Τέλειος γονέας: παγίδα για δύο

Κάποια από τα βασικότερα αρνητικά χαρακτηριστικά της γονεϊκότητας στη σημερινή εποχή (εννοείται ότι υπάρχουν και θετικά) είναι η τελειομανία, η μονομανία και η ματαιοδοξία. Πάρα πολλοί γονείς, στην εξαντλητική προσπάθειά τους να είναι τέλειοι, όχι μόνο αυτοπαγιδεύονται αλλά τραβάνε μέσα σε αυτή την παγίδα και τα παιδιά τους που είναι γραπωμένα επάνω τους.

Γράφει ο Δημήτρης Τσιριγώτης. Φυσικός

Υπάρχουν όμως πραγματικά τέλειοι γονείς; Υπάρχει συνταγή για τον τέλειο γονέα; Σαφέστατα όχι. Πάρτε το παράδειγμα ενός πολύ γνωστού παιδαγωγού, του Benjamin Spock γνωστού και ως «Dr. Spock», ο οποίος ήταν για κάποιες παλιότερες δεκαετίες ένα είδος γκουρού της ανατροφής των παιδιών για την αμερικανική κοινή γνώμη. Με τα βιβλία του και τις τηλεοπτικές του εκπομπές ο «Dr. Spock» συμβούλευε τους Αμερικανούς πώς να είναι οι τέλειοι γονείς για τα παιδιά τους. Μια μέρα όμως εμφανίστηκε ζωντανά στην τηλεόραση και αφού ζήτησε δημόσια συγνώμη ανακοίνωσε στους εμβρόντητους θεατές ότι όλες οι συμβουλές που τους έχει δώσει ώστε να μπορέσουν να γίνουν οι τέλειοι γονείς ήταν πιθανότατα λανθασμένες, αφού κάθε παιδί είναι μια ξεχωριστή περίπτωση και δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές. Πραγματικά γενναία η πράξη του «Dr. Spock» αλλά για τους Αμερικανούς γονείς ήταν ένα τεράστιο σοκ.
Ο τέλειος γονέας είναι αυτός που έχει τέλεια παιδιά
Ας περάσουμε τώρα στην ελληνική πραγματικότητα. Οι συζητήσεις μεταξύ γονέων είναι αποκαλυπτικές. Εκεί καταλαβαίνει κάποιος ότι πάρα πολλοί γονείς έχουν χάσει το μέτρο όσον αφορά τη σχέση τους με τα παιδιά τους. Γονείς που διακατέχονται από μονομανή ανάγκη να μιλάνε συνεχώς για τα παιδιά τους, που κομπάζουν διαρκώς για τα επιτεύγματα των παιδιών τους, που είναι έτοιμοι να καρπωθούν κάθε επιτυχία και κάθε ταλέντο των παιδιών τους, πεπεισμένοι ότι αυτοί οι ίδιοι είναι η μοναδική αιτία των ικανοτήτων και των θετικών αποτελεσμάτων των παιδιών τους. Γονείς που κάνουν υποδείξεις σε άλλους γονείς θεωρώντας ότι εκείνοι κατέχουν το know how στην ανατροφή παιδιών, έναν τομέα που παρεμπιπτόντως το κύριο χαρακτηριστικό του είναι η υποκειμενικότητα και η ανά περίπτωση αντιμετώπιση. Ακούγοντάς τους να συγκρίνονται και να ανταγωνίζονται μεταξύ τους έχεις την εντύπωση ότι η γονεϊκότητα είναι για αυτούς ένα είδος διαγωνισμού με σκοπό την ανακήρυξη του τέλειου γονέα. Και ποιος είναι για αυτούς ο τέλειος γονέας; Αυτός που έχει τα πιο τέλεια παιδιά, φυσικά!
Ο γονέας στη χώρα μας, χθες και σήμερα
Φαίνεται λοιπόν ότι μέσα σε λίγες δεκαετίες ο τύπος του γονέα στη χώρα έχει αλλάξει ριζικά. Οι γονείς τα παλαιότερα χρόνια είχαν εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά. Δεν ασχολιόντουσαν τόσο επισταμένα με τα παιδιά τους στην καθημερινότητά τους παρόλο που θεωρούσαν ως σκοπό ζωής να εξασφαλίσουν επαγγελματικά τα παιδιά τους ώστε να μπορούν να έχουν μια καλύτερη ζωή από τη δική τους. Σήμερα αντίθετα οι γονείς ασχολούνται πάρα πολύ με τα παιδιά τους κυρίως όσον αφορά την απόκτηση προσόντων και την σχολική επιτυχία. Η επιθυμία για τις σπουδές των παιδιών είναι θα έλεγα διαχρονική αλλά φαίνεται ότι σήμερα το κίνητρο είναι διαφορετικό: οι σημερινοί γονείς προσδοκούν όχι απλά την επαγγελματική εξασφάλιση για τα παιδιά τους αλλά την διάκριση. Και κάπως έτσι περάσαμε από τον γονέα του χθες που τo κυριότερο μέλημά του ήταν η κάλυψη των βασικών αναγκών για τα παιδιά του και που πιθανόν να μην ήξερε ούτε τα ονόματα των καθηγητών του παιδιού του στον «τέλειο γονέα» του σήμερα που θέλει να γνωρίζει και να φροντίζει και την παραμικρή λεπτομέρεια όσον αφορά το πρόγραμμα του παιδιού του, που καθορίζει όλα τα βήματα που θα πρέπει να ακολουθήσει το παιδί του ώστε πετύχει την τελειότητα, που τρέμει στην ιδέα ότι το παιδί του μπορεί να πληγωθεί, να κάνει λάθος ή να αποτύχει και που θέλει να καλύψει πέρα από βασικές ανάγκες του παιδιού του και τις βαθύτερες ανάγκες του. Τις βαθύτερες ανάγκες του όμως όπως τις φαντάζεται ο ίδιος και όχι απαραίτητα όπως πραγματικά είναι.
Και μοιάζει σήμερα η γονεϊκότητα να έχει εξελιχθεί σε επιστήμη, με ειδικούς, με σχολές γονέων, με μελέτες και βιβλιογραφία. Αναρωτιέμαι όμως μήπως με όλα αυτά έχει χαθεί το γονεϊκό ένστικτο και η χαρά της περιπέτειας του να μεγαλώνεις παιδιά; Τελικά τα παιδιά έχουν ανάγκη τόση πολλή και εμπεριστατωμένη γονεϊκή μέριμνα ή μήπως αυτή τους την ανάγκη την καλλιεργούμε εμείς οι γονείς γιατί θέλουμε να καλύψουμε δικές μας ανάγκες;
Άλλωστε δεν είναι αρκετά αντιφατικό το γεγονός είναι το ότι τα παιδιά του σήμερα μοιάζουν να είναι λιγότερο δεμένα συναισθηματικά με τους γονείς τους παρόλο που οι σημερινοί γονείς σαφώς αφιερώνουν πολύ περισσότερο χρόνο και κόπο στην ανατροφή τους; Αντιθέτως τα παιδιά του χθες ήταν πολύ πιο δεμένα με τους γονείς τους παρόλο που οι γονείς εκείνοι είχαν τις περισσότερες φορές ισχνή παρουσία στην καθημερινότητα των παιδιών. Υπάρχει όμως εξήγηση: φαίνεται ότι στα σημερινά παιδιά η προσκόλληση των γονέων πάνω τους, αντί να αποτιμάται ως ενδιαφέρον, δρα απωθητικά. Τα παιδιά νιώθουν ότι τους έχουν ρουφήξει όλο το χώρο και το χρόνο της αυθυπαρξίας και της αυτοδιάθεσης. Επίσης είναι φανερό ότι οι υπερβολικές προσδοκίες των γονέων δεν εκλαμβάνονται από τα παιδιά τους ως ανιδιοτελείς που αφορούν το δικό τους καλό αλλά ως ένα υστερόβουλο σχέδιο των γονέων για να λάμψουν οι ίδιοι.
Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου ποιος είναι ο πιο τέλειος γονέας;
Ο «τέλειος γονέας» έχει το χαρακτηριστικό ότι είναι βαθιά νάρκισσος. Θέλει να καθρεπτίζεται και να αυτοεπιβεβαιώνεται. Το είδωλο όμως που αντικρίζει στον καθρέπτη δεν είναι ο εαυτός του αλλά το παιδί του. Αν τυχαίνει αυτό που βλέπει λοιπόν να είναι το «τέλειο παιδί» τότε νιώθει και αυτός ως ο τέλειος γονέας. Τις περισσότερες φορές όμως τα υπό διαμόρφωση αυτά πλάσματα όπως είναι τα παιδιά είναι γεμάτα ατέλειες. Τότε ο γονέας είναι έτοιμος να σπάσει τον καθρέπτη του πληγώνοντας όμως με τα θραύσματα το ίδιο το παιδί του. Πολλές φορές μάλιστα γίνεται απορριπτικός γιατί είχε την απαίτηση τα δεδουλευμένα του να έχουν πιάσει τόπο. Πόσοι γονείς γύρω μας δεν νιώθουν ματαίωση λόγω των ατελών παιδιών τους; Και αυτός ο άτιμος ο καθρέπτης είναι τόσο ψεύτικος που μπορεί να σπάσει με την πρώτη αποτυχία, το πρώτο λάθος και την πρώτη στραβοτιμονιά του παιδιού.
Ναι αλλά όπως οι «τέλειοι γονείς» καθρεπτίζονται στα παιδιά τους έτσι και τα παιδιά αυτά έχουν μάθει να καθρεπτίζονται στους γονείς τους. Τι συμβαίνει λοιπόν όταν ένα παιδί βλέπει στο είδωλό του τη μορφή ενός απογοητευμένου γονέα; Η αυτό-εικόνα του τραυματίζεται βαριά. Μάλιστα, είναι πολύ δύσκολο να επουλωθεί και πολύ πιθανό αυτό να καθορίσει και τις μελλοντικές σχέσεις του παιδιού με άλλους ανθρώπους.
Βέβαια ένας «τέλειος γονέας» θα υποστηρίξει ότι όλα αυτά τα κάνει από αγάπη. Αγάπη όμως για ποιόν; Για το παιδί του όπως πραγματικά είναι ή για το παιδί που θα ήθελε να έχει;
Στην περίπτωση του «τέλειου γονέα» δεν υπάρχουν περίπλοκες και κρυφές αιτίες. Τα πράγματα είναι απλά: ο «τέλειος γονέας» έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση γιατί δεν έχει ποτέ του δεχτεί τις δικές του ατέλειες. Αφού λοιπόν αποβάλλει τον ναρκισσισμό του και μάθει να αποδέχεται την δική του ατελή φύση, τις αδυναμίες του, το δικαίωμα στο λάθος ίσως τότε να μπορεί να χαρεί και να χαρίσει τον ομορφότερο ρόλο της ζωής: του όμορφα ατελή αλλά αληθινού γονέα. Αλλιώς θα συνεχίζει να βασανίζεται και να βασανίζει σε αυτή την παγίδα για δύο.