό με τρόπο που να μην μοιάζει με “εισβολέας” (θετικών προθέσεων αλλά δεν παύει να είναι εισβολέας εκείνος που παρεμβαίνει χωρίς να υπάρχει διατυπωμένο αίτημα), να μην έχει τα χαρακτηριστικά της “φιλανθρωπίας” του ανώτερου προς τον κατώτερο, αλλά να ενταχθεί με τρόπο που να σέβεται και να “συνομιλεί” με τον άλλο.

Άρα στη περίπτωση του Ελαιώνα ο σχεδιασμός της δράσης μας έλαβε υπόψη τη θέση αυτών των παιδιών, δηλαδή μια θέση πρόσφυγα- θύμα πολέμων και σχέσεων εξουσίας που βρίσκονται σε μια συνθήκη “εξάρτησης” από τη δική μας διάθεση, εγκλωβισμένα σε μια συνθήκη που δεν κατανοούν.

Για να σχεδιαστούν και να οργανωθούν οι δραστηριότητες ξεκινήσαμε με μια ταχύρρυθμη εκπαίδευση με την συνεργασία της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ – με την οποία το Τμήμα έχει μακρά ιστορία συνεργασίας- ώστε να κατανοήσουμε τις ιστορικές και πολιτικές συγκυρίες που δημιούργησαν αυτό το κύμα προσφυγιάς και μετανάστευσης. Χωρίς αυτή την αρχική κατανόηση και την συνεχή επεξεργασία των δεδομένων που είχαμε, οι στόχοι δεν θα μπορούσαν να διατυπωθούν με σχετική ακρίβεια και κυρίως δεν θα μπορούσαν να λειτουργήσουν οι δραστηριότητες. Ο μήνας προετοιμασίας αφιερώθηκε αφενός στη κατανόηση των ιστορικών και πολιτικών παραμέτρων αυτής της κρίσης και αφετέρου στην γνωριμία και ενδυνάμωση της ομάδας παρέμβασης και την αναζήτηση κατάλληλων παιδαγωγικών εργαλείων. Και παράλληλα σε κάτι πολύ σημαντικό: στην δέσμευση σε μια συλλογική δράση.

Η ομάδα αποτελείται από 25 φοιτητές/τριες του τμήματος. Μια ομάδα παρέμβασης που σήμερα θα μοιραστεί μαζί σας την εμπειρία της, τους στοχασμούς της, τις αγωνίες και τα συναισθήματά της. Θα προσπαθήσουμε να αποτυπώσουμε τις φάσεις της παρέμβασης (σχεδιασμός, υλοποίηση, αξιολόγηση και αναστοχασμός). Εκτός από τις φυσικές συναντήσεις των μελών της για την οργάνωση και το σχεδιασμό, για να πολλαπλασιαστεί η ανταλλαγή των οπτικών και να υπάρξει από τη μια μέρα στην άλλη αναπροσαρμογή κλπ έχουμε δημιουργήσει μια κλειστή ομάδα στο φμπ όπου κάθε φορά μια φοιτήτρια/ένας φοιτητής αναλαμβάνει να καταγράψει το τι έγινε, οι υπολοιποι/ες σχολιάζουν συζητούν και αναλύουν αυτά που έγιναν.. Δουλεύουμε σε μια λογική έρευνας – δράσης, την ίδια λογική δηλαδή στην οποία εκπαιδεύουμε τους φοιτητές/τριες για να γίνουν παιδαγωγοί – ερευνητές του έργου τους και κυρίως ενεργοί και κριτικοί πολίτες που παρεμβαίνουν στοχαστικά και δυναμικά.

Μετά από τους πρώτους τέσσερις μήνες περίπου δράσης, σκεφτόμαστε να “ανοίξουμε” αυτή τη δράση σε μεγαλύτερο αριθμό φοιτητών/τριών. Στόχος είναι να εκπαιδευτούν από τους ίδιους τους φοιτητές/τριες που ήδη συμμετέχουν, νέες ομάδες ώστε να εναλλαγούν και άλλοι/ες στη δράση αυτή και κυρίως να την οργανώσουν πια οι ίδιοι φοιτητές και φοιτήτριες σε μια λογική αλλοδιδακτικής.

Κλείνοντας τη μικρή αυτή εισαγωγή, αυτή η παρέμβαση είναι μια δράση για τους πρόσφυγες, αλλά είναι εξίσου μια δράση για μας τους ίδιους τους παρεμβαίνοντες/ουσες και για την ελληνική κοινωνία. Με λίγα λόγια, για να είναι μια παρέμβαση πραγματικά πετυχημένη δεν μπορεί παρά να στοχεύει και στα δύο μέρη: σε αυτούς που δέχονται το προσφερόμενο έργο και σε αυτούς που παρεμβαίνουν. Είναι εξίσου σημαντικό αυτό και ειδικά στη δική μας περίπτωση που εκπαιδεύουμε εκπαιδευτικούς έχει μεγάλη σημασία. Όμως θαρρώ ότι έχει μια παραδειγματική αξία γενικότερη αυτή τη στιγμή: η σημερινή κρίση που ζούμε στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, είναι η μεγαλύτερη μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Διατρέχει όλα τα στρώματα της κοινωνίας, όλους τους θεσμούς, όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητάς μας. Δοκιμάζει αντοχές, ιδεολογίες, πολιτικές.

Η μόνη λύση για να απαντήσουμε σε αυτή την πρόκληση είναι να στοχαστούμε και να συνεργαστούμε ώστε να ανοίξουμε νέους δρόμους.

Η πρόκληση είναι μεγάλη για όλη την κοινωνία και μεγαλύτερη για την πανεπιστημιακή κοινότητα που εκπαιδεύει τις νέες γενιές. Ελπίζω η σημερινή ημερίδα μας να αποτελέσει την αρχή για την δημιουργία συνεργασιών με στόχο ακριβώς τη συλλογικότητα και τον πολλαπλασιασμό της αποτελεσματικότητάς μας. Για το καλό όλων και όχι μόνο των προσφύγων σήμερα, μεταναστών χθες, ποιός ξέρει ποιών αύριο.

Χαιρετισμός στην εκδήλωση του ΤΕΑΠΗ
«Εμπειρίες από την παρέμαση του ΤΕΑΠΗ στην Ανοιχτή Δομή
Φιλοξενίας Προσφύγων Ελαιώνα»

Το τεράστιο προσφυγικό κύμα είναι μια μεγάλη πρόκληση για την ελληνική κοινωνία σε πολλά επίπεδα. Μας δοκιμάζει, μας πανικοβάλει, μας αποσταθεροποιεί, μας θυμώνει και μας ενοχοποιεί, μας βγάζει μερικές φορές φορές έναν κακό εαυτό, αλλά αυτό που είναι εντυπωσιακό είναι ο καλός εαυτός που υπερίσχυσε σε τόσες και τόσες περιπτώσεις. Ένας τέτοιος καλός εαυτός είναι αυτό που γίνεται σήμερα εδώ ενταγμένο στην κινητοποίηση ολόκληρου του πανεπιστημίου μας για το προσφυγικό.
Οι Έλληνες ξέρουν από προσφυγιά λένε πολλοί όταν τους παίρνουν συνέντευξη στην τηλεόραση. Και όντως ξέρουν. Ενάμιση εκατομμύριο πρόσφυγες έφτασε στην Ελλάδα το ’22, ένα εκατομμύριο μετανάστες στις αρχές του ’90. Η ενσωμάτωση αυτών των πληθυσμών δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση. Όπως δεν είναι και η σημερινή συνθήκη, όταν μάλιστα φυσάει και ένας κακός άνεμος στην Ευρώπη, όπως το περιέγραψε πρόσφατα o Gianni Pittella στην επίσκερψή του στην Ελλάγα. Όμως εν τέλει η ελληνική κοινωνία αποδείχτηκε ανθεκτική και πολυμήχανη. Έτσι πιστεύω ότι θα αποδειχτεί και τώρα.
Θα σας ακούσουμε σήμερα να μας μιλάτε για τα παιδιά. Τα παιδιά αυτά έχουν βιώσει, και συνεχίζουν ζουν, μεγάλη αναταραχή και ψυχολογική πίεση σε κάθε τους βήμα. Μια ζωή που κυριαρχεί η έλλειψη κανονικότητας, βεβαιότητας και ασφάλειας. Παιδιά που πενθούν την απώλεια και καλούνται να μεταβολίσουν αυτό το πένθος και να επενδύσουν στη ζωή. Οι δυσκολίες, και μάλιστα αυτής της τάξης αναγκάζουν τα παιδιά να ωριμάσουν απότομα. Διαβάζουμε ότι σε ορισμένες χώρες οι νεαροί ταξιδιώτες προσποιούνται ότι είναι ενήλικες προκειμένου να αποφύγου τυχόν καθυστερήσεις ή την κράτηση κατά τη διάρκεια του ταξειδιού τους και έτσι εκτίθενται στον κίνδυνο να πέσουν θύμα εκμετάλλευσης.
Συνεχίστε λοιπόν τη δράση σας, συνδράμοντας το κάθε παιδί ξεχωριστά και όλα μαζί ως ομάδα, με την καθοδήγηση της δημιουργικής συναδέλφου Αλεξάνδρας Ανδρούσου. Αυτό δεν είναι παρά μόνο η αρχή. Ελπίζω να πολλαπλασιαστεί το ενδιαφέρον και η αλληλεγγύη εκ μέρους των φοιτητών και φοιτητριών του Πανεπιστημίου μας να πολλαπλασιαστεί.
Θάλεια Δραγώνα
Κοσμήτωρ Σχολής Επιστημών της Αγωγής