Και να που ήρθε η ώρα να διοριστείς. Καθηγητής, δάσκαλος! Μόνιμος ή αναπληρωτής. Επιτέλους τα κατάφερες. Περίμενες καρτερικά για χρόνια. Πάλευες. Μάζευες προσόντα, έκανες διάφορες δουλειές.

Δημήτρης Τσιριγώτης, φυσικός

Νιώθεις ότι ανταμείφθηκες για τον κόπο σου. Τα δύσκολα, σκέφτεσαι, πέρασαν. Μπορείς να βάλεις πια τη ζωή σου σε μία τάξη. Και ξαφνικά βρίσκεσαι μέσα σε μία αίθουσα διδασκαλίας. Στην αρχή δε φοβάσαι. Έχεις διαβάσει τόσα για την αποτελεσματική διδασκαλία. Θεωρείσαι ειδικός πια. Πιθανόν να έχεις και μία εμπειρία από ιδιαίτερα μαθήματα ή από φροντιστήρια. Το πρώτο μάθημα, της γνωριμίας που λένε, πάει καλά. Ουφ,  τσάμπα ανησυχούσες. Έχεις πειστεί ότι είσαι γεννημένος για αυτή τη δουλειά.

Τρεις βδομάδες μετά τα πράγματα έχουν αλλάξει τελείως. Η εικόνα των τμημάτων σου σε απογοητεύει: οι μαθητές σου είναι απείθαρχοι, δεν συγκεντρώνονται, αδιαφορούν για το μάθημα. Έχεις αρχίσει να έχεις αμφιβολίες. Αναρωτιέσαι μήπως τελικά δεν κάνεις για αυτή τη δουλειά. Θα ρώταγες τους παλαιότερους συναδέλφους αλλά δεν το κάνεις γιατί τρέμεις την απάντηση: «Εγώ στο Β4 δεν έχω κανένα πρόβλημα». Θα ρώταγες το Διευθυντή  ή το σύμβουλο αλλά αυτός τώρα θα σε αξιολογήσει και θα πας εσύ μόνος σου να του πεις πως δεν τα καταφέρνεις; Σκέτη αυτοκτονία, σκέφτεσαι. Αποφασίζεις να κάνεις υπομονή, να το παλέψεις μόνο σου και κάποια στιγμή θα φτιάξει. Μετά από κάποιο καιρό θα έχεις μάθει και εσύ όλα τα κόλπα.

Επειδή όμως νέε συνάδελφε ο δρόμος της υπομονής είναι πολύ ανηφορικός-σου μιλάω εκ πείρας- σκέφτομαι να μοιραστώ μαζί σου κάποια πράγματα που ανακαλύψαμε εγώ και κάποιοι συνάδελφοί μου αναβαίνοντας την δική μας ανηφόρα, ευελπιστώντας πως κάποια από αυτά ίσως σού ελαττώσουν κάπως την κλίση της δικής σου. Νέε συνάδελφε καλώς ήρθες !!

Δεν φταις εσύ για την κατάσταση στα σχολεία σήμερα

Καταρχήν να πούμε πως η κατάσταση που επικρατεί σήμερα στα σχολεία δεν έχει καμία σχέση με τις παλαιότερες εποχές. Η οικονομική και η κοινωνική κρίση σε συνδυασμό με την καραντίνα αντανακλούν έντονα και στις σχολικές τάξεις. Οπότε νέε συνάδελφε μη θεωρείς τον εαυτό σου ως την αιτία για αυτό που συμβαίνει με τους μαθητές σήμερα. Από την άλλη όμως οφείλεις να γίνεις μία από τις αιτίες ώστε αυτή η κατάσταση να βελτιωθεί. Γιατί πολύ απλά όλη η εκπαιδευτική διαδικασία δεν είναι τίποτα άλλο από μία προσπάθεια βελτιωτικής αλλαγής. Θα πρέπει λοιπόν να βάλεις τα δυνατά σου. Δεν υπάρχει «λάθος εποχή για να γίνεις εκπαιδευτικός». Και γνώριζε πως ειδικά σήμερα τα σχολεία έχουν ανάγκη τη δική σου ορμητική φρεσκάδα.

Ρώτα τους έμπειρους

Ζήτησε βοήθεια από τους πιο έμπειρους συναδέλφους σου. Δεν είναι ντροπή να δείξεις τις δυσκολίες που αντιμετωπίζεις. Θα γλιτώσεις πολύ χρόνο, πολλή ενέργεια και στενοχώρια άμα το κάνεις. Κανείς μας δεν γεννήθηκε εκπαιδευτικός. Όλους μας μάς πέταξαν μέσα μία τάξη και μάς είπαν: «κολύμπα τώρα μόνο σου». Και όλοι αυτοί οι έμπειροι που πιθανόν εσύ σήμερα να αναρωτιέσαι πως στην ευχή τα καταφέρνουν, να είσαι σίγουρος πως έχουν περάσει από εκεί που είσαι εσύ σήμερα. Από την ίδια αγωνία, την ίδια αίσθηση αδυναμίας. Και ταλαιπωρήθηκαν πολύ μέχρι να μάθουν τα κόλπα. Δεν είναι κρίμα να πρέπει να υποστείς και εσύ τα ίδια μέχρι να μάθεις ενώ θα μπορούσες να γλυτώσεις πολλά απλά ζητώντας μία συμβουλή;

Στο σχολείο δεν διδάσκουμε μόνο γνώσεις

Μην ξεχνάς πως στο σχολείο εκτός από τον γνωστικό στόχο επιδιώκουμε και τον συμπεριφορικό στόχο. Πιθανόν να θεωρείς πως όλος ο χρόνος του μαθήματος πρέπει να αφιερώνεται στη μετάδοση γνώσης. Μάθημα όμως δεν είναι και η τροποποίηση συμπεριφοράς των μαθητών; Δεν υπάρχει πιο στρεσογόνος κατάσταση για ένα εκπαιδευτικό από το να πασχίζει να βγάλει ύλη σε ένα τμήμα που κυριαρχούν τα προβλήματα  συμπεριφοράς. Οι μαθητές σήμερα θέλουν κουβέντα. Πες τους τις προσδοκίες σου από αυτά, άκουσέ τι έχουν εκείνοι να σου πουν. Μπορεί ποσοτικά ο χρόνος της διδασκαλίας της ύλης να ελαττωθεί, θα γίνει όμως πιο ποιοτικός και πιο αποδοτικός για όλους. Και σιγά σιγά, όταν θα βελτιώνεται η συμπεριφορά και το κλίμα της τάξης, ο χρόνος διδασκαλίας θα αρχίσει να αυξάνεται από μόνος του. Κάνε τώρα λίγο πίσω αλλά αυτό θα σου δώσει μετά μεγαλύτερη φόρα.

Μάθημα για όλους

Μην κάνεις μάθημα μόνο για τους «δυνατούς» ή προσεχτικούς μαθητές. Οι υπόλοιποι μαθητές θα το μυριστούν και θα σε κάνουν να υποφέρεις. Θα κάνουν ό,τι μπορούν για να σου τραβήξουν την προσοχή από τη στιγμή που θα καταλάβουν πως δεν τους τη δίνεις εσύ. Θα αρνηθούν να παίξουν το ρόλο αυτών που πρέπει να κάνουν ησυχία για να γίνει το μάθημα για τους άλλους. Το ξέρω νέε συνάδελφε πως σου φαίνεται ακατόρθωτο να μοιράσεις το μάθημα ισόποσα σε όλους τους τους μαθητές. Ναι είναι δύσκολο, αλλά τουλάχιστον ξεκίνα με το κίνητρο να το πετύχεις.

Η σημασία του «αξίζω» και του «μπορώ» για τα παιδιά  

Μην ξεχνάς, όσον αφορά τα παιδιά, την δύναμη της αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Το σχολείο οφείλει να καλλιεργεί στα παιδιά τις δύο βασικότερες, κατά τη γνώμη μου, αξίες της παιδαγωγικής: την μοναδικότητα και την δυνητικότητα, το «αξίζω» και το «μπορώ» δηλαδή. Πως κάθε παιδί είναι μοναδικό και δεν πρέπει να υπάρχουν πρότυπα και πως κάθε παιδί μπορεί μέσω της εκπαίδευσης να καλλιεργήσει ή να αλλάξει κάποιες πλευρές του. Προσπάθησε να εμπλέξεις όλους τους μαθητές σου. Ακόμα και αυτούς που αντιστέκονται. Κυρίως αυτούς. Αυτοί είναι που σε έχουν περισσότερο ανάγκη. Τότε ίσως δεις μαγικά να συμβαίνουν. Και θα βιώσεις ανυπέρβλητη δικαίωση.

Η σχέσεις είναι το κλειδί

Επένδυσε στη σχέση σου με τους μαθητές. Ανάπτυξε προσωπική σχέση με όσους περισσότερους μαθητές μπορείς. Εκμεταλλεύσου τα διαλείμματα, τις εκδρομές, τις εορτές. Γέλα μαζί τους, πείραξέ τους και δέξου το δικό τους πείραγμα, πιάσε τους κουβέντα που δεν αφορά τα μαθήματα, δείξε τους μία πιο ανθρώπινη πλευρά σου από ότι μέσα στην τάξη. Να είσαι σίγουρος πως μετά μέσα στη τάξη όταν θα ζητήσεις από εκείνους να σου δείξουν μία πιο υπεύθυνη δική τους πλευρά δεν πρόκειται να σού αρνηθούν. Γιατί τώρα θα αισθάνονται πως θα έχουν κάτι να χάσουν.

Το πάθος είναι μεταδοτικό

Δείξε όσο πιο πολύ πάθος μπορείς την ώρα που διδάσκεις. Είναι μεταδοτικό. Μην ξεχνάς πως η σχέση των μαθητών με το μάθημα δεν είναι μία ευθεία, είναι τριγωνική. Το τελετουργικό της πραγματικής μάθησης λαμβάνει χώρα ως εξής: Ο εκπαιδευτικός παθιάζεται με το μάθημα, οι μαθητές παθιάζονται με τον εκπαιδευτικό και έτσι ως συνεπαγωγή οι μαθητές παθιάζονται με το μάθημα. Καταλαβαίνεις λοιπόν τι σημασία έχει αν κατά την διάρκεια μιας διδασκαλίας οι μαθητές παρακολουθούν ζωντανά μία «ιστορία αγάπης»  του εκπαιδευτικού με αυτό που διδάσκει. Και είναι αυτή η επιθυμία τους να θέλουν να ζήσουν  κάτι παρόμοιο που τους κάνει να μαθαίνουν.

Ένα περίεργο μυστικό

Οι δυσκολίες και τα προβλήματα είναι που σε κάνουν πιο δυνατό. Αρκεί να μην κοιτάς να τα αποφύγεις αλλά να τα αντιμετωπίζεις. Κάθε φορά που θα αντέχεις την απελπισία σου να ξέρεις ότι φτιάχνεται η πανοπλία σου. Ο φασαριόζος, ο αδιάφορος, ο χωρίς τρόπους μαθητής είναι τα παραπάνω κιλά στα βαράκια σου. Αν τα αφαιρέσεις χάνεις την ευκαιρία να δυναμώσεις.

Αυστηρός και φιλικός μαζί

Μέσα στην τάξη να είσαι αυστηρός αλλά όχι αυταρχικός. Έχει μεγάλη διαφορά. Θα μου πεις: «γίνεται να είσαι ταυτόχρονα φιλικός και αυστηρός»; Ναι γίνεται. Θα πρέπει να κρατάς μία κάποια αυστηρότητα ώστε να δίνεται μία εγκυρότητα στα όρια και στους κανόνες που πρέπει να τηρούνται. Και να είσαι σίγουρος πως τα όρια και οι κανόνες προσφέρουν ασφάλεια και ηρεμία στα παιδιά αφού νιώθουν πως κάποιος που γνωρίζει καλύτερα έχει τον έλεγχο των πραγμάτων. Το βασικό είναι να πείθεις τους μαθητές σου πως είσαι αυστηρός γιατί έτσι πρέπει, για το δικό τους καλό. Αλλά αυτό είναι κάτι που πρέπει να το πιστεύεις εσύ πρώτος από όλους.

Βρες τον τύπο σου

Βρες το προσωπικό ύφος, το προσωπικό σου στυλ εκπαιδευτικού. Αναρωτήσου το εξής: αν ήσουν στη θέση των μαθητών σου θα σου άρεσε το μάθημα που κάνεις; Γιατί αν το μάθημα που κάνεις δεν αρέσει σε σένα, πώς περιμένεις να αρέσει στους άλλους; Ο πειραματισμός είναι αναπόφευκτος, μέχρι να ανακαλύψεις το μάθημα που αρέσει σε σένα. Γνώριζε πως ό,τι και να διδάξεις στους μαθητές σου αυτό που θα εισπράξουν τελικά είναι εσένα τον ίδιο.

Η δύναμη της αφήγησης

Το να διατηρείς ζωντανό το ενδιαφέρον των μαθητών σου είναι το μεγάλο στοίχημα ειδικά στην εποχή μας που οι ψηφιακοί περισπασμοί είναι πάρα πολλοί. Η χρήση οπτικοακουστικών μέσων, βίντεο, power point έχουν χάσει την δύναμη που είχαν παλαιότερα λόγω του κορεσμού των παιδιών σε εικόνες μέσα από οθόνες. Υπάρχει όμως ένα μέσο το οποίο διατηρεί την ίδια δύναμη από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα. Είναι η αφήγηση. Μία καλή αφήγηση από τον εκπαιδευτικό μπορεί να ανοίξει τους δίαυλους επικοινωνίας και να επιτευχθεί ο δημιουργικός συντονισμός όπου «κρέμονται όλοι από τα χείλη του». Όταν βέβαια λέω αφήγηση δεν εννοώ μιας ιστορίας άσχετης από το μάθημα, αλλά το να αφηγηθείς το μάθημα στους μαθητές σαν να είναι μια ωραία ιστορία ή ένα παραμύθι.

Για τις στιγμές που δεν πιάνει τίποτα

Κακά τα ψέματα, υπάρχουν και στιγμές που ό,τι και να δοκιμάσεις δεν δουλεύει. Είναι τότε που η υπερδιέγερση του τμήματος έχει ξεπεράσει το κρίσιμο όριο και πλέον είναι μη διαχειρίσιμη. Σε αυτή την περίπτωση η παράδοση νέας ύλης είναι καταδικασμένη. Το μόνο που μπορεί να αποδιεγείρει την κατάσταση είναι να βάλεις τους μαθητές να κάνουν κάτι οι ίδιοι. Μην τους αφήσεις στιγμή σε αδράνεια. Βαλ΄ τους να γράψουν κάτι, να συμπληρώσουν ένα φύλλο εργασίας ή παίξε μαζί τους ένα παιχνίδι βασισμένο πάνω στο μάθημα. Η κιναισθητική συγκέντρωση θα τους βοηθήσει να ηρεμήσουν. Αλάνθαστη μέθοδος.

Δώσε παράσταση

Για να κρατηθεί τεταμένο το ενδιαφέρον απαιτείται  έντονη παραστατικότητα και θεατρικότητα. Προϋποθέτει από τον εκπαιδευτικό να είναι διατεθειμένος να τσαλακώσει την εικόνα του. Να γίνει θεατρίνος, παραμυθάς και πάρει το ρίσκο της έκθεσης. Καταρχάς χρειάζεται να αλλάζει συνεχώς  την ένταση, το ηχόχρωμα και το ρυθμό της φωνής του. Να χρησιμοποιεί τις εκφράσεις του προσώπου του και τις χειρονομίες. Να χρησιμοποιεί παύσεις και σιωπές για να δημιουργεί δραματική ένταση. Το πιο βασικό βέβαια για να σε πιστέψει το κοινό είναι η δική σου χαρά και ικανοποίηση.

Μην υποτιμάς τα προβλήματα των παιδιών

Ποτέ μην υποτιμάς τα παιδιά, τις ζωές τους. Μερικά βιώνουν τα προβλήματά τους ως δυσβάσταχτα όπως κάνουμε και πολλοί από εμάς τους μεγάλους. Μερικά περνούν δύσκολη ζωή. Κάποια που δεν παίρνουν την προσοχή στο οικογενειακό και κοινωνικό τους περιβάλλον θα τη ζητήσουν από σένα. Μπορεί με λάθος τρόπο. Μην τους την αρνηθείς. Κάποιες φορές θα χρειαστεί να χαμηλώσεις, να γίνεις μικρός, ο φίλος που δεν έχουν. Κάποιες άλλες θα χρειαστεί να γίνεις μία μητρική ή πατρική φιγούρα που έχουν ανάγκη. Πάντα όμως να θυμάσαι πως πάνω από όλα και πίσω από όλα είσαι ο δάσκαλός τους.

Μην κλειστείς στο καβούκι σου

Εντάξου στην συνεργατική κουλτούρα του σχολείου. Πες την άποψή σου στο σύλλογο και ας μην είναι και η πιο κατασταλαγμένη. Πάρε πρωτοβουλία. Ανέλαβε πράγματα που θα μπορούσαν να προσφέρουν και σε σένα ευχαρίστηση. Καλλιέργησε τις σχέσεις σου με τους συναδέλφους σου. Η δουλειά μας στα σχολεία είναι ομαδική. Νέε συνάδελφε είσαι ένας από εμάς τώρα.

Το ταξίδι για το «Κόσμο των Παιδιών»

Νέε συνάδελφε το ταξίδι τώρα για σένα ξεκινάει. Ο δρόμος μπορεί να έχει εμπόδια, λακκούβες και αναπηδήσεις αλλά είναι τόσο μοναδικά «τα μέρη» από τα οποία θα περάσεις. Και αν κάποτε αξιωθείς να φτάσεις στον «Κόσμο των Παιδιών» σταμάτα και μείνε εκεί για πάντα.