Σχολικές γιορτές: Πηγή εθνικής συνείδησης, πηγή πολιτισμού

Οι σχολική γιορτές έχουν ένα πολύτιμο φορτίο, ένα φορτίο συλλογικής μνήμης και συλλογικών ονείρων. Έχουν σημαντική αποστολή: να διατηρούν και να αναπαράγουν εσαεί στη μνήμη των νέων γενιών στιγμές και γεγονότα μεγαλείου του λαού μας, να καλλιεργούν την εθνική μας συνείδηση και να συνεργούν καταλυτικά στη μεταβίβαση της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Του Νίκου Τσούλια

Μπορεί να θεωρούμε ότι απειλούνται από την τυποποιημένη έκφρασή τους, αλλά αυτό δε συνιστά μειωτικό παράγοντα. Γιατί κάθε φορά ανανεώνεται το περιεχόμενό τους εκ των πραγμάτων και συνάπτεται με το ιστορικό πλαίσιο της εποχής μας, γιατί κάθε φορά είναι μια διαρκώς καινούργια ματιά και μια πρόκληση έκφρασης των αναζητήσεων των νέων.
Το σχολείο έχει ανάγκη τις γιορτές. Γιατί η εκπαίδευση είναι θεσμός πολιτιστικός, γιατί η γνώση είναι χαρά ζωής, γιατί οι νέοι και οι νέες έχουν προσδοκίες από τη μόρφωσή τους. Κάθε φορά το όλο σκηνικό προετοιμασίας και οι εκδηλώσεις των σχολικών γιορτών είναι μια έκπληξη του φανερώματος των άπειρων δυνατοτήτων των παιδιών και των εφήβων, είναι μια απελευθέρωση των δημιουργικών δυνάμεων των μαθητών και των μαθητριών. Τόσα και τόσα χρόνια που βιώνουμε τη χαρά των σχολικών γιορτών ποτέ δεν αισθάνθηκα κάποιου είδους μονοτονία ή μονομέρεια.
Σίγουρα σε κάποιους μαθητές και μαθήτριες να είναι βαρετές οι σχολικές γιορτές. Ωστόσο, η μεγάλη πλειοψηφία τους εκτιμά ότι έχουν σημαντική προσφορά στην πνευματική και μορφωτική τους καλλιέργεια. Όσοι μάλιστα συμμετέχουν ενεργά θεωρούν ότι αποτελεί σημαντικό κομμάτι της σχολικής τους διαδρομής. Ποιος γονέας δεν έχει θαυμάσει και δεν έχει συγκινηθεί από την συμμετοχή του παιδιού του σε μια σχολική γιορτή και δεν φυλάει αυτές τις στιγμές σαν χρυσάφι της ψυχής του σ’ όλη του τη ζωή; Όταν μάλιστα η όλη ιστορία αφορά τις μικρές ηλικίες των παιδιών, τότε το όλο σκηνικό της συμμετοχής του παιδιού του συγκροτεί ίσως και τις πιο όμορφες στιγμές για το βλαστάρι του, γιατί αποκαλύπτουν και αθέατες πλευρές του παιδιού.
Οι σχολικές γιορτές συνδέονται με εθνικά σύμβολα και με ιστορικές τομές στην πορεία ενός λαού. Και στα σύμβολα συμπυκνώνονται συλλογικές φαντασιώσεις, μορφοποιούνται λαϊκά και κοινωνικά προτάγματα, εκφράζονται αξίες, ιδανικά και οράματα. Ποια θα μπορούσε να είναι η κοινωνικοποίηση των νέων αν το σχολείο οριοθετείται μόνο στην παροχή γνώσεων; Ποιο θα ήταν το ουσιαστικό περιεχόμενο της παιδείας αν η εκπαίδευση δεν αναπαράγει τους εθνικούς συμβολισμούς της χώρας;
Η Κ. Γιαννάκη, σε μια εμπεριστατωμένη έρευνά της και στο βιβλιογραφικό της μέρος υποστηρίζει, μεταξύ άλλων, και τα εξής. «Η σπουδαιότητα των συμβόλων για τη νοηματοδότηση του ανθρώπινου πολιτισμού είναι αδιαμφισβήτητη. Η σπουδαιότητα αυτή καταδεικνύεται από την έννοια του πολιτισμού την οποία προσδιορίζει ο Geertz ως εξής: ο πολιτισμός ‘δηλώνει ένα ιστορικά μεταβιβαζόμενο πρότυπο σημασιών, το οποίο ενσαρκώνεται σε σύμβολα, ένα σύστημα κληροδοτημένων αντιλήψεων εκπεφρασμένων σε συμβολική μορφή μέσω του οποίου οι άνθρωποι επικοινωνούν, διαιωνίζουν και αναπτύσσουν τη γνώση και τις στάσεις τους για τη ζωή».

Αλλά έχουν ενδιαφέρον τα πορίσματα της σχετικής έρευνας για το πώς βλέπουν οι εκπαιδευτικοί τις σχολικές γιορτές. «Οι σχολικές εθνικές γιορτές προσφέρουν ιστορική γνώση και διατηρούν την ιστορική μνήμη. Τα μηνύματα που προβάλλουν οι σχολικές γιορτές, σύμφωνα με τις δηλώσεις των εκπαιδευτικών, αποτελούν ένα σύνθετο σύστημα εθνικών και πανανθρώπινων αξιών. Το συμβολικό τους δε οπλοστάσιο είναι πλούσιο και αποτελείται τόσο από υλικά σύμβολα και όσο και από σύμβολα που αναδεικνύονται μέσα από τον λόγο που αρθρώνεται σε αυτές… Οι αξίες- ιδέες που συνιστούν το ηθικό αυτό μοντέλο όπως ο πατριωτισμός, η αγάπη για την ελευθερία, η ανιδιοτελής προσφορά στην πατρίδα βρίσκουν τη συμβολική έκφρασή τους σε μια ποικιλία συμβόλων των εθνικών σχολικών γιορτών» (Κ. Γιαννάκη, Οι εθνικές σχολικές γιορτές μέσα από τα μάτια των εκπαιδευτικών).

Η αναπαράσταση του αρχικού γεγονότος μέσα από τις σχολικές γιορτές δεν αποτελεί απλά και μόνο μια βιωματική μάθηση, η οποία έχει και καλύτερα αποτελέσματα συγκριτικά με την τυπική εικόνα της μάθησης της σχολικής αίθουσας. Οι σχολικές γιορτές ανατροφοδοτούν με μια σύγχρονη ματιά και με νέες ερμηνείες και επανερμηνείες τα γεγονότα – τομές, συγκροτούν έναν ιδιότυπο διάλογο με τις μεγάλες στιγμές της ιστορίας μας, εμπλουτίζουν τη σχολική ζωή και προσδίδουν αξιακό πλεόνασμα στην έννοια και στο ρόλο του σχολείου.
Σε κάθε περίπτωση, οφείλουμε να θυμόμαστε τη ρήση του εθνικού μας ποιητή: «ό,τι είναι αληθινό είναι και εθνικό», να συνειδητοποιούμε ότι αγωνιζόμαστε για ανοιχτές κοινωνίες, για εξωστρεφείς κοινωνίες, για κοινωνίες που θα προσβλέπουν στην προαγωγή της ειρήνης, και στην καλλιέργεια της φιλίας και της συνεργασίας των λαών. Οι σχολικές γιορτές έχουν νόημα και αξία. Αρτιώνουν τον παιδαγωγικό λόγο του σχολείου, αναδεικνύουν τον ηθικοπλαστικό ρόλο της ιστορίας και την αναγκαιότητα της βαθιάς επίγνωσής της για το σχεδιασμό του συλλογικού μέλλοντός μας.

Μπορούμε να αναρωτηθούμε το εξής απλό ερώτημα: Αν δεν γίνουν οι σχολικές γιορτές καθ’ όλη τη διάρκεια φοίτησης των νέων στους θεσμούς της εκπαίδευσης όπου καλλιεργείται η εθνική μνήμη και ο λαϊκός πολιτισμός μας, ποιος άλλος θεσμός θα μπορούσε να σηκώσει αυτό το βάρος; Και έτι περαιτέρω, υπάρχει άνθρωπος που δεν κρατάει στη μνήμη του στιγμές εθνικής αυτογνωσίας από τις σχολικές γιορτές;