της Ρούλας Καλαρά

«Είναι Φθινόπωρο.

Βρέχει.

Όλα είναι κίτρινα κατακίτρινα.

Δεν έχω να γράψω τιποτα άλλο γιαυτό θα σου κάνω μια πρόσθεση…»

Αυτή ήταν η πρώτη Έκθεση, με τίτλο «Το Φθινόπωρο», που πήρα στα χέρια μου από μαθήτρια του Δημοτικού που της έκανα μάθημα, ένα Καλοκαίρι στο χωριό, φοιτήτρια ακόμα. Δεν την ξέχασα ποτέ, γιατί οι χιλιαδες εκθέσεις που διόρθωσα έκτοτε θα μπορούσαν κάλλιστα να έχουν αυτό το περιεχόμενο: δεν έχω να γράψω τίποτα άλλο και, κυρίως, τίποτα δικό μου, εκτός από παπαγαλισμένες ξένες ιδέες και κονσέρβες από τα φροντιστήρια. Ποτέ δεν κατάλαβα την ονομασία του μαθήματος: «Έκθεση»! Δηλαδή; Μια εποχή, μάλιστα, την έλεγαν «Έκθεση Ιδεών». Γιατί όχι και έκθεση Ανηλίκων; Σήμερα τη λένε «Παραγωγή Κειμένου». Σιγά την παραγωγή.
Προτού διοριστώ στο Δημόσιο, είχα κι εγώ Φροντιστήριο. Διακρίθηκα μάλιστα ως «εκθεσού» — εγώ που ποτέ δεν θεώρησα την Έκθεση μάθημα και που πάντα υποστήριζα την κατάργησή της. Τέλος πάντων, συνέχισα ως «εκθεσού» και στο Λύκειο. Όσοι διδάσκαμε Έκθεση στις κατευθύνσεις, ήμασταν και οι διορθωτές στις πάσης φύσεως εισαγωγικές εξετάσεις. Ακόμα και εκθέσεις υποψηφίων ελεγκτών πολιτικής αεροπορίας έχω διορθώσει.
Αλλά η κορυφή της σχετικής καριέρας μου ήταν όταν κλήθηκα να διορθώσω εκθέσεις υποψήφιων πρακτόρων της ΕΥΠ, σε κάτι υπόγεια.
Παντού το ίδιο ακριβώς χάλι: αποστήθιση από εκθεσάρια κάθε είδους. Αχώνευτες ιδέες άλλων, ολοφάνερα ξένες στον μαθητή, κατεβατά ολόκληρα με κενολογίες, πομφόλυγες και ανοησίες. Και το 14 του εθνικού Μ.Ο. ο συνήθης βαθμός. Θα μπορούσα, χωρίς τύψεις, να δηλώσω ότι με το συγκεκριμένο μάθημα κοροϊδεύουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο, καθηγητές και μαθητές. Στα Γυμνάσια και στα Λύκεια οι Φιλόλογοι είναι υποχρεωμένοι να έχουν οπωσδήποτε στο πρόγραμμά τους Έκθεση. Και επειδή, σύμφωνα με το «εθιμικό δίκαιο», η κατανομή μαθημάτων γίνεται με το κριτήριο της αρχαιότητας, διαλέγουν πρώτα οι παλιοί και στους νεότερους πέφτουν συνήθως οι περισσότερες Εκθέσεις. Μια χρονιά στο Πολυκλαδικό μια συνάδελφος βρέθηκε να διδάσκει Έκθεση σε τρία τμήματα. Και, βεβαίως, Έκθεση σημαίνει τετράδια στο σπίτι με κατεβατά για διόρθωση. Συνήθως κατεβατά με αμέτρητα ορθογραφικά και συντακτικά λάθη, εκτός από το περιεχόμενο.
Τα παλαιότερα χρόνια, η διδασκαλία της Έκθεσης εξαρτιόταν ολοκληρωτικά από τον καθηγητή, το υπόβαθρό του και τις ικανότητές του. Έχωνε δηλαδή τις ιδέες του, αν είχε, στο μυαλό των παιδιών και εκείνα μετά τις έγραφαν στην Έκθεση. Να γελάς και να κλαις. Αργότερα ήρθαν τα βιβλία Γλώσσας-Έκφρασης και η Έκθεση εντάχθηκε εκεί. Όταν βρέθηκα στο Γυμνάσιο, κάτι τέτοια βιβλία κλήθηκα να διδάξω και με βάση αυτά να μεταδώσω στους μαθητές μου τις απαιτούμενες ιδέες για να μπορέσουν να γράψουν την περίφημη Έκθεση. Ανοικονόμητα βιβλία. Φλύαρα, ανερμάτιστα, με κακοχωνεμένες «μοντέρνες» θεωρίες και όρους. Να μην ξέρεις από πού ν’ αρχίσεις και πού να καταλήξεις. Για να διδάξεις κάποια βασικά στοιχεία που έπρεπε να γνωρίζουν τα παιδιά προκειμένου να ανταποκριθούν σε ένα συγκεκριμένο θέμα Έκθεσης, έπρεπε να διασχίσεις είκοσι σελίδες με Γραμματική και Συντακτικό! Πόσες φορές πήγα κατευθείαν στο διά ταύτα δε λέγεται.
Μιλάμε εδώ για παιδιά 12 και 13 χρονών, που στην πλειονότητά τους δεν είχαν ιδέα για κανένα απολύτως θέμα. Απλώς, αποστήθιζαν τσάτρα πάτρα τις ιδέες του διδάσκοντος και του βιβλίου ή, αλλιώς, δεν έγραφαν τίποτα. Η πρώτη συζήτηση που έκανα εγώ με τους μαθητές του Γυμνασίου στους οποίους αναλάμβανα να διδάξω Έκθεση, είχε περίπου ως εξής:
—Έχετε ντουλάπα με ρούχα στο δωμάτιο σας;
—Ναι, κυρία! (ενθουσιασμός)
—Τηλεόραση;
—Ναι, κυρία! (ενθουσιασμός)
—Βιβλιοθήκη;

—…
—Εφημερίδα διαβάζουν οι γονείς σας;
—…
Ελάχιστα παιδιά, τόσο στην επαρχία όσο και στην Αθήνα, είχαν βιβλιοθήκες και μάλιστα στο δωμάτιό τους. Σε ελάχιστα σπίτια έμπαιναν εφημερίδες. Οι γονείς είχαν ως προτεραιότητα τα ρούχα και τις ανέσεις. Τι να γράψουν στην Έκθεση παιδιά που δεν είχαν ανοίξει βιβλίο, που αγνοούσαν ότι υπάρχουν εφημερίδες. Δύσκολα τα πράγματα. Ένα από τα πρώτα Σαββατοκύριακα τους ανέθετα να φέρουν τη Δευτέρα στην τάξη μια κυριακάτικη εφημερίδα, όπου θα είχαν επισημάνει ένα άρθρο που τους είχε τραβήξει την προσοχή. Αυτή η μέθοδος δούλευε, αλλά μόνο με ορισμένα παιδιά. Στα περισσότερα τμήματα, η πλειοψηφία απλώς μάθαινε τους τίτλους των εφημερίδων. Οι περισσότεροι γονείς επίσης δεν με βοηθούσαν. Πάλι καλά που δεν βρήκα και τον μπελά μου ότι κάνω «αριστερή πολιτική διαπαιδαγώγηση» στα παιδιά τους, όπως ακούστηκε κάποτε.
Έτσι, κατέληξα εντέλει σε δικές μου αυτοσχέδιες μεθόδους, ως συνήθως. Ζήσαμε ωραίες στιγμές με τα παιδιά και χρησιμοποιήσαμε απίθανα μέσα. Μια φορά, σε μια τάξη στο Μαράσλειο, είχαμε φτάσει σε μια ενότητα που μας καλούσε να γράψουμε Έκθεση για τη ρύπανση του περιβάλλοντος, αφού μας δίδασκε πρώτα καμιά εικοσαριά σελίδες με παραδείγματα Γραμματικής και Συντακτικού. Τα παιδιά κοιμούνταν όρθια. Και μόνο που ανοίγαμε αυτό το βιβλίο, η δυσαρέσκεια και η πλήξη καταπλάκωναν, τόνοι ολόκληροι, τα παιδιά. Απλώς περίμεναν να περάσει η ώρα και να χτυπήσει το κουδούνι. Μου την έδωσε! Όχι με τα παιδιά, φυσικά, αλλά με το βιβλίο! Τους είπα επί λέξει: «Βάλτε το βιβλίο στην τσάντα και να μην το ξαναφέρετε μαζί σας μέχρι να σας πω. Πάρτε ένα τετράδιο κι ένα μολύβι και φεύγουμε απ’ την τάξη»! Χαμός! Τους είπα ότι, αν ακουστεί άχνα, δεν πρόκειται να βγούμε έξω και θα συνεχίσουμε από το βιβλίο. Κατάπιανε τη γλώσσα τους.
Τα χώρισα σε ομάδες και τους έδωσα οδηγίες να κάνουν βόλτα όλη την ώρα μέχρι να ακούσουν το κουδούνι, γύρω γύρω στα τετράγωνα που γειτονεύουν με το σχολείο μας και να καταγράψουν τα σκουπίδια και τα περιβαλλοντικά προβλήματα της γειτονιάς μας. Ενθουσιασμός! Το θεώρησαν αναπάντεχη εκδρομή. Βγήκαμε περπατώντας σαν τις γάτες και σκύβοντας μη μας πάρει κανείς χαμπάρι, και ξαμοληθήκαμε στη γειτονιά με τα μπλοκάκια μας! Πήγα και ‘γω με μια ομάδα προς τη Σουηδίας. Και, φυσικά (σιγά μην τη γλιτώναμε), μια άλλη ομάδα που κατηφόριζε τη Μαρασλή να πάει προς τον Ευαγγελισμό, πέφτει πάνω στον Διευθυντή μας, που ανηφόριζε προς το σχολείο. Τα παιδιά, που τον φοβόντουσαν (ήταν και Μαθηματικός), έπαθαν συγκοπή. Τους πάγωσε το αίμα!
—Βρε, πού πάτε εσείς έτσι κρυφά σε ώρα μαθήματος;
—….
—Γρήγορα πίσω στο μάθημά σας!
—….
—Μπα, κρατάτε και τετράδια; Κάτι έχει σκαρώσει η Καλαρά, ε;
Άναυδα τα παιδιά…
—Χαχαχά! Άιντε, συνεχίστε τη δουλειά σας, αλλά να προσέχετε! Σιγά μη μαθαίνεται στο σχολείο η ΄Έκθεση…

Οι μαθητές μου, την επόμενη ώρα, με βάση τα στοιχεία που είχαν συλλέξει, έγραψαν ένα άρθρο για τη ρύπανση στην περιοχή του σχολείου. Ίσως ήταν και η μόνη έκθεση που έγραψαν μόνοι τους σε όλη τη σχολική ζωή τους.
ΥΓ: Όχι ότι στα χρόνια που ήμουν εγώ μαθήτρια, ήσαν καλύτερα τα πράγματα. Μαύρα χάλια και τότε. Θυμάμαι, o αδελφός μου —θετικής κατεύθυνσης— είχε μάθει απέξω έναν, ομολογουμένως, πολύ ωραίο πρόλογο από κάποιο βιβλίο, που ταίριαζε σε χίλια θέματα. Τον έγραψε αυτούσιο στις εισαγωγικές και πήρε 18 στην Έκθεση! Εγώ —θεωρητικής κατεύθυνσης— έγραψα δικό μου πρόλογο, όπως και όλα τα υπόλοιπα, και μπήκα στη Φιλοσοφική με 14 στην Έκθεση! Η μετέπειτα Εκθεσού.

* * *

H Ρούλα Καλαρά θυμάται επεισόδια και σκηνές από τη θητεία της στο δημόσιο ελληνικό σχολείο, στο οποίο εργάστηκε επί 30 συναπτά έτη. Ιστορίες αστείες, σκληρές, τραγελαφικές, φαιδρές ή στενάχωρες, όπως ακριβώς και το ελληνικό σχολείο που τόσα χρόνια τώρα περιμένει τη μεταρρύθμιση που δεν γίνεται.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Αυξήσεις μισθών: Πώς θα ενισχυθεί το εισόδημα σε ιδιωτικό και δημόσιο τομέα