1959: Η Κύπρος στο «παζάρι» του Λονδίνου

Στις 19 Φεβρουαρίου του 1959 υπογράφεται στο Λονδίνο από τις κυβερνήσεις της Βρετανίας, της Ελλάδας και της Τουρκίας συμφωνία για το καθεστώς στην Κύπρο μετά το τέλος της βρετανικής κυριαρχίας. Τη συμφωνία προσυπέγραψαν ο εκπρόσωπος της ελληνοκυπριακής κοινότητας αρχιεπίσκοπος Μακάριος και της τουρκοκυπριακής Φαζίλ Κιουτσούκ.

Επί της ουσίας, με τη συμφωνία αυτή επικυρώθηκε η συμφωνία που υπογράφηκε 11 Φεβρουαρίου 1959 από τους πρωθυπουργούς της Ελλάδας Κωνσταντίνο Καραμανλή και της Τουρκίας Αντνάν Μεντερές στη Ζυρίχη.

Οι «συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου», όπως έμειναν στην Ιστορία, καθόρισαν τις μετέπειτα εξελίξεις στην Κύπρο, μέχρι τον Ιούλιο του 1974, όταν μετά το χουντικό πραξικόπημα για την ανατροπή του Μακάριου ακολούθησε η τουρκική εισβολή και κατοχή. Ηταν δύο συμφωνίες στο πλαίσιο του αμερικανοβρετανικού σχεδίου για τη ΝΑΤΟποίηση της Κύπρου και τη μετατροπή της σε αβύθιστο αεροπλανοφόρο με στόχο τον απόλυτο έλεγχο της Αν. Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.

Οι αμερικανοβρετανικές επιδιώξεις αποδείχτηκαν τόσο με το σχέδιο του πρωθυπουργού της Βρετανίας Χάρολντ Μακμίλαν το 1958, όσο και με το σχέδιο του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Ντιν Ατσεσον το 1964. Και στα δύο σχέδια προτεινόταν η διχοτόμηση, ουσιαστικά, της Κύπρου, η ένταξή της στο ΝΑΤΟ. Τα σχέδια ΝΑΤΟποίησης προσέκρουσαν στη σθεναρή αντίθεση της Σοβιετικής Ενωσης η οποία εξαρχής υποστήριξε την ανεξαρτησία και την αυτοδιάθεση της Κύπρου. Εμπόδιο στα σχέδια στάθηκε και ο Πρόεδρος της Κύπρου Μακάριος, ο οποίος χωρίς να αποφύγει τις ταλαντεύσεις, επέμεινε στην παραμονή της Κύπρου στο χώρο των Αδεσμεύτων χωρών.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πρωθυπουργοί Ελλάδας και Τουρκίας είχαν υπογράψει στη Ζυρίχη και μυστική συμφωνία όπου οριζόταν: «1. Η Ελλάς και η Τουρκία θα υποστηρίξουν την είσοδον της Δημοκρατίας της Κύπρου εις το ΝΑΤΟ. Η εγκατάστασις βάσεων του ΝΑΤΟ εις την νήσον, ως και η σύνθεσις αυτών, εξαρτάται εκ της συμφωνίας των δύο κυβερνήσεων. 2. Συνεφωνήθη μεταξύ των δύο πρωθυπουργών ότι θα παρέμβουν παρά τω προέδρω και αντιπροέδρω της Δημοκρατίας της Κύπρου, αντιστοίχως, επί τω σκοπώ όπως τεθούν εκτός νόμου το Κομμουνιστικόν Κόμμα και η κομμουνιστική δράσις».

Οι «συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου» υπονόμευαν εξαρχής την ανεξαρτησία της νεογέννητης Κυπριακής Δημοκρατίας αφού την έθεταν υπό την κηδεμονία των τριών εγγυητριών δυνάμεων (Βρετανία, Ελλάδα, Τουρκία) ενώ με ένα περίπλοκο διοικητικό σύστημα διατηρούσαν ουσιαστικά τα στεγανά μεταξύ των δύο κοινοτήτων και άνοιγαν το δρόμο για τα όσα επακολούθησαν.