Αποτελέσματα PISA "Συνεργατική Επίλυση Προβλήματος" του ΟΟΣΑ

Σύντομη ανάγνωση των αποτελεσμάτων PISA ‘Συνεργατική Επίλυση Προβλήματος’ του ΟΟΣΑ, που κυκλοφόρησαν στις 24 Νοεμβρίου 2017.

Γεώργας Θωμάς

Αιρετός ΑΠΥΣΔΕ Στερεάς Ελλάδας

Ανακοινώθηκαν πριν λίγες μέρες, με την κυκλοφορία του πέμπτου τόμου της σειράς PISA 2015 (OECD, 2017)¹ , τα αποτελέσματα του διαγωνισμού που αφορούσε το πεδίο της επίλυσης προβλημάτων μέσα από τη συνεργασία των μαθητών. Η αξιολόγηση PISA 2015 ‘Συνεργατική Επίλυση Προβλήματος’ είναι η πρώτη μεγάλης κλίμακας έρευνα στο είδος της. Η έρευνα PISA διεξάγεται ανά τριετία, με διαφορετικό κύριο αντικείμενο κάθε φορά, και σύμφωνα με συγκεκριμένες και αυστηρές προδιαγραφές οι οποίες ακολουθούνται από όλες τις συμμετέχουσες χώρες προκειμένου να διασφαλιστεί η εγκυρότητα και η αξιοπιστία της.

Στο σύνολο της έρευνας οι μαθητές που αξιολογήθηκαν με το PISA 2015 αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα 29 εκατομμυρίων 15χρονων μαθητών από 72 χώρες/οικονομίες. Από την Ελλάδα πήραν μέρος 212 σχολεία και περίπου 5500 μαθητές. Φορέας υλοποίησης του PISA 2015 στην Ελλάδα ήταν το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ). Η Ελλάδα (με μέσο όρο 455 μονάδες) κατατάσσεται στην ομάδα των χωρών με χαμηλότερη επίδοση από το μέσο όρο του ΟΟΣΑ. Να σημειώσουμε ότι στην αξιολόγηση PISA 2015 κορυφαίες σε επιδόσεις χώρες αποτελούν στην Ασία η Ιαπωνία , η Κορέα και η Σιγκαπούρη, στην Ευρώπη η Εσθονία και η Φιλανδία , και στη Βόρεια Αμερική ο Καναδάς.

Ειδικά όσον αφορά τον τόμο V ‘Συνεργατική Επίλυση Προβλήματος’ συμμετείχαν 57 χώρες/οικονομίες (35 χώρες του ΟΟΣΑ και 22 συνεργαζόμενες χώρες/οικονομίες). Στο συγκεκριμένο τόμο δεν αξιολογείται το τι γνώσεις κατέχουν οι μαθητές αλλά ο βαθμός στον οποίο μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτές τις γνώσεις σε ασυνήθιστά για αυτούς σενάρια τόσο εντός όσο και εκτός σχολείου. Αυτή η προσέγγιση αντανακλά το γεγονός ότι οι μοντέρνες οικονομίες ανταμείβουν όχι γι’ αυτά που γνωρίζουμε αλλά για όσα μπορούμε να επιτύχουμε με αυτά που γνωρίζουμε.

Εν συντομία, τα αποτελέσματα με μια πρώτη ματιά δείχνουν όπως αναμενόταν εξάλλου ότι:

α) οι μαθητές με υψηλές επιδόσεις σε αντικείμενα όπως μαθηματικά, φυσικές επιστήμες, κατανόηση κειμένου είναι αυτοί που τα καταφέρνουν εξίσου καλά συνεργαζόμενοι στην επίλυση προβλημάτων

και ότι

β) τα κορίτσια ξεπερνούν σε επιδόσεις τα αγόρια σε όλες ανεξαιρέτως τις χώρες που συμμετείχαν.

Αυτό που δεν ήταν προφανές σαν αποτέλεσμα όμως ήταν η ύπαρξη μεγάλων διαφορών στις επιδόσεις των μαθητών διαφορετικών χωρών και τα πολύ μικρά ποσοστά επιτυχίας των μαθητών σε όλες τις χώρες ανεξαιρέτως (κάτι που καλύπτει αρκετά και μετριάζει τις εντυπώσεις για τη χαμηλή θέση της Ελλάδας στην κατάταξη). Κατά μέσο όρο στις χώρες του ΟΟΣΑ λιγότεροι από ένας στους δέκα μαθητές μπορεί να αναλάβει πρωτοβουλία για να ξεπεράσει εμπόδια κατά την επίλυση προβλημάτων και να επιλύσει διαφορές και διαφωνίες ανάμεσα στα μέλη της ομάδας του. Μόλις ένα 8% των μαθητών τα καταφέρνει. Ακόμα και στην κορυφαία σε επιδόσεις Σιγκαπούρη η αναλογία είναι ένας στους πέντε μαθητές.

Ενδεικτικά, θα αναφερθώ σε ορισμένα επιμέρους παραδείγματα της έρευνας που έχω επιλέξει, πέρα από τα γενικά συμπεράσματα που προέκυψαν και περιγράφηκαν πιο πάνω.

Πρώτον, δύο παραδείγματα στα οποία διαφαίνεται η σημασία του να εργάζεται η εκπαιδευτική κοινότητα προς μια κατεύθυνση που θα εξασφαλίζει ένα σχολικό κλίμα υποστηρικτικό στη συνεργασία των μαθητών.

Συγκεκριμένα, η έρευνα έδειξε ότι το ενδοσχολικό κλίμα παίζει σημαντικό ρόλο στις επιδόσεις συνεργασίας για την επίλυση προβλημάτων:

Τα σχολεία που εδραιώνουν ένα κλίμα στο οποίο οι μαθητές νιώθουν το σχολείο να τους ανήκει έχουν υψηλότερες επιδόσεις.
Ταυτόχρονα σε όσα σχολεία οι μαθητές ανέφεραν θετικές σχέσεις μεταξύ τους είχαν καλύτερες επιδόσεις.
Μαθητές που δεν αισθάνονται να απειλούνται από τους συμμαθητές τους τα καταφέρνουν καλύτερα.
Αντίθετα, μαθητές που ανέφεραν ότι οι καθηγητές τους κάποιες φορές τους προσβάλουν μπροστά στους συμμαθητές τους σκόραραν ακόμα και 23 μονάδες χαμηλότερα (στις 100) στη συνεργατική επίλυση προβλημάτων σε σχέση με μαθητές που ανέφεραν ότι κάτι τέτοιο δεν τους έχει συμβεί ποτέ κατά την προηγούμενη σχολική χρονιά.

Δεύτερο παράδειγμα, αναφορικά με το κλίμα που επικρατεί στη σχολική αίθουσα:

Οι μαθητές ρωτήθηκαν πόσο συχνά α)μετέχουν σε συζητήσεις μέσα στην τάξη στις οποίες εξηγούν τις ιδέες τους β) περνούν χρόνο στο εργαστήριο πραγματοποιώντας πειράματα γ) ανταλλάσσουν επιχειρήματα σχετικά με επιστημονικά ζητήματα και δ) συμμετέχουν σε διάλογο για ερευνητικές εργασίες που τους ανατίθενται . Τα αποτελέσματα έδειξαν ξεκάθαρα τη σχέση μεταξύ τέτοιων δραστηριοτήτων και μιας θετικής διάθεσης των μαθητών για συνεργασία.
Κατά μέσο όρο η αξία που αποδίδουν οι μαθητές στις μεταξύ τους σχέσεις και σε ομαδικές δράσεις είναι μεγαλύτερη σ’ αυτούς που ανέφεραν μεγαλύτερη συχνότητα των παραπάνω δραστηριοτήτων. Για παράδειγμα οι μαθητές που απάντησαν ότι τείνουν να μιλούν για τις ιδέες τους μέσα στην τάξη σε κάθε ή σχεδόν σε κάθε διδακτική ώρα θετικών επιστημών, συμφωνούσαν με μεγαλύτερη συχνότητα στο ότι αφιερώνουν εύκολα χρόνο στις ιδέες των άλλων (σε 46 από 56 εκπαιδευτικά συστήματα) και ότι δέχονται ευχάριστα διαφορετικές οπτικές για κάποιο ζήτημα (σε 37 από 56 εκπαιδευτικά συστήματα).

Ο διαγωνισμός PISA ρώτησε επίσης τους μαθητές για το είδος των δραστηριοτήτων που ακολουθούν πριν ή μετά το σχολείο. Τέτοιες δραστηριότητες αφορούν α) τη χρήση του διαδικτύου/ ή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης , β) το να παίζουν βιντεοπαιχνίδια, γ) το να συναντούν φίλους ή να μιλούν μαζί τους στο τηλέφωνο και δ) το να κάνουν δουλειές του σπιτιού ή να φροντίζουν κάποιο μέλος της οικογένειας. Όλες αυτές οι δράσεις μπορεί να έχουν σύμφωνα με το PISA μια κοινωνική ή μια αντικοινωνική διάσταση.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι:

Οι μαθητές που παίζουν βιντεοπαιχνίδια έχουν χαμηλότερες επιδόσεις στο να συνεργάζονται κατά μέσο όρο από τους άλλους μαθητές και ότι η διαφορά στην επίδοση αυτή παραμένει υψηλή ακόμα κι αν συνυπολογιστούν παράγοντες όπως το διαφορετικό κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο ή οι επιδόσεις στη γνώση του αντικειμένου.
Ταυτόχρονα, η χρήση του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σχετίζεται με την υψηλότερη επίδοση στη συνεργατική επίλυση προβλημάτων , κατά μέσο όρο σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ.
Οι υψηλές επιδόσεις στα μαθήματα δεν οδηγούν αυτόματα και σε υψηλές επιδόσεις στη συνεργασία για την επίλυση προβλημάτων.

Συμπερασματικά, μέρος της λύσης μπορεί να αποτελεί και η ενίσχυση της αίσθησης στους μαθητές ότι έχουν λόγο στο χρόνο, τον τόπο , το ρυθμό , τη διαδικασία και τις αλληλεπιδράσεις που σχετίζονται με τη μάθηση τους. Μια άλλη λύση μπορεί να αποτελεί η ανάπτυξη μέσα στο σχολείο σχέσεων κατάλληλων μεταξύ των μαθητών , και ο σχεδιασμός ενός περιβάλλοντος μάθησης που να δίνει έμφαση στην καλλιέργεια α) της ικανότητας για συνεργασία και β) της θετικής στάσης των μαθητών στη συνεργατική επίλυση προβλημάτων.

Ενδεικτικά, τα σχολεία μπορούν

να αναγνωρίσουν τους μαθητές που είναι κοινωνικά απομονωμένοι,
να οργανώσουν κοινωνικές δραστηριότητες που θα αναπτύσσουν εποικοδομητικές σχέσεις μεταξύ σχολείου – μαθητών και μαθητών-μαθητών,
να παρέχουν επιμόρφωση στους εκπαιδευτικούς (μιλάμε για χώρες του ΟΟΣΑ που λειτουργεί κάτι τέτοιο στα πλαίσια του σχολείου) για τη διαχείριση της τάξης σε μια συνεργατική κατεύθυνση
να υιοθετήσουν μια στάση συνολικά που να ανιχνεύει και να εμποδίζει το bullying.

Τέλος, ας μην ξεχνάμε ότι μέρος της λύσης αποτελούν και οι γονείς αλλά και η ευρύτερη τοπική κοινωνία μιας και απαιτείται γενικότερη συνεργασία για την ανάπτυξη ικανοτήτων συνεργατικής επίλυσης προβλημάτων.

Κλείνοντας θα ήθελα να επανέλθω στο γεγονός ότι η θέση της πατρίδας μας στην κατάταξη PISA στο κριτήριο της συνεργασίας των μαθητών είναι όπως και στα άλλα κριτήρια χαμηλή. Είναι κι αυτό ένα στοιχείο που δείχνει ότι δεν έχουμε συνειδητοποιήσει τις προκλήσεις που ήδη έφτασαν. Αυτές κατά τη γνώμη μου κινούνται σε δύο βασικούς άξονες: Πρώτον, τα σχολεία μας πρέπει να προετοιμάζουν τους μαθητές για αλλαγές πιο γρήγορες από ποτέ, για επαγγέλματα που δεν έχουν ακόμα δημιουργηθεί, για κοινωνικές αλλαγές που δεν έχουμε ακόμα φανταστεί, και για τεχνολογικά επιτεύγματα που δεν έχουν ακόμα επινοηθεί. Δυστυχώς ή ευτυχώς όσο πιο παγκοσμιοποιημένος και άρα πιο αλληλοεξαρτώμενος γίνεται ο κόσμος μας, τόσο περισσότερο θα χρειάζεται ανθρώπους που θα έχουν τις ικανότητες και τις δεξιότητες να συνεργάζονται, να συντονίζουν και να κατευθύνουν τη δράση των πολλών. Αντίθετα, στα σχολεία μας σήμερα οι νέοι μαθαίνουν ανεξάρτητα ο ένας απ’ τον άλλο, και με το τέλος του σχολικού έτους εμείς απλά επικυρώνουμε το επίτευγμα της ατομικής τους προσπάθειας. Όμως η καινοτομία και η εξέλιξη δεν είναι πλέον το αποτέλεσμα της δουλειάς επιστημόνων απομονωμένων στο έργο τους. Είναι το αποτέλεσμα της ικανότητάς μας να μοιραζόμαστε , να αφομοιώνουμε, και να παράγουμε νέα γνώση. Τέλος, σήμερα περισσότερο από ποτέ τα σχολεία μας πρέπει να προετοιμάζουν τους μαθητές ώστε να ζήσουν και να δημιουργήσουν σε έναν κόσμο που θα αλληλεπιδρούν με ανθρώπους διαφορετικών πολιτιστικών καταβολών, θα αναγνωρίζουν και θα αξιολογούν ένα εύρος διαφορετικών ιδεών και αντιλήψεων. Σε έναν τέτοιο κόσμο, χρειάζεται να εμπιστευτούμε και να συνεργαστούμε με άλλους ανθρώπους παρά τις διαφορές μας , στάση και ικανότητα που δεν αποκτάται αυτόματα αλλά καλλιεργείται μέσα από μακροχρόνιες διαδικασίες.