Συζητώντας για το μεγαλείο του εκπαιδευτικού

Αν κάποιος ανατρέξει στο παρελθόν, θα διαπιστώσει ότι ποτέ ο εκπαιδευτικός δεν βρέθηκε σε ανάλογη δίνη εξελίξεων και ανακατατάξεων όπως σήμερα. Πέραν τούτου. Σε κάθε περίπτωση, αν αναφερόμαστε για οποιαδήποτε μορφής μεταρρύθμιση στην εκπαίδευση, είμαστε «αναγκασμένοι» να φιλοτεχνήσουμε το πορτραίτο του εκπαιδευτικού.

Των Πάρι Βεντήρη και Νίκου Τσούλια

 Η πολιτεία εξακολουθεί να νομοθετεί ενισχύοντας την «αυτονομία» της σχολικής μονάδας ρητορικά, χωρίς ουσιαστικά να ενδυναμώνει την αυτοτέλεια, το αυτοδιοίκητο και την αυτοδιαχείρισή της. Χωρίς πόρους, με ελλιπείς υποδομές, με υποστελέχωση των υποστηρικτικών δομών και με μόνο μέλημα τη μείωση των δαπανών για την παιδεία και την εκπαίδευση, το σχολείο ασφυκτιά.

     Σήμερα, ο εκπαιδευτικός αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις: Είναι η «άνοιξη» μιας εποχής, που εισάγει στην οικονομία της πληροφορίας κατά κύριο λόγο και στην κοινωνία της γνώσης κατά δεύτερο. Δυστυχώς δεν υπάρχει καμία ακόμα ανάλυση, επαρκής κατά τη γνώμη μας, κοινωνιολογική και παιδαγωγική ανάλυση, για να δώσει ένα στίγμα για το τι είναι «κοινωνία της γνώσης». Το μόνο που ξέρουμε σίγουρα είναι ότι υπάρχει επικυριαρχία της αγοράς και συνεχής υπερδιόγκωση της πληροφοριόσφαιρας και της τεχνόσφαιρας.

Για πρώτη φορά στην εξέλιξη των εκπαιδευτικών συστημάτων, ο εκπαιδευτικός καλείται να αντιμετωπίσει την ποιότητα στην εκπαίδευση μαζί με την μαζικοποίηση και τον εκδημοκρατισμό της εκπαίδευσης. Ήδη σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες υπάρχει η τάση για καθολίκευση και της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης – ανεξάρτητα από το γεγονός ότι δεν έχει θεσπιστεί ως υποχρεωτική. Για πρώτη φορά τίθεται λοιπόν η πρόκληση στην πράξη ότι πρέπει να μορφώσουμε όλα τα παιδιά, όλους τους νέους διασφαλίζοντας παράλληλα ποιότητα στην εκπαίδευση.

     Αυτό συμβαίνει ταυτόχρονα με αλλαγή στον παραδοσιακό χάρτη της εκπαίδευσης, αφού ήδη οι οικονομικοί πρόσφυγες έχουν αλλάξει εντελώς το όλο «τοπίο» και τα εκπαιδευτικά συστήματα της Ευρώπης. Κι εδώ στην πατρίδα μας είμαστε απροετοίμαστοι γι’ αυτή την εξέλιξη. Ένα άλλο πεδίο, το οποίο έχουμε να αντιμετωπίσουμε, είναι η Ευρωπαϊκή διάσταση της εκπαίδευσης. Οι λαοί αποφασίζουν κοινό μέλλον, άρα πρέπει να ξαναδιαβάσουν την ιστορία, τις παραδόσεις, τις κουλτούρες και πρέπει πάντως να δώσουν και ένα στίγμα μέσα και από το εκπαιδευτικό τους σύστημα. Κι εδώ είμαστε ακόμα πίσω.

Εκείνο που πρέπει να τονίσουμε όμως είναι το γεγονός, ότι αυτό που βιώνουμε σήμερα ως κρίση στο σχολείο, σε μεγάλο βαθμό μεταφέρεται ως κρίση, ως δοκιμασία του ίδιου του εκπαιδευτικού. Προσωποποιείται η κρίση. Και αυτό είναι μια εικόνα που την έχουν οι μαθητές και οι γονείς και η κοινωνία γενικότερα. Γιατί οι άλλοι παράγοντες που διαμορφώνουν ένα εκπαιδευτικό σύστημα είναι κυρίως «απόντες» από την πραγματική, τη ζώσα σχολική πραγματικότητα.

Βέβαια υπάρχουν νέες πραγματικότητες στο χώρο της μάθησης. Είναι απαραίτητο ένα πολύ πιο, από ό,τι πριν, απαιτητικό πρόγραμμα, διαφοροποιημένο στο περιεχόμενο, με λιγότερη μαθησιακή ύλη και με εμβάθυνση, όπως επιτάσσουν η σύγχρονη παιδαγωγική και η μεταγνωστική θεωρία.

Δηλαδή πως θα διαμορφώσουμε μεθοδολογίες, διδακτικές, ψυχολογίες του παιδιού, όλο αυτόν τον πλούτο της παιδαγωγικής κατάρτισης, και ταυτόχρονα να ανοίξουμε ενεργά τα καινούργια κεφάλαια: τη συνεργατικότητα, την οργάνωση της εξωτερικής γνώσης, που είναι πολύ σημαντική, κι ακόμα τη σχέση της κριτικής σκέψης «απέναντι» στην πληροφορία…

Παραθέτουμε ένα βασικό στοιχείο της UNESCO. «Ο εκπαιδευτικός οφείλει να διδάξει πως γνώση και πληροφόρηση είναι διαφορετικά αντικείμενα». Η εκπαίδευση δεν έχει σχέση με τη γνώση που γίνεται πληροφόρηση. Αλλά με τη γνώση, που γίνεται σοφία. Αυτή τη γνώση θέλουν να προάγουν οι εκπαιδευτικοί – όχι τη γνώση που εξατμίζεται με τη χρήση της.

Αλλά το πιο βασικό πεδίο άσκησης, που τίθεται στον εκπαιδευτικό είναι το εξής: «ποιος είναι ο πυρήνας της παιδαγωγικής του θεωρίας και πράξης». Τι ακριβώς υπηρετεί η διδασκαλία του; Ποιο είναι το πρώτιστο κοινωνικό καθήκον του; Με τι μπορεί να εμπνεύσει και να συνεπάρει τον παιδικό και εφηβικό κόσμο; Πώς θα είναι σίγουρος ότι «συναντά» καθημερινά τον ορθολογισμό και τον συναισθηματισμό των μαθητών του και των μαθητριών του προς έναν ορίζοντα εξανθρωπισμού των και αυτοπραγμάτωσής των;

     Κατά τη γνώμη μας, η Μαρία Μοντεσσόρι δίνει – μέσα από το «Μανιφέστο» της – μια καλή απάντηση στο κρίσιμο αυτό πεδίο. «Δύο δρόμοι ανοίγονται στην ανάπτυξη της προσωπικότητας – ο ένας οδηγεί στον άνθρωπο που αγαπάει κι ο άλλος στον άνθρωπο που κατέχει».

Μέλος της Γραμματείας και Γραμματέας, αντίστοιχα, του Τομέα Παιδείας του ΠΑ.ΣΟ.Κ. – Κινήματος Αλλαγής