Bullying- Όσα θα πρέπει να γνωρίζουν όλοι οι γονείς

Τα τελευταία χρόνια έχουμε μάθει να τον αναγνωρίζουμε σε μεγαλύτερο βαθμό και να είμαστε πιο ευαισθητοποιημένοι. Χρειάζεται δε να διαχωρίζουμε τον εκφοβισμό που εκδηλώνεται στο σχολείο από τον εκφοβισμό σε άλλες εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής (πχ στον αθλητισμό, τον στρατό, τις ανώτατες σχολές, την εργασία κλπ).

Πρέπει επίσης να είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ακριβώς πότε μιλάμε για εκφοβισμό και πότε για άλλες μορφές βίαιης ή επιθετικής συμπεριφοράς. Ο εκφοβισμός έχει το βασικό χαρακτηριστικό της ανισορροπίας δύναμης και της επαναληψιμότητας, της διάρκειας στο χρόνο. Ένα απλό πείραγμα δεν είναι εκφοβισμός ή όταν δυο μαθητές ίσης δύναμης μαλώνουν.

Το πείραγμα όμως δεν μπορεί να είναι δικαιολογία για κάποιους μαθητές που θέλουν να πλήξουν συστηματικά ένα συμμαθητής τους. Είναι απαραίτητο επίσης να διαχωρίζουμε τον εκφοβισμό στο σχολείο και στις διάφορες βαθμίδες της εκπαίδευσης. Είναι άλλες οι εκδηλώσεις του εκφοβισμού στο δημοτικό άλλες στο γυμνάσιο και άλλες στο λύκειο. Στο δημοτικό δεν μπορούμε να μιλάμε για παραβάτες, για “εγκληματίες” για “συμμορίες” κλπ. Και το τονίζω αυτό γιατί υπάρχει δυστυχώς τελευταία με “εγκληματολογική” θεώρηση του φαινόμενου με άμεσο κίνδυνο την σύγχυση και τον πανικό σε γονείς και εκπαιδευτικούς και την ποινικοποίηση της συμπεριφοράς.

Ο εκφοβισμός είναι μια επιθετική συμπεριφορά η οποία αναμένεται να υπάρχει και απλά έχει σημασία να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε για να την ελαχιστοποιήσουμε. Ο εκφοβισμός εμφανίζεται σε πολλά πλαίσια, όπως αναφέραμε, γιατί έχει να κάνει με τις σχέσεις οι οποίες αναπτύσσονται μεταξύ των ανθρώπων. Στην εκπαίδευση τώρα, ανεβαίνοντας στις βαθμίδες της προς στο γυμνάσιο και το λύκειο μπορεί να συνδέεται ο εκφοβισμός και με την παραβατικότητα. Αν ξεφύγει δηλαδή η εκφοβιστική συμπεριφορά, αν κορυφωθεί, μπορεί να φτάσει και σε παραβατική συμπεριφορά τα όρια εκεί δεν είναι τόσο διακριτά.

Οι επιπτώσεις από τις εκφοβιστικές πράξεις μπορεί να είναι πιο βαριές, ειδικά όπου έχουμε μακρόχρονη έκθεση παιδιών. Σε μια ειδική μορφή εκφοβισμού τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό οι επιπτώσεις είναι δυνητικά σοβαρότερες γιατί στο διαδίκτυο η έκθεση είναι τεράστια και γίνεται μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Εκεί μπορεί η απογοήτευση του παιδιού που εκφοβίζεται και η ντροπή που αισθάνεται να το αναγκάσει να προσφύγει σε πολύ ακραίες συμπεριφορές.

Ο εκφοβισμός μπορεί να υπάρχει και στο Πανεπιστήμιο, μπορεί να υπάρχει και στο στρατό μπορεί να υπάρχει στον εργασιακό χώρο, μπορεί να υπάρχει ακόμα και μέσα στην οικογένεια. Είναι πολλές οι εκφάνσεις του. Μιλάμε πάντα για το τι κάνει κάποιος ισχυρός σε κάποιον πιο αδύναμο που εκείνος με τη σειρά του δεν μπορεί να αντιδράσει, δεν έχει συμμάχους, δεν έχει κανέναν για να τον στηρίξει παρόλο που συχνά υπάρχουν αμέτοχοι θεατές. Και εκεί βρίσκεται και ένα βασικό σημείο που χρειάζεται να κατανοήσουμε για τον εκφοβισμό: Έχει πολύ μεγάλη σημασία η ομάδα των παρατηρητών. Στο σχολείο παρατηρητές μπορεί να είναι τα παιδιά, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί. Σε επίπεδο κοινωνίας μπορεί να είναι όλοι όσοι “γυρνούν το κεφάλι” και δεν κάνουν τίποτα. Ο ρόλος των παρατηρητών είναι πολύ σημαντικός μιας και μπορούν να σταματήσουν άμεσα τα φαινόμενα του εκφοβισμού παίρνοντας θέση. Παύοντας να είναι παθητικοί παρατηρητές.

Ο εκφοβισμός σχετίζεται επίσης με το τι ιδέες και αντιλήψεις φέρει ο καθένας σε σχέση με τη βία αλλά και το πώς πρέπει να είναι οι σχέσεις των ανθρώπων. Σε σχέση με το πώς συμπεριφέρεται ο καθένας απέναντι στον άλλο- αν θέλει να επιβληθεί ή όχι. Ή αν θέλει να αντλεί ευχαρίστηση με το να καταδυναστεύει έναν άλλο ανίσχυρο. Αυτά ως προς τις εκδηλώσεις του εκφοβισμού.

Στην Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.- (Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας Εφήβου και του Παιδιού) έχουμε πραγματοποιήσει έρευνες μελετώντας το φαινόμενο και προγράμματα πάντα κοντά στους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές και τους γονείς. Έχοντας ασχοληθεί συστηματικά από το 2006 προσπαθήσαμε να δούμε ποια είναι η κατάσταση στα Ελληνικά Σχολεία αλλά και να αναπτύξουμε παρεμβάσεις πρόληψης που μπορούν να ενταχθούν στο σχολικό πρόγραμμα ούτως ώστε αν εφαρμοστούν να υπάρξει σταδιακά μείωση των φαινομένων. Από τις έρευνες που διεξήγαγε η Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. σε σχολεία της Αττικής αλλά και άλλοι φορείς, φαίνεται ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια αυξητική τάση και αυτό το έχουμε γνωστοποιήσει στο Υπουργείο Παιδείας. Η αυξητική αυτή τάση μπορεί να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Μπορεί να σχετίζεται και με τα χαρακτηριστικά της κοινωνίας που μεγαλώνει κάποιος, με την οικογένεια, με τα ατομικά χαρακτηριστικά, με τις κοινωνικές συνθήκες, τις επιδράσεις από τα ΜΜΕ κ.α. Σίγουρα λοιπόν παίζουν ρόλο όλοι αυτοί οι παράγοντες και ίσως μπορούμε να προτάξουμε και το ότι τελευταία η Ελλάδα έχει υποβληθεί σε αυτή την καταπίεση την οικονομική που έχει προκαλέσει όπως λέμε και την ανθρωπιστική κρίση στην οποία όλο και πιο συχνά αναφερόμαστε τελευταία.

Τα φαινόμενα αυτά δημιουργούν σίγουρα ένταση στις σχέσεις των ανθρώπων. Γονείς μπορεί να έχουν χάσει τις δουλειές τους ή να είναι πολύ πιεσμένοι με όλες τις απαιτήσεις τις οικονομικές που τους επιβάλλονται. Έχουμε ένταση στο ζευγάρι, στην οικογένεια και αυτό περνάει και στα παιδιά υπάρχει δε ένταση και στο σχολείο. Οι εκπαιδευτικοί συχνά παραπονιούνται ότι το κράτος τους έχει εγκαταλείψει ότι τους ζητούνται πάρα πολλά πράγματα από το Υπουργείο και έχει δημιουργηθεί ένα κλίμα που δεν ευνοεί την ανάπτυξη καλών σχέσεων στη σχολική κοινότητα. Πιθανόν αυτή η ένταση ευθύνεται επίσης και για την αύξηση των περιστατικών βίας.

Μπορούμε να πούμε ότι γενικά υπάρχουν φαινόμενα βίαιης συμπεριφοράς στη ζωή μας για τα οποία δεν αντιδρούμε καθόλου. Αυτή η παθητική στάση είναι απαράδεκτη. Πρέπει ο καθένας να κοιτάξει μέσα του και να δει τι συμβαίνει γύρω του και τι μπορεί να κάνει. Είτε έχουμε ένα παιδί που εκφοβίζεται είτε μια γυναίκα που κακοποιείται είτε έναν συνάδελφο στη δουλειά που μπορεί να έχει πολύ κακή αντιμετώπιση από τους ανωτέρους του. Πρέπει να δούμε το πώς αντιδρούμε εμείς.

Για τον σχολικό εκφοβισμό συγκεκριμένα σας είπα και αρχικά υπάρχει διαφορά στις βαθμίδες… ένα παιδί του δημοτικού δεν μπορεί να κάνει παράνομες πράξεις. Αλλά όταν αναφερόμαστε σε ενήλικους και όταν οι συμπεριφορές εκφοβισμού ασκούνται για πολλά χρόνια σε κάποια πλαίσια μπορεί να έχουμε ακόμα και εγκληματική ενέργεια. Και η εγκληματική ενέργεια μπορεί να είναι και αποτέλεσμα εκφοβιστικών πράξεων που δεν αντιμετωπίστηκαν έγκαιρα.

Όλοι οι επιστήμονες διεθνώς τονίζουμε ότι αυτό που πρέπει να γίνει είναι να εφαρμοστούν στα σχολεία, όπου είναι ο κατεξοχήν τόπος όπου πρέπει να υπάρξει πρόληψη, προγράμματα κοινωνικής συναισθηματικής εκπαίδευσης που έχουν στόχο μεταξύ άλλων να βελτιώσουν τις σχέσεις των παιδιών μεταξύ τους αλλά και με τους δασκάλους και με τους γονείς. Δηλαδή όλοι οι εμπλεκόμενοι να μάθουν να συνυπάρχουν να επιλύουν τις διαφορές τους με ειρηνικό τρόπο να κατανοούν τη θέση των άλλων, τις ανάγκες τους, τα προβλήματα τους, να αποδέχονται τη διαφορετικότητα και τα ειδικά χαρακτηριστικά του κάθε άτομου προκειμένου να μην υπάρχει ή να ελαχιστοποιείται η εμφάνιση βίαιων συμπεριφορών. Τέτοιου είδους προγράμματα δεν εφαρμόζονται δυστυχώς συστηματικά στο ελληνικό σχολείο. Για να εφαρμοστούν βέβαια και να υπάρξουν αποτελέσματα απαιτείται χρόνος. Αλλά δυστυχώς δεν υπάρχει συνέχεια στο ελληνικό κράτος και στις εκπαιδευτικές πολιτικές. Ξεκινά να κάνει κάτι ο ένας Υπουργός και ο άλλος το αλλάζει μέσα σε ελάχιστο διάστημα. Αν δεν υπάρξει μακρόχρονος προγραμματισμός, διορθωτικές κινήσεις και συστηματικές παρεμβάσεις πρόληψης στα σχολεία και ειδικότερα στις χαμηλές βαθμίδες της εκπαίδευσης είναι πιθανόν και να χειροτερέψουν τα πράγματα.