Ο όρος «ψυχική διαταραχή» έκανε την εμφάνισή του στα πανάρχαια χρόνια. Έχει μάλιστα υποστεί άπειρες μεταβολές μέχρι σήμερα. Τα άτομα με κάποια ψυχική διαταραχή αντιμετωπίζονταν διαφορετικά από το κοινωνικό περιβάλλον -αναλόγως φυσικά και με τη διαταραχή που παρουσίαζαν.
Δήμητρα Πήττα, Εκπαιδευτικός & Επιστήμονας Ψυχικής Υγείας
Υπήρξαν εποχές που τους ανθρώπους αυτούς τους αντιμετώπιζαν ως «δαιμονισμένους», προσπαθώντας σε κάθε ευκαιρία να ξορκίσουν το κακό· κι αυτό, όχι με γνώμονα την παροχή βοήθειας στο άτομο που αντιμετώπιζε το πρόβλημα, αλλά κυρίως για την προστασία του κοινωνικού συνόλου που «απειλείτο».
Όσον αφορά τις περιπτώσεις των παιδιών με ψυχικές διαταραχές, οι πρώτες αναφορές γίνονται σε κείμενα πριν τον 18ο αιώνα. Εκείνη την εποχή, η πλειοψηφία των παιδιών απεβίωνε πριν καν αυτά κλείσουν τα 5 τους χρόνια· κι αυτό, λόγω της ανεπαρκούς ιατρικής φροντίδας και πρόνοιας αλλά και των σκληρών συνθηκών διαβίωσης. Τα παιδιά αντιμετωπίζονταν με ιδιαίτερη σκληρότητα και αναγκάζονταν πολλές φορές ακόμα και να δουλεύουν σε πολύ δύσκολες συνθήκες.
Η ύπαρξη δε σε κάποιο παιδί πνευματικής αναπηρίας, έκανε τα πράγματα ακόμα πιο δύσκολα για εκείνο, με την κατάσταση αυτή της υγείας του να αποδίδεται σε κάποια «δαιμονική κατοχή» ή να θεωρείται αποτέλεσμα της εγγενούς «απολίτιστης» φύσης των παιδιών. Οι όροι «παραμέληση» και «κακοποίηση» τα χρόνια εκείνα, δεν είχαν τη βαρύτητα που έχουν σήμερα· ήταν τακτικές που δε θεωρούνταν καν αξιόποινες. Πίστευαν δυστυχώς, πως είναι δικαίωμα του κάθε γονέα να εφαρμόζει μεθόδους που κρίνει αναγκαίες για την διαπαιδαγώγηση του παιδιού του και την επιβολή της πειθαρχίας.
Μια μικρή ελπίδα άρχισε να εμφανίζεται όταν ο φιλόσοφος και γιατρός Τζων Λοκ εξέφρασε για πρώτη φορά την πεποίθηση πως τα παιδιά πρέπει να ανατρέφονται με σκέψη και φροντίδα και όχι με αδιαφορία και σκληρότητα. Θεωρούσε πως το πνεύμα του παιδιού πρέπει να διατηρείται ζωντανό και ελεύθερο· πως τα παιδιά είναι πλάσματα με συναισθήματα και ευαισθησίες οπότε και πρέπει να τους δίνονται οι ανάλογες εκπαιδευτικές ευκαιρίες. Το παιδί θα πρέπει να αγαπήσει αυτό που μαθαίνει και όχι να εξαναγκαστεί. Κατ’ αυτόν, «Είναι καλύτερα να μάθει το παιδί να διαβάζει ένα χρόνο αργότερα παρά να του δημιουργηθεί αποστροφή προς το διάβασμα»
Αρχές του 19ου αιώνα, γίνεται και η πρώτη προσπάθεια ενασχόλησης με παιδί με ειδικές ανάγκες (κωφάλαλο με νοητική υστέρηση) από τον ιατρό Ζαν Ιτάρ ο οποίος και θεωρείται σήμερα ο πρόδρομος της ειδικής αγωγής. Φτάνει λοιπόν, το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, όπου είναι πλέον εμφανής η ύπαρξη παιδιών με τεράστιες δυσκολίες στο να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του σχολείου. Τα παιδιά εκείνη την εποχή διακρίνονταν σε αυτά που είχαν νοητικά προβλήματα και σε εκείνα που είχαν κατεξοχήν ψυχικά προβλήματα (ή αλλιώς προβλήματα συμπεριφοράς).
Στα τέλη του ίδιου αιώνα, γίνεται μια ελπιδοφόρα προσπάθεια όχι μόνο εντοπισμού αλλά και αντιμετώπισης των προβλημάτων των παιδιών (και ενηλίκων) με ψυχικές διαταραχές. Τότε ακούστηκε και για πρώτη φορά η άποψη πως η ανάπτυξη μιας ψυχικής διαταραχής είναι σταδιακή και εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο καθώς το παιδί μεγαλώνει. Παρόλα αυτά, υπήρχε ακόμα η γενικότερη πεποίθηση πως η πορεία μιας τέτοιας διαταραχής είναι μη αναστρέψιμη και ότι δεν επιδέχεται βελτίωσης.
Θεωρούσαν πως ο μοναδικός υπεύθυνος για την εμφάνιση αυτής της διαταραχής είναι το άτομο αποκλειστικά & πως το περιβάλλον δεν είχε καμία συμμετοχή στην εμφάνιση οιασδήποτε διαταραχής. Επομένως, η αντιμετώπιση ήταν περιορισμένη και περιελάμβανε μόνο την προσπάθεια καταστολής των πολύ σοβαρών συμπτωμάτων της εκάστοτε διαταραχής.
Αρχές του 20ου αιώνα, γίνεται εκ νέου μια προσπάθεια αντιμετώπισης της «κοινωνικής απειλής» : παιδιά και έφηβοι με ψυχικά προβλήματα –που θεωρούνταν υπεύθυνοι για διάφορες εγκληματικές ενέργειες αλλά και για άλλα μείζονα κοινωνικά προβλήματα της εποχής εκείνης- οδηγούνταν στην περιθωριοποίηση (με εγκλεισμό σε ιδρύματα) ακόμα και στην υποχρεωτική στείρωση (ευγονική).
Τότε, η εμφάνιση του Σίγκμουντ Φρόυντ θα είναι καταλυτική, εφόσον ήταν ο πρώτος που υποστήριξε πως είναι δυνατή μια θεραπευτική αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών στα παιδιά. Αναγνώριζε με λίγα λόγια το ρόλο των εμπειριών στην ανάπτυξη της ψυχοπαθολογίας, δίνοντας νόημα στην κάθε ψυχική διαταραχή εφόσον τη συνέδεσε με τις πρώιμες εμπειρίες της παιδικής ηλικίας · κάτι που ως τότε, είχε αγνοηθεί εντελώς.
Στα χρόνια που ακολούθησαν (1945-1965), παρατηρήθηκε σημαντική μείωση των παιδιών με ψυχικές διαταραχές που διέμεναν σε ιδρύματα, με αποκορύφωμα τη δεκαετία του 1960 όπου η συμπεριφοριστική θεραπεία άρχισε να εδραιώνεται ως το μέσο για τη συστηματική αντιμετώπιση των διαταραχών του παιδιού και της οικογένειάς του. Και αν και η μέθοδος αυτή αρχικά εφαρμοζόταν μόνο σε παιδιά με βαριά νοητική υστέρηση (δείκτης νοημοσύνης κάτω από 20-25), τη δεκαετία εκείνη αρχίζει να συζητιέται η εφαρμογή της και σε άλλες ψυχικές διαταραχές παιδιών και εφήβων.
Έτσι, γεννιέται η επιστήμη της Αναπτυξιακής Ψυχοπαθολογίας, μιας επιστήμης που δε θα επικεντρωθεί μόνο στη μελέτη της «δυσπροσάρμοστης» συμπεριφοράς & των αιτιών που οδηγούν σε αυτήν · αλλά μιας επιστήμης που αναγνωρίζει και αντιλαμβάνεται πως η εκδήλωση μιας τέτοιας παθολογικής συμπεριφοράς είναι δυναμική και αλλάζει καθ’όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου.
Πηγές
Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων, Ευθύμιος Κακούρος-Κατερίνα Μανιαδάκη
Τι είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα, neakriti.gr
Jean-Marc Gaspard Itard, intelltheory.com
Βαριά Νοητική Καθυστέρηση, pi-schools.gr
Σίγκμουντ Φρόυντ, el.wikipedia.org
Ακολουθείστε το iPaidia στο Google News
