(Πρόκειται για ένα πολύ εύστοχο παράδειγμα του βραβευμένου με Νόμπελ διανοούμενου Amartya Sen από το βιβλίο του Η ιδέα της δικαιοσύνης).
Του Νίκου Τσούλια
Ένα παράδειγμα:
“Ας υποθέσουμε ότι τρία παιδιά – η Ανν, ο Μπόμπ και η Κάρλα – μαλώνουν για μια φλογέρα, και εμείς πρέπει να επιλέξουμε ποιο από τα τρία θα την πάρει.
Η Ανν τη διεκδικεί με το σκεπτικό ότι είναι η μόνη από τα τρία παιδιά που ξέρει να παίζει φλογέρα (τα άλλα δύο παιδιά το παραδέχονται) και ότι θα ήταν πολύ άδικο να στερηθεί τη φλογέρα το μοναδικό παιδί που μπορεί να τη χρησιμοποιήσει. Εάν δεν είχαμε άλλες πληροφορίες για την κατάσταση, το επιχείρημα να δοθεί η φλογέρα στο πρώτο παιδί θα ήταν ισχυρό.
Σε ένα εναλλακτικό σενάριο, ο Μπομπ είναι αυτός που υψώνει τη φωνή του και υπερασπίζεται το αίτημά του να πάρει εκείνος τη φλογέρα, επισημαίνοντας ότι είναι το μόνο από τα τρία παιδιά που είναι τόσο φτωχό ώστε δεν έχει κανένα παιχνίδι… (Τα άλλα παιδιά αναγνωρίζουν ότι είναι πιο πλούσια και ότι έχουν στη διάθεσή τους πολλές εναλλακτικές για να διασκεδάσουν). Εάν είχατε ακούσει μόνο τον Μπομπ και κανένα από τα άλλα δύο παιδιά, θα θεωρούσατε ισχυρό το επιχείρημά του να πάρει εκείνος τη φλογέρα.
Σε ένα τρίτο εναλλακτικό σενάριο, η Κάρλα είναι αυτή που υψώνει τη φωνή της για να δηλώσει ότι δούλεψε σκληρά επί πολλούς μήνες για να φτιάξει με τη δική της εργασία τη φλογέρα (τα άλλα δύο παιδιά επιβεβαιώνουν τον ισχυρισμό της)… Εάν είχατε ακούσει μόνο το επιχείρημα της Κάρλας, θα είχατε ίσως την προδιάθεση να δώσετε σε εκείνη τη φλογέρα, αναγνωρίζοντας την εύλογη αξίωσή της να αποκτήσει κάτι που η ίδια δημιούργησε.
Εάν όμως έχετε ακούσει και τα τρία παιδιά με το διαφορετικό σκεπτικό τους, η απόφασή σας θα ήταν δύσκολη. Θεωρητικοί διαφορετικών πεποιθήσεων, όπως οι ωφελιμιστές, οι υπέρμαχοι του οικονομικού εξισωτισμού και οι οπαδοί του φιλελευθερισμού, είναι πολύ πιθανό να μας έλεγαν πως σαφέστατα υπάρχει μόνο μια δίκαιη απόφαση, η οποία είναι μπροστά στα μάτια μας και δεν είναι καθόλου δύσκολο να την εντοπίσουμε. Είναι όμως εξίσου βέβαια ότι ο καθένας τους θα εννοούσε μια εντελώς διαφορετική απόφαση.
Τον Μπομπ θα τον υποστήριζε ο οπαδός του οικονομικού εξισωτισμού,την Κάρλα ο οπαδός του φιλελευθερισμού και την Ανν ο οπαδός του ωφελιμισμού”.
Εδώ αρχίζει η δική μας συζήτηση. Πριν αναζητήσουμε την σωστή – κατά τη γνώμη μου – απάντηση, θεωρώ ότι πρέπει να εμβαθύνουμε στην επιχειρηματολογία, που μπορούν να αναπτύξουν και οι τρεις οπαδοί των προαναφερθέντων πολιτικο-ιδεολογικών ρευμάτων. Και όσο και αν φαίνεται ανορθολογικό, γνώμη μου είναι ότι τα επιχειρήματα και των τριών σχολών σκέψης έχουν βάση και δυναμική και δεν μπορούμε να προσπεράσουμε εύκολα καμιά “θεώρηση – απάντηση” στο πρόβλημα του ποιο παιδί πρέπει να πάρει τη φλογέρα.
Φυσικά η συγκεκριμένη παρουσίαση έχει βαρύ συμβολικό φορτίο με πλούσιο παιδαγωγικό περιεχόμενο και κυρίως με ισχυρή αναφορά στην καθημερινή ζωή – και όχι σε ένα αφαιρετικό πεδίο, όπου πλεονάζει εύκολα η θεωρητική σκέψη και όπου δεν καλείσαι να πάρεις συγκεκριμένη θέση – γύρω από το μείζον θέμα της δικαιοσύνης. Ο Amartya Sen διερευνά το πεδίο της δικαιοσύνης πρωτίστως στην εφαρμογή της μέσα στις κοινωνικές λειτουργίες, στις διεπαφές των ανθρώπινων σχέσεων πηγαίνοντας ένα βήμα πιο πέρα από το αντίστοιχο πεδίο έρευνας του Τζων Ρωλς, που εστιάζει κυρίως στο θεσμικό και στο υπερβατικό πεδίο της δικαιοσύνης.
Εκείνο που διαφαίνεται και στους δύο στοχαστές είναι ότι η μεν αδικία καταδεικνύεται πολύ εύκολα σε μια πολιτεία, η δε δικαιοσύνη έχει πολλές πτυχώσεις, με πολλαπλές ερμηνείες και με ακόμα περισσότερες επιλογές καθιστώντας τον όλο προσδιορισμό της και τη διαμόρφωση μιας γενικά αποδεκτής πρότασης ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα.
Θα συνεχίσουμε με το δεύτερο μέρος.
Ακολουθείστε το iPaidia στο Google News
