Το αλατοπίπερο της διδασκαλίας: μια δόση ζήλειας των μαθητών για τον έρωτα του εκπαιδευτικού με αυτό που διδάσκει

Μιλούσα τις προάλλες με έναν πρωτοετή φοιτητή του Πανεπιστημίου και μεταξύ των άλλων τον ρώτησα τη γνώμη του για τους καθηγητές που διδάσκουν στο Πανεπιστήμιο. Μου απάντησε ότι όλοι είναι καλοί αλλά υπάρχει μια καθηγήτρια που τους καθηλώνει κάθε φορά.

Δημήτρης Τσιριγώτης. Φυσικός

Στην επόμενη ερώτησή μου για το ποιο θεωρεί ότι είναι το μυστικό της εν λόγω καθηγήτριας μου είπε (αναπαράγω τα ακριβή λόγια του) : «γιατί είναι πωρωμένη με το μάθημά της και έτσι μας πωρώνει και εμάς που την ακούμε». Το να πω ότι εξεπλάγην από την απάντηση του φοιτητή θα είναι ψέμα. Απλά επιβεβαίωσε αυτό που ήδη ήξερα: το πάθος του εκπαιδευτικού είναι μεταδοτικό στους μαθητές του.
Τα λόγια του σπουδαίου στοχαστή και φιλοσόφου Κορνήλιου Καστοριάδη κατρακυλούν με κρότο στο μυαλό μου: «Αν δεν υπάρχει έρωτας μες στην εκπαίδευση δεν υπάρχει εκπαίδευση. Εάν κάποιος κάτι μαθαίνει μέσα στο σχολείο είναι διότι, διαδοχικά, έναν καθηγητή σε κάποια τάξη – και στο πανεπιστήμιο ακόμη – τον ερωτεύεται και τον ερωτεύεται διότι βλέπει ότι αυτός ο ίδιος ο καθηγητής είναι ερωτευμένος με αυτό που διδάσκει».
Η σχέση λοιπόν των μαθητών με το μάθημα δεν είναι γραμμικώς άμεση, είναι τριγωνική. Το τελετουργικό της πραγματικής μάθησης λαμβάνει χώρα ως εξής: οι μαθητές παθιάζονται με τον εκπαιδευτικό που είναι παθιασμένος με το μάθημα και έτσι ως συνεπαγωγή οι μαθητές παθιάζονται με το μάθημα. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι κατά την διάρκεια μιας αποτελεσματικής διδασκαλίας οι μαθητές παρακολουθούν ένα ζωντανό love story του εκπαιδευτικού με αυτό που διδάσκει. Και είναι αυτή η ζήλεια να θέλουν να ζήσουν και μαθητές κάτι παρόμοιο που τους κάνει να μαθαίνουν. Ο παθιασμένος εκπαιδευτικός προσπαθεί να κάνει τους μαθητές του να τον ζηλέψουν για κάτι που ανήκει μόνο σε αυτόν μέχρι εκείνη την στιγμή, τη γνώση. Οι μαθητές λοιπόν παθιάζονται με τη γνώση όταν ζηλεύουν τη σχέση του εκπαιδευτικού με αυτή, όταν ως δικό τους αντικείμενο του πόθου αισθανθούν εκείνο του εκπαιδευτικού.

Το ζητούμενο όμως είναι πως θα μπορέσει ο εκπαιδευτικός να παραμείνει ερωτευμένος με αυτό που διδάσκει και ο έρωτας αυτός να μην ξεθυμάνει με το πέρασμα του χρόνου και την επανάληψη:

Συνήθεια και απουσία έκπληξης: εχθρός του έρωτα του εκπαιδευτικού
Ο μεγαλύτερος εχθρός βέβαια του έρωτα δεν είναι άλλος από τη συνήθεια. Τη συνήθεια και την απουσία της έκπληξης. Θα σας περιγράψω μια πραγματική σκηνή από μια διδασκαλία μου: Πριν από κάποια χρόνια που εργαζόμουν σε ένα Λύκειο της Αττικής θέλησα να ετοιμάσω το «τέλειο μάθημα» για τους μαθητές ενός τμήματος της Α΄ Λυκείου. Κατασκεύασα λοιπόν άρτιο σενάριο μαθήματος και έκανα πρόβα το μάθημα στο σπίτι μου. Την επόμενη μέρα λοιπόν το μάθημα ξεκίνησε και προχωρούσε γοργά με οδηγό το σενάριο μαθήματος αλλά καθώς πέρναγε η ώρα αισθανόμουν ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. Οι μαθητές δεν φαίνονταν να παρακολουθούν το μάθημα με ενδιαφέρον. Το μάθημα «δεν κατέβαινε» στους μαθητές. Δεν ήθελε και πολύ να καταλάβω ότι είχα παγιδέψει τον εαυτό μου. Εξαιτίας του τέλειου σεναρίου το μάθημα ήταν τόσο προκατασκευασμένο και προβλέψιμο που αφού πρώτα βαρέθηκα εγώ, μετέδωσα αυτή του τη διάθεση και στα παιδιά. Ήμουν τόσο προσηλωμένος να τηρηθεί το σχέδιο που έχασα την επικοινωνία του με τα παιδιά. Ναι αυτό ήταν. Δεν ήμουν πλέον αυθόρμητος. Από εκείνη την οδυνηρή εμπειρία κατάλαβα ότι βασική προϋπόθεση για να κερδίζω τα παιδιά ήταν να εκπλήσσω πρώτα τον εαυτό μου.

Θεωρώ ότι ο μόνος τρόπος για να υπάρχει το στοιχείο της έκπληξης σε μια διδασκαλία είναι να αφήνουμε τα παιδιά να αποφασίζουν εκείνα το σενάριο του μαθήματος. Τότε πραγματικά κάθε μάθημα θα μοιάζει μοναδικό και ανεπανάληπτο. Όμως για να συμβαίνει κάτι τέτοιο πρέπει εμείς οι εκπαιδευτικοί να είμαστε αποφασισμένοι να βγούμε από την ζώνη της ασφάλειάς μας, να ρισκάρουμε πληρώνοντας ενίοτε το τίμημα που δεν είναι άλλο από το τσαλάκωμα της τέλειας εικόνας μας. Το λέω αυτό γιατί βάζοντας πλοηγούς του μαθήματος τους μαθητές μπορεί να οδηγηθούμε σε αχαρτογράφητα νερά που να δοκιμάσουν την αίσθηση του ελέγχου που θέλουμε να νιώθουμε. Προσωπικά θεωρώ ότι αυτά τα αχαρτογράφητα νερά κρύβουν τις μεγάλες συγκινήσεις της διδασκαλίας. Αυτή η αίσθηση του κινδύνου δυναμώνει το πάθος για τη διδασκαλία. Τι είναι λοιπόν καλύτερο στην περιπέτεια της διδασκαλίας, να πλέεις σε γνώριμα και ήσυχα νερά ή σε άγνωστα και επικίνδυνα;

Όσοι είναι εκπαιδευτικοί γνωρίζουν πολύ καλά ότι για να πάει καλά μια διδασκαλία, ναι μεν χρειάζεται μια υπεύθυνη προετοιμασία αλλά μέχρις ενός ορίου. Ότι αν ξεπεραστεί αυτό το όριο, το μάθημα κινδυνεύει να φανεί άψυχο και αδιάφορο για τους μαθητές. Βλέπετε, αν ο εκπαιδευτικός γνωρίζει επακριβώς «τι θα συμβεί παρακάτω» τότε χάνει ένα από τα βασικότερα όπλα της διδασκαλίας, τον αυτοσχεδιασμό και εισέρχεται στον μονόδρομο πλέον της διεκπεραίωσης. Μια καλή δόση απρόβλεπτου και τυχαιότητας στο μάθημα είναι το αντίδοτο στο φαρμάκι της ρουτίνας. Μετά από πολλά χρόνια μαθήματος έχω καταλήξει στο εξής συμπέρασμα: όσο και να έχεις προετοιμάσει από πριν το τέλειο μάθημα, αυτό που τελικά οι μαθητές θα εισπράξουν είσαι εσύ ο ίδιος , η διάθεσή σου και ο ενθουσιασμός σου.

Ναρκισσισμός: εχθρός του έρωτα του εκπαιδευτικού
Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα πολύ σημαντικό που πρέπει να προσέχουμε. Υπάρχει αλήθεια μεγαλύτερος εχθρός στον έρωτα από το να θεωρείς το αντικείμενο του πόθου σου δεδομένο; Θεωρώ ότι οι εκπαιδευτικοί πρέπει μέσα στην αυτοπεποίθησή τους να αισθάνονται μια μικρή δόση ανασφάλειας κάθε φορά που διδάσκουν. Να νιώθουν ότι η ερωτική εξομολόγηση που σκοπεύουν να κάνουν παρουσία των μαθητών τους μπορεί να μην έχει την ανταπόκριση που περιμένουν. Και να πληγώνονται κάθε φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο. Αυτό θα τους κάνει να διεκδικούν τον έρωτά τους ξανά από την αρχή με όλο και μεγαλύτερο πάθος και να προσπαθούν να βελτιώνονται. Ξέρετε, η υπερβολική αυτοπεποίθηση του εκπαιδευτικού δεν θέλει και πολύ να γίνει ναρκισσισμός τον οποίον οι μαθητές εκλαμβάνουν ως υπογράμμιση της δικής τους κατωτερότητας σε σχέση με τον εκπαιδευτικό. Είναι δηλαδή σαν κάποιος να τους λέει: «κοιτάξτε πόσο έξυπνος είμαι εγώ σε σχέση με εσάς». Κατά την γνώμη μου δεν υπάρχει πιο σπουδαίος λόγος για να αισθάνεται υπερήφανος ένας εκπαιδευτικός από το να «στριμώχνεται» από τις ερωτήσεις των μαθητών του και να νιώθει ότι τον κοιτάνε ισότιμα στα μάτια, μετατρέποντας το δέος που αισθάνονταν για εκείνον σε εμπιστοσύνη.

Διδασκαλία: μια ιστορία με πάθος, ζήλεια και έρωτα
Πάθος, ζήλεια, έρωτας. Πιθανότατα κανείς που δεν είναι εκπαιδευτικός να τα θεωρεί όλα αυτά υπερβολικά. Και όμως, συμβαίνουν και πρέπει να συμβαίνουν τέτοιες ερωτικές στιγμές κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας. Στιγμές που οι κόρες των ματιών διαστέλλονται και πέφτει μια περίεργη σιωπή, που σηκώνει το κεφάλι ακόμα και ο πιο φοβισμένος ή αδιάφορος μαθητής, που ο εκπαιδευτικός το ξέρει ότι όλοι κρέμονται από τα χείλη του και όπου όλοι οι μαθητές αδημονούν να μοιραστούν γνώμες και συναισθήματα. Είναι εκείνες οι στιγμές που οι μαθητές παρασύρονται από τον ενθουσιασμό τους και απαντάνε ή ρωτάνε χωρίς να συνειδητοποιούν ότι δεν έχουν προηγουμένως σηκώσει το χέρι για να πάρουν το λόγο. Που αναρωτιέσαι ποιό βέλος τους κτύπησε και πετάγονται όλοι μαζί να σου πουν κάτι; Αν δεν είναι βέλος έρωτος αυτό τότε τι είναι;