Οι 2600 και πάνω εκδηλώσεις που γίνονται παγκοσμίως απαιτούν από τους ηγέτες του κόσμου να στρέψουν την προσοχή τους στην επικείμενη κλιματική καταστροφή που απειλεί την ύπαρξή μας.

Α’ ΕΛΜΕ Κυκλάδων

Η κι­νητοποίηση αυτή είναι ιδιαίτερη και κατά το ότι αποτελεί μια μαθητι­κή εκδήλωση, με ένα 16χρονο κο­ρίτσι από τη Σουηδία, την Greta Thunberg, να αναδεικνύεται η συμβολική φωνή του κινήματος.

Οι δράσεις πραγματοποιούνται στον απόηχο της «Προειδοποίησης προς την Ανθρωπότητα» που απηύ­θυναν οι επιστήμονες του κλίματος το 2017. Οι καταστροφικές συνέπειες της ανθρώπινης δραστη­ριότητας στον πλανήτη ανάγονται τελικά εθισμό του πολιτισμού στα ορυκτά καύσιμα. Η χρήση κάρβουνου, πετρελαίου, φυσικού αερίου αύξησε κατά 1ο C τις παγκόσμιες θερμοκρασίες ενώ οδεύουμε σε αύξηση 2ο C στο εγγύς μέλλον. Η αύξηση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε ένα αυτοανανεούμενο κύκλο υπερθέρμανσης του πλανήτη, λιώσιμο των παγετώνων και αύξηση της στάθμης των θαλασσών, θανάσι­μες απειλές για ολόκληρα οικοσυστή­ματα.

Ωστόσο, η παγκόσμια κοινότητα εξακολουθεί να αρνείται την έκταση της επικείμενης καταστρο­φής, ακόμη κι όταν στα λόγια αναγνωρίζει την αλήθεια της υπερθέρ­μανσης του πλανήτη. Ο αυτοαποκαλού­μενος «ηγέτης του ελεύθερου κόσμου», ο Donald Trump, δεν παραδέχεται ακόμη την αλλαγή του κλί­ματος και, αντίθετα, έχει υποσχεθεί να αυξήσει τις επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα. Η Κίνα, γνωστή ως η τσιμινιέρα του κόσμου επειδή εκπέμπει το μεγαλύτερο μέρος των αερίων θερμοκηπίου, συνεχίζει να επενδύει σε έργα καύσης άνθρακα στις χώρες του Τρίτου Κόσμου, όπως το τερατούργημα που είναι γνωστό ως εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής Sahiwal.

Δεν μπορεί πλέον να γίνει συζήτηση για την κλιματική αλλαγή χωρίς την παύση λειτουργίας του συστή­ματος που την τροφοδότησε, του παγκόσμιου καπιταλισμού. Αυτό που είναι μοναδι­κό στον καπιταλι­σμό σε σχέση με τα προηγούμενα συστήματα είναι η τάση του να μετράει τον πλούτο σε χρήμα, μετα­τρέποντας τα προϊόντα σε εμπορεύματα προς πώληση. Ο στόχος του δεν εί­ναι ούτε η δημιουργία υλι­κών αγαθών ούτε μια μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα. Ο στόχος του είναι η δημιουργία ιδιωτικών κερδών μέσω της κυκλοφορίας των εμπορευμάτων. Τη μοναδικότητα αυτού του συστήματος δείχνει το γεγονός ότι, πριν από την εμφάνιση του καπιταλισμού στα τέλη του 18ου αιώνα, μεγάλο μέρος του υλικού πλού­του του κόσμου ήταν κοινο­τική ιδιοκτησία με λεπτομερείς κώδικες δικαιωμάτων και ευθυνών προς τις σύγχρονες και τις μελ­λοντικές γενιές.

Η έλευση του καπιταλισμού ήταν ένα γεγονός που διέκοψε τη μακρά πορεία της ανθρώπινης ιστο­ρίας και όχι ένα εξελικτικό μονοπάτι δήθεν εγγεγραμμένο στην «ανθρώπινη φύση». Αναφέροντας την ιστο­ρία της βίας και της λεηλασίας που προηγήθηκε της ανάδυσης του καπιταλισμού, ο Μαρξ έδειξε πως η επίθεση στην κοινοτική ιδιοκτησία ήταν κεντρικής σημασίας για το σχηματισμό μιας κοινω­νίας βασι­σμένης στην εμπορευματική παραγωγή. Δεν ήταν λοιπόν η ανθρώπινη φύση, αλλά ο εκτο­πισμός, η εγκατάλειψη και η λιμοκτονία εκατομμυρίων ανθρώπων, εκείνα που διαμόρφωσαν τις συνθήκες για την εμφάνιση του παγκόσμιου καπιταλισμού.

Ο καπιταλισμός είναι ένα επεκτατικό σύστημα που δεν μπορεί να ισορροπήσει με το περιβάλλον του. Οι γήινοι κύκλοι του άνθρακα, του αζώτου κλπ είναι πολύ αργοί για τη φρενήρη συντόμευση του καπι­ταλιστικού κύκλου παραγωγής. Η φύση δεν προλαβαίνει να αναγεννήσει τους πόρους που καταναλίσκει το κυνήγι του κέρδους! Ο John Bellamy Foster, εμπειρογνώμονας για την κλιματική πολιτική, παρομοίω­σε την τάση αυτή με τρέξι­μο σε διάδρομο γυμναστικής, όπου προκειμένου να διατηρήσει κα­νείς τη θέση του πρέπει να συνε­χίσει να τρέχει, ακόμα και να επιταχύνει καθώς η ταχύτητα του δια­δρόμου αυξάνεται.

Από την πλευρά της παραγωγής, τρέξιμο σημαίνει όλο και περισσότεροι πόροι για την εμπορευματοπ­οίηση, ακόμη και αν αυτό έχει αρνητικές κοινωνικές και οικολογικές επιπτώσεις. Από την πλευ­ρά της κατανάλωσης, η διαφημιστική βιομηχανία των 1,2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων κατευ­θύνεται σ’ εμάς για να διασφαλίζει ότι αισθανόμαστε ατελείς χωρίς τα τελευταία gadget που δεν χρειαζόμαστε. Αυτός ο φαύλος κύκλος όχι μόνο κατακλύζει το περιβάλλον μας, αλλά «πραγμο­ποιεί» ακόμη και τις κοινωνικές μας σχέσεις καθώς τα αντικείμενα που κατέχει συμβολίζουν και πιστοποιούν την κοινωνική αξία ενός ατόμου.

Στον Τρίτο Κόσμο, τον καπιταλισμό εισήγαγε η δύναμη της αποικιακής βίας, σπάζοντας απότομα τις ιστορικές τροχιές των αυτοχθόνων ώστε να διοχετευτούν οι φυσικοί τους πόροι προς την «ελεύ­θερη αγορά». Σήμερα, το υπερβολικό χρέος είναι ο μηχανισμός που προωθεί την εμβάθυνση του καπιταλι­σμού στις φτωχότερες χώρες. Στην εξαίρετη μελέτη της με τίτλο «The Debt Boomerang», η Susan George εξηγεί ότι από την κρίση του χρέους της δεκαετίας του 1980, οι φτωχές χώρες ανα­γκάστηκαν να βελτιώσουν το ισοζύγιο πληρωμών τους, δηλαδή να αυξήσουν τις εξαγωγές τους. Το γε­γονός ότι πολλές από τις χώρες αυτές δεν διαθέτουν βιομηχανική παραγωγή μεγάλης κλίμακας, τις ανάγκασε να προσφέρουν τους φυσικούς τους πόρους σε ξένες εταιρείες προκειμένου να αποπλη­ρώσουν τα μη βιώσιμα χρέη τους. Επιπλέον, η προσπάθεια αύξησης των εξα­γωγών οδηγεί επίσης σε μη βιώσιμες γεωργικές πρακτικές που βραχυπρόθεσμα παράγουν μεν γρή­γορα κέρδη, αλλά οδηγούν μα­κροπρόθεσμα σε οικολογική καταστροφή, επηρεάζοντας δυσμενώς τα φτωχότερα τμήματα της υπαί­θρου.

Μεγάλο μέρος της αποψίλωσης των δασών σε όλο τον κόσμο έχει ως στόχο τη διευκόλυνση των εται­ρειών εξόρυξης ή την τροφοδότηση της βιομηχανίας επίπλων στη Δύση. Οι φετινές πυρκαγιές στο Αμα­ζόνιο είναι μια σκόπιμη προσπάθεια εκκαθάρισης της γης για βόσκηση βοοειδών, για την εξαγωγή κρέατος στις δυτικές χώρες. Ότι οι «πνεύμονες του πλανήτη» μπορούν να θυσιαστούν για να εξασφαλι­στεί σε όσους ζουν στον Παγκόσμιο Βορρά η απρόσκοπτη πρόσβαση στα χάμπουργκέρ τους, δείχνει τον παραλογισμό ενός συστήματος που ζυγίζει τα ιδιωτικά κέρδη περισσότερο από από την κοινωνική ευθύνη.

Έτσι εξηγείται γιατί δεν καταφέρνουμε να καταργήσουμε σταδιακά τα ορυκτά καύσιμα παρά τις επι­στημονικές προειδοποιήσεις. Οι μεγάλες εξορυκτικές εταιρείες έχουν κάνει τεράστιες επενδύσεις και αγοράζουν τη στήριξη των κυβερνήσεων για να διασφαλίσουν τα μελ­λοντικά τους κέρδη. Οι χώρες του Τρίτου Κόσμου αναζητούν επενδύσεις σε φυσικούς πόρους για να τους εξαγάγουν ώστε να αποπλη­ρώσουν το χρέος τους, εισάγοντας τις χει­ρότερες περιβαλλοντικές και εργασιακές πρακτικές. Ο καπιτα­λισμός μας έχει κλειδώσει σε μια λο­γική που αναγκάζει την ανθρωπότητα να συμμετέχει στην ίδια της τη θεαματική αυτοκαταστροφή.

Στην Ελλάδα η εξόρυξη φυσικού αερίου που θα καταστρέψει άμεσα τη θάλασσά μας, φτιασιδώνεται με τα χρώματα της «εθνικής επιταγής». Το φυσικό αέριο που θα εξορυχθεί θα επιβαρύνει σημαντικά την υπερθέρμανση αφήνοντας πίσω του την καταστροφή, αλλά τα ιδιωτικά συμφέροντα που κρύβονται πίσω από την «εθνική επιταγή», λογαριάζουν ήδη κέρδη.

Αυτά τα παραδείγματα δείχνουν επίσης ότι, ενώ οι ατομικές αλλαγές στον τρόπο ζωής είναι σημαντικ­ές, είναι εντελώς ανεπαρκείς για να αντικαταστήσουν την αναγκαία συλλογική δράση για την αντιμε­τώπιση της συστημικής κρίσης. Η καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος συνδέεται σήμερα άρρηκτα με την αναζωογόνηση μιας ζωντανής δημοκρατίας που ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των πολιτών.

Οι εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ εκτιμούν ότι ίσως οδεύουμε προς ένα κλιματικό απαρτχάιντ, όπου εκεί­νοι που πλήττονται από την οικολογική καταστροφή θα αποκλείονται έξω από τις ασφαλείς πε­ριοχές των πλουσίων. Αυτή η διαδικασία είναι ήδη σε εξέλιξη και δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί χωρίς να αμφι­σβητηθεί η υποκείμενη λογική της. Με άλλα λόγια, το κλειδί για την καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος δεν είναι να καταδικάσουμε μια αφηρημένη δια­δικασία αλλά να προσδιορίσουμε τις συγκε­κριμένες κοινωνικές σχέσεις αποκλεισμού, κυριαρχίας και εκμετάλλευ­σης που διαμορφώνουν το πλαί­σιο της ζωής των απλών ανθρώπων. Μόνο ένα νέο κοινωνικό σύστημα που προνοεί για τη βιωσιμότητα και το σχεδιασμό πάνω στο καταστρεπτικό χάος του ύστερου καπιταλισμού μπορεί να αποτελέσει έναν δρόμο προς τα εμπρός.

Μπορούμε είτε να γίνουμε θεατές μιας κλιματικής καταστροφής που χτίζει τείχη και σύνορα σε όλο τον κόσμο, βάζοντας εκατομμύρια ανθρώπων κάτω από στρατιωτικές μορφές κοινωνικού ελέγχου, είτε να οικοδομήσουμε ένα εναλλακτικό σύστημα που θα επαναφέρει στον δη­μοκρατικό έλεγχο των κοινοτή­των την παραγωγή και την κατανάλωση σε όλο τον κόσμο. Το ύστα­το διακύβευμα είναι αυτό της επιβίω­σης. Ήρθε η ώρα για οργάνωση και αγώνα.