Υπάρχει μια παραδοχή, μια απόλυτη βεβαιότητα. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι διαρκώς ανήσυχος, η ανθρώπινη σκέψη είναι αενάως ενεργητική και ερευνητική.
Θέλει ειδική εξάσκηση ο νους μας για να μείνει έστω για λίγο ανενεργός. Το πνεύμα μας είναι σε συνεχή εγρήγορση˙ διαρκώς θέλει να μαθαίνει, να αναζητεί, να κατανοεί, να ερμηνεύει, να φαντάζεται, να στοχάζεται. Άραγε πώς να ‘γινε η θεϊκή δωρεά στο μακρύ ταξίδι της εξέλιξης;
Ίσως να ξέρουμε την απάντηση. Ίσως εδώ να συμπυκνώνεται η όλη «προσπάθεια» του Σύμπαντος για να αυτοπαρατηρηθεί και να αποκτήσει επίγνωση του εαυτού του, να νιώσει το μεγαλείο της ύπαρξής του. Ίσως εδώ να συμπεριλαμβάνεται η συνολική προσπάθεια του Κόσμου να κατακτήσει και να αποκτήσει το Νόημά του.
Και ασχολούνται οι άνθρωποι όλοι με το παιχνίδι της γνώσης, σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Και διαμορφώνουν γι’ αυτό το λόγο τα εκπαιδευτικά συστήματα που όλο και επεκτείνονται, και αναπτύσσουν βιβλιοθήκες και οργανώνουν το διαδίκτυο και προάγουν τα ερευνητικά κέντρα, για να μαθαίνουν, για να γνωρίζουν, για να δημιουργούν. Η γνώση είναι η μόνη σταθερά αξία της ζωής. Και είναι η γνώση μια «ασταμάτητη συζήτηση» στους κόλπους της ανθρωπότητας, και «συζητάμε» με ανθρώπους που έχουν φύγει από τη ζωή σαν να είναι παρόντες και θα «κουβεντιάζουμε» με όλους όσους θα έρθουν στο χρόνο τον μέλλοντα ανεξάρτητα αν ποτέ τους γνωρίσουμε. Και είναι αυτή συζήτηση για τη γνώση το νήμα που ενώνει όλους τους ανθρώπους, το νήμα που μας κάνει οιονεί αθάνατους, αφού το πνεύμα μας είναι αθάνατο και δεν το αγγίζει καμιά σκουριά του χρόνου.
Αυτό το διαρκές μουρμουρητό της ανθρώπινης σκέψης και η συνεχώς επεκτατική ερευνητική σκέψη είναι που μικραίνουν το Σύμπαν και γνωρίζουμε κάθε υφή της ύλης και κάθε πνοή του χρόνου. Είναι διάλογος που διατρέχεται από τις ανησυχίες του ανθρώπινου πνεύματος, είναι διάλογος ισχυρής συνδέσμωσης αμέτρητων όντων. Εδώ παίζεται το φοβερό παιχνίδι της γνώσης, γιατί «η ουσία της γνώσης είναι ο διάλογος και όχι η συλλαμβάνουσα καθυπόταξη του υποκειμένου, η οποία εκπορεύεται από μιαν αυτόνομη υποκειμενικότητα, αυτή η νίκη της νεότερης επιστήμης, η οποία κατά ορισμένο τρόπο προξένησε επίσης και το τέλος της μεταφυσικής»[i].
Αλλά το μεγαλείο της γνώσης βρίσκεται και αλλού. Πώς η ανθρώπινη σκέψη μέσα από το παιχνίδι της γνώσης δημιουργεί διαρκώς νέους κόσμους, πώς μετασχηματίζει καθετί αυθύπαρκτο και του δίνει άλλο σχήμα και άλλη ερμηνεία; Πώς η ανθρώπινη σκέψη δημιουργεί εκ του μη όντος και έτσι ενώ «όλα ήταν κάποτε ανύπαρκτα, αυτά που μετέπειτα έγιναν κάτι»[ii]; Πώς προσλαμβάνουμε την πραγματικότητα μέσα από τους δικούς μας κώδικες της γλώσσας και μετασχηματίζουμε αυτή την πραγματικότητα σε μια διαρκή ερμηνεία και επανερμηνεία;
Οι Χορκχάιμερ και Αντόρνο δίνουν μια εικόνα της όλης παράστασης. «Η απορρόφηση της παρούσας πραγματικότητας από μια μυθική προϊστορία ή από το μαθηματικό φορμαλισμό, η συμβολική σύνδεση της πραγματικότητας και του μυθικού συμβάντος που γίνεται μέσα στο τυπικό ή μέσα στην αφηρημένη κατηγορία της επιστήμης κάνει καθετί καινούριο να φαίνεται σαν προκαθορισμένο και τελικά σαν αναπαραγωγή του παλιού. Δίχως ελπίδα δεν είναι μόνο η πραγματικότητα, αλλά και η γνώση, η οποία με το μυθικό ή το μαθηματικό σύμβολο ιδιοποιείται και διαιωνίζει την πραγματικότητα σαν να ‘ναι σχήμα»[iii].
Αλλά δεν είναι μόνο οι γλωσσικοί μας κώδικες ούτε μόνο οι μαθηματικές συμβάσεις μας ούτε ο ιδιαίτερος κόσμος των πειραμάτων μέσω των οποίων δοκιμάζουμε να μάθουμε όλες τις πτυχές της ύλης˙ είναι και αυτός καθ’ εαυτός ο ανθρώπινος στοχασμός, η αφαιρετική σκέψη μας και η φαντασία μας που διαρκώς παράγουν και δημιουργούν και δεν ξέρουμε κατά πόσο όλα αυτά τα δημιουργήματα είναι πραγματικά και κατά πόσο φαντασιακά, κατά πόσο είναι υπαρκτά και κατά πόσο επινοημένα.
Είναι η σχέση μας με τη γνώση μια δυνατότητα, μια δυνατότητα που απελευθερώνει τον άνθρωπο από τις δεσμεύσεις των νόμων της φύσης, που του δίνει την ελευθερία να κινείται και να συνδιαλέγεται μεταξύ υποκειμενικότητας και αντικειμενικότητας. Από τη στιγμή που μπορεί ο εγκέφαλός μας να θέτει ερωτήματα, από τη στιγμή που μπορεί να αμφισβητεί, η «φωτιά» έχει περάσει για καλά στα χέρια των ανθρώπων. Και η φωτιά αυτή είναι ιερή, είναι φωτιά για κάθε άνθρωπο, όπου γης και όπου χρόνου. Γιατί η γνώση είναι πλέον στοιχείο της ανθρώπινης φύσης. Γι’ αυτό είναι πολύ εύστοχη η σχετική παρατήρηση του P. Drucker, «η γνώση δεν βρίσκεται σε ένα βιβλίο, σε μια βάση δεδομένων, σε ένα λογισμικό. Αυτά παρέχουν πληροφορίες. Η γνώση βρίσκεται πάντα σε ένα άτομο»[iv].
Το παιχνίδι με τη γνώση είναι παιχνίδι και υπόθεση ζωής. Όσο το υπηρετούμε, τόσο ανοίγουν οι ορίζοντες της ελευθερίας μας, τόσο γευόμαστε την ουσία του εαυτού μας και τους χυμούς της ζωής.
[i] Γκάνταμερ Χ.- Γ. (2003), Η απαρχή της φιλοσοφίας, Αθήνα: Πατάκης, σ. 145
[ii] Μαν Τ., (1992), Δόκτωρ Φάουστους, Αθήνα: Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος, σ. 184
[iii] Χορκχάιμερ Μ., Αντόρνο, Τ. (1986), Η διαλεκτική του διαφωτισμού, Αθήνα: ύψιλον, σ. 45
[iv] Drucker P. (2000), Μετακαπιταλιστική κοινωνία, Αθήνα: Cutenberg, σ. 270
Ακολουθείστε το iPaidia στο Google News
