Τι είναι ο αυτισμός (με απλά λόγια)

Ο αυτισμός αποτελεί μια από τις βασικότερες διαταραχές του νευροαναπτυξιακού φάσματος. Η ανάγκη για επιστημονικά τεκμηριωμένη και ταυτόχρονα κατανοητή ενημέρωση είναι κρίσιμη, τόσο για γονείς όσο και για το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Ακολουθεί αναλυτική παρουσίαση της Αναπτυξιακής Παιδιάτρου Δέσποινας Μπαστάκη Υπεύθυνη Αναπτυξιολογικού Ιατρείου ΜΗΤΕΡΑ, η οποία εξηγεί με απλά λόγια τι είναι ο αυτισμός, πώς διαγιγνώσκεται και γιατί είναι σημαντική η έγκαιρη παρέμβαση.

Τι είναι ο αυτισμός – τα βασικά χαρακτηριστικά

Ο αυτισμός είναι μια διαταραχή του νευροαναπτυξιακού φάσματος. Οι διαταραχές του φάσματος του αυτισμού είναι ένα σύνολο χαρακτηριστικών που επηρεάζουν την κοινωνική αλληλεπίδραση, την επικοινωνία και την κατανόηση του κόσμου.

«Ο αυτισμός δεν είναι ασθένεια. Είναι μια διαφορετικότητα στον τρόπο που αντιλαμβάνεται, σκέφτεται και συμπεριφέρεται ένα άτομο. Δεν είναι κάτι που “κολλάει” ή που “θεραπεύεται”. Είναι μια δια βίου κατάσταση», τονίζει η Δέσποινα Μπαστάκη, Αναπτυξιακή Παιδίατρος, Υπεύθυνη του Αναπτυξιολογικού Ιατρείου στο ΜΗΤΕΡΑ.

Τα βασικά χαρακτηριστικά είναι η δυσκολία στην κοινωνική επικοινωνία και αλληλεπίδραση, η παρουσία στερεοτυπικών ή επαναλαμβανόμενων συμπεριφορών, καθώς και περιορισμένα ενδιαφέροντα. Κάθε άτομο με αυτισμό είναι μοναδικό και μπορεί να έχει διαφορετικό βαθμό δυσκολιών.

Πώς γίνεται η διάγνωση και γιατί είναι σημαντική η πρώιμη παρέμβαση

Η διάγνωση του αυτισμού γίνεται με βάση τη συμπεριφορά και μπορεί να τεθεί ακόμη και από τους πρώτους μήνες της ζωής ενός παιδιού. Ενδείξεις όπως η έλλειψη βλεμματικής επαφής, η απουσία ανταπόκρισης στο όνομά του, η περιορισμένη χρήση εκφράσεων ή η έλλειψη μίμησης, είναι σημάδια που μπορεί να κινητοποιήσουν τους γονείς να απευθυνθούν σε ειδικό.

Η έγκαιρη παρέμβαση είναι πολύ σημαντική. Υπάρχουν προγράμματα που στοχεύουν στην ενίσχυση των επικοινωνιακών και κοινωνικών δεξιοτήτων του παιδιού, ώστε να επιτευχθεί η καλύτερη δυνατή προσαρμογή του στην καθημερινή ζωή.

Ο ρόλος της κοινωνικής αποδοχής και της ενημέρωσης

Η κ. Μπαστάκη επισημαίνει ότι είναι κρίσιμο οι γονείς και το ευρύτερο περιβάλλον να ενημερώνονται σωστά για τον αυτισμό, προκειμένου να αποφεύγονται οι παρερμηνείες και τα κοινωνικά στερεότυπα. Η κατανόηση και η αποδοχή βοηθούν στη δημιουργία μιας συμπεριληπτικής κοινωνίας όπου κάθε παιδί έχει θέση.

Ο αυτισμός είναι μία εκ γενετής, δια βίου, νευροαναπτυξιακή διαταραχή η οποία επηρεάζει πολλές και σημαντικές πτυχές της λειτουργικότητας του ατόμου. Τα πρώτα συμπτώματα κάνουν την εμφάνισή τους νωρίς, από τη βρεφική κιόλας ηλικία, αν και τα περισσότερα παιδιά θα λάβουν διάγνωση από τα 3α έως τα 5α γενέθλια τους. Κάποια, ίσως και ακόμη πιο αργά.
Ας φανταστούμε τον ανθρώπινο εγκέφαλο σαν την πλακέτα ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή. Αποτελείται από πολλά και περίπλοκα κυκλώματα, τα οποία «αλληλεπιδρούν» και συνεργάζονται προκειμένου ο υπολογιστής να λειτουργεί ορθά. Αν κάποια «βλάβη» συμβεί στις συνδέσεις, ο υπολογιστής χάνει λειτουργίες και αν η βλάβη είναι μεγάλη ή περιλαμβάνει αρκετά κυκλώματα και συνδέσεις, τότε ο υπολογιστής μπορεί να σταματήσει να δουλεύει.

Έτσι και ο ανθρώπινος εγκέφαλος, η «ορθή» του λειτουργία εξαρτάται από τον πολλαπλασιασμό των νευρώνων, τις συνδέσεις μεταξύ τους και το «κλάδεμα» των ανενεργών ή άχρηστων συνδέσεων, που ξεκινά ενδομητρίως και συνεχίζεται κατά τα πρώτα χρόνια ζωής ενός ατόμου. Αν κάποιος παράγοντας, όπως ένα μικρόβιο, ένα στρεσογόνο ερέθισμα, μία χημική ουσία, ή ένα φάρμακο, επιδράσει στο εξαιρετικά σημαντικό αυτό διάστημα τη συναπτογένεση, τότε ο εγκέφαλος του ατόμου «λειτουργεί» και αντιλαμβάνεται τον κόσμο με διαφορετικό τρόπο.
Με δεδομένο ότι οι συνδυασμοί είναι ατελείωτοι, δεν υπάρχει «το τυπικό παιδί» με αυτισμό. Το κάθε παιδί είναι διαφορετικό, με ξεχωριστές ιδιαιτερότητες, δυνατότητες και ανάγκες, με αποτέλεσμα να μιλάμε για φάσμα νευροαναπτυξιακής διαταραχής και όχι για μια μεμονωμένη οντότητα.

Πώς αντιλαμβάνονται τον κόσμο άτομα με αυτισμό

Έτσι τα άτομα με διαταραχή αυτιστικού φάσματος, μπορεί να εμφανίζουν λειτουργικά και ποιοτικά ελλείμματα σε κοινωνικό, επικοινωνιακό, γνωστικό, συναισθηματικό, αισθητηριακό και συμπεριφορικό επίπεδο. Με απλά λόγια, αντιλαμβάνονται τον κόσμο και λειτουργούν με διαφορετικό τρόπο μέσα σε αυτόν. Συχνά, ο αυτισμός συνυπάρχει με άλλες νευροαναπτυξιακές και ψυχικές διαταραχές, όπως είναι η ελλειμματική προσοχή και η υπερκινητικότητα, η νοητική υστέρηση, τα προβλήματα συμπεριφοράς και συναισθήματος, η διαταραχή κινητικού συντονισμού, οι διαταραχές αισθητηριακής ρύθμισης κα.

Με την έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων και την έγκαιρη, κατάλληλη θεραπευτική παρέμβαση, τα περισσότερα άτομα βελτιώνουν σε σημαντικό βαθμό την λειτουργικότητα τους, εντάσσονται και προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο, αναπτύσσουν σχέσεις, φιλίες, ολοκληρώνουν την εκπαίδευση τους, εργάζονται και δημιουργούν οικογένεια. Εάν η θεραπευτική, συμπεριφορική παρέμβαση δεν εφαρμοστεί στο σωστό χρονικό παράθυρο ή δεν εφαρμοστεί για το κατάλληλο χρονικό διάστημα ή σε κάποιες περιπτώσεις δεν εφαρμοστεί καθόλου, πολλά από τα άτομα αυτά δε θα καταφέρουν να αποκαταστήσουν τα λειτουργικά τους ελλείμματα, ενώ κάποια από αυτά θα εγκαταλείψουν το σχολείο, θα απομονωθούν κοινωνικά, θα αναπτύξουν κοινωνικό άγχος, φοβίες, ιδεοψυχαναγκασμούς, κατάθλιψη και άλλα σοβαρότερα ψυχικά νοσήματα, κατά την ενήλικο ζωή.

Ποιά είναι τα συμπτώματα του Αυτισμού

Αλλά ποια είναι τα συμπτώματα που πρέπει να θορυβήσουν τους γονείς προκειμένου να αναζητήσουν τη βοήθεια του ειδικού; Όταν ένα παιδί καθυστερεί να κατακτήσει τα αναπτυξιακά του ορόσημα, πχ. καθυστερήσει να μιλήσει ή να περπατήσει κατά το 1ο έτος ζωής, εμφανίσει ελλείμματα ή αδεξιότητα στον τρόπο που επικοινωνεί σε κοινωνικό επίπεδο, δεν γυρίζει στο όνομά του, δεν δείχνει με το δείκτη αντικείμενα, δεν εκτελεί εντολή, δεν δείχνει ενδιαφέρον για τα άλλα παιδιά, απομονώνεται, όταν εμφανίζει στερεότυπες, μονότονες ενασχολήσεις και κινήσεις, όταν εμφανίζει τελετουργίες, ρουτίνες, εμμονές, ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, αισθητηριακά ελλείμματα, υπερβολική μη αναμενόμενη αντίδραση στα ερεθίσματα, τροφική επιλεκτικότητα ή σημαντικά προβλήματα συμπεριφοράς και συναισθήματος, τότε θα πρέπει να αναζητηθεί η γνώμη του ειδικού αναπτυξιακού παιδιάτρου.

Υπάρχει φάρμακο για την Αυτισμό;

Φάρμακο για τις διαταραχές του αυτιστικού φάσματος δυστυχώς δεν υπάρχει. Παρά το γεγονός ότι καθημερινά ξεφυτρώνουν νέες θεωρίες, προτάσεις και «θεραπευτικές» ιδέες, χωρίς επιστημονικό υπόβαθρο, η μόνη έως σήμερα βιβλιογραφικά και επιστημονικά τεκμηριωμένη θεραπευτική παρέμβαση είναι τα προγράμματα τροποποίησης της συμπεριφοράς. Η έγκαιρη διάγνωση και η πρώιμη παρέμβαση είναι το κλειδί, που θα μπορέσει να ανοίξει την πόρτα της θεραπευτικής οδού για τα άτομα με αυτισμό.

Τα προγράμματα πρέπει να είναι εξατομικευμένα και κατάλληλα προσαρμοσμένα στις ξεχωριστές θεραπευτικές ανάγκες του κάθε ατόμου, μιας και υπάρχουν άτομα με αυτισμό που δεν μιλούν, απομονώνονται κοινωνικά, δεν αυτοϋπηρετούνται και εμφανίζουν σημαντικά προβλήματα συμπεριφοράς, αλλά και από την άλλη πλευρά, υπάρχουν άτομα με αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας, με εξαιρετικά πλούσιο λεξιλόγιο, ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, στοιχεία χαρισματικότητας, που χρήζουν ενίσχυσης σε κοινωνικές δεξιότητες.

Τα τελευταία χρόνια, αυξάνεται σημαντικά το ποσοστό των ατόμων που πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια για να λάβουν διάγνωση. Πλέον, σύμφωνα με στοιχεία του CDC, το 2020, 1 στα 36 άτομα λαμβάνει διάγνωση αυτισμού στην Αμερική, με τα αγόρια να υπερτερούν σημαντικά από τα κορίτσια. Αυτό, παρότι αρχικά φέρνει σημαντική αναστάτωση στο περιβάλλον του ατόμου, παράλληλα προσφέρει την ευκαιρία για την έγκαιρη λειτουργικής αποκατάστασης των κοινωνικών, γνωστικών και συμπεριφορικών ελλειμμάτων τους και την ομαλή ένταξη τους στην εκπαιδευτική διαδικασία και στο κοινωνικό σύνολο.

Ο πρώτος σταθμός για την οικογένεια που έχει ερωτήματα σε σχέση με την ανάπτυξη του παιδιού είναι ο παιδίατρος. Αυτός είναι που θα ακούσει με προσοχή την αγωνία των γονέων, θα αναγνωρίσει πιθανά ελλείμματα στην ανάπτυξη και θα παραπέμψει στον αναπτυξιολόγο τα παιδία που είναι υψηλού κινδύνου να εμφανίσουν νευροαναπτυξιακές διαταραχές, για περαιτέρω διερεύνηση. Και αυτό που δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε είναι ότι όσο γρηγορότερα ζητήσουμε βοήθεια και μιλήσουμε για τις ανησυχίες μας στο ειδικό, τόσο το καλύτερο! Ενημερωθείτε, συζητήστε με τον Παιδίατρο σας οτιδήποτε σας απασχολεί και παράλληλα ζητήστε εξειδικευμένη βοήθεια.