Γράφει η Κρίστη Πόππη, Υποψήφια Διδάκτωρ Παιδοψυχολόγος

Όταν σκεφτόμαστε ένα παιδάκι 2,3,4 ετών πολλές φορές μας έρχονται στο μυαλό εικόνες από έντονα ξεσπάσματα, από παράλογη (για τα δικά μας δεδομένα) γκρίνια και από ένα χείμαρρο συναισθημάτων που παρασέρνει όποιον βρει μπροστά του.

Συχνά ξεχνάμε οτι όταν είναι ένα παιδί σε αυτή την ηλικία έχουμε την ευκαιρία να το βοηθήσουμε να έρθει σε επαφή με τα συναισθήματα του και να μάθει να εκφράζεται ώστε να μην γίνει στο μέλλον ένας συναισθηματικά αναλφάβητος ενήλικας. Γνωρίζουμε πλέον από μελέτες οτι τα παιδιά με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη παρουσιάζουν μειωμένη επιθετικότητα και έχουν την ικανότητα να λύνουν καθημερινά προβλήματα που προκύπτουν με μεγαλύτερη ευκολία. Τί μπορούμε να κάνουμε όμως εμείς για να βοηθήσουμε ένα μικρό παιδί;
Αναγνωρίζω και αφηγούμαι

Όταν απλά λέμε σε ένα παιδί να ηρεμήσει δεν το βοηθάμε αποτελεσματικά. Είναι μάταιο να ζητάμε στα παιδιά να είναι λογικά αφού εκείνη τη στιγμή λειτουργούν υπο την καθοδήγηση της δεξιάς «παράλογης» πλευράς του εγκεφάλου τους. Μπορούμε εναλλακτικά να αναγνωρίσουμε το συναίσθημα που τα διακατέχει και να εκφράσουμε συμπάθεια. Όταν θα είναι ήρεμα μπορούμε να αφηγηθούμε το σκηνικό μαζί με το παιδί και να τα βοηθήσουμε να καταλάβουν τί πυροδότησε την έκρηξη. Ακόμη και όταν το παιδί βιώνει μια αρνητική εμπειρία και λυπάται/φοβάται/θυμώνει δεν χρειάζεται να αποφύγουμε να μιλήσουμε γι’αυτήν ώστε να μην επαναφέρουμε μνήμες. Καλό είναι αντιθέτως να βοηθήσουμε το παιδί να την επεξεργαστεί και να το καθοδηγήσουμε με ερωτήσεις ώστε να βγάλει νόημα από αυτό που του συνέβη.

Αφουγκράζομαι και καθρεφτίζω

Ένα μικρό παιδί μπορεί να έχει περιορισμένο λόγο, αυτό όμως δεν σημαίνει οτι δεν βρίσκει άλλους τρόπους να επικοινωνήσει. Τα μη λεκτικά μηνύματα που στέλνει είναι άκρως σημαντικά και χρειάζεται να ακονίσουμε την ικανότητα μας να παρατηρούμε το παιδί, καθώς είναι το πιο σημαντικό εργαλείο που διαθέτουμε. Καθώς αφουγκραζόμαστε τα συναισθήματα του παιδιού, τα ονοματίζουμε για να ενισχύσουμε το συναισθηματικό του λεξιλόγιο και καθρεφτίζουμε αυτό που νιώθει και συμβαίνει. Για παράδειγμα, αν λυπηθεί που φεύγει ο/η φίλος/η από το σπίτι μπορούμε να πούμε: ¨Λυπήθηκες που έφυγε ο/η φίλος/η σου γιατί περνούσατε ωραία αλλά είναι αργά και έπρεπε να γυρίσει στο σπίτι του/της, άλλη φορά μπορεί να ξαναέρθει. Το καταλαβαίνω οτι αισθάνεσαι λύπη¨.
Μιλάμε για τα συναισθήματα και γινόμαστε παραδείγματα προς μίμηση

Όταν το παιδί είναι ήρεμο θα μπορούσαμε να συζητήσουμε μαζί του για τα διαφορετικά συναισθήματα και να εξηγήσουμε πως τα έντονα συναισθήματα έρχονται και φεύγουν, σαν τον αέρα που φυσάει δυνατά και σταματάει. Δεν επιλέγουμε όσα νιώθουμε, επιλέγουμε όμως πώς θα συμπεριφερθούμε λόγω όσων νιώθουμε και αυτό είναι ένα μήνυμα που θέλουμε να περάσουμε στα παιδιά. Χρειάζεται ακόμη να γνωρίζει το παιδί οτι όλοι πλημμυριζόμαστε από έντονα συναισθήματα και οτι είναι φυσιολογικό. Καλό είναι λοιπόν να μην ξεχνάμε κι εμείς να εκφραζόμαστε ώστε να ακολουθεί το παιδί το παράδειγμα μας.
Φαντασία και παιχνίδι

Τα παιδιά δεν γνωρίζουν πώς να διαχειριστούν τα συναισθήματα τους οπότε σας χρειάζονται για να τα βοηθήσετε να βρουν τον κατάλληλο τρόπο. Τα παιδιά επικοινωνούν μέσα από το παιχνίδι, τις ιστορίες και αν αφήσετε την φαντασία σας ελεύθερη μπορείτε να ανακαλύψετε δημιουργικούς τρόπους για να αποτρέψετε δυσάρεστες καταστάσεις. Μπορείτε για παράδειγμα να σκαρφιστείτε ένα τραγουδάκι ώστε να υπενθυμίζετε οτι τα χέρια δεν είναι για να χτυπάμε και το τραγούδι να εμπεριέχει και την εναλλακτική που δίνετε. Ακόμη μπορείτε να διαβάζετε μαζί παραμύθια ή να βγάζετε τις δικές σας ιστορίες που διαπραγματεύονται (διακριτικά) όσα απασχολούν το παιδί ώστε να ενισχύσετε την ενσυναίσθηση τους. Βοηθάει ακόμη το να ζητάμε στο παιδί να μας πει πώς αισθάνεται ένας από τους χαρακτήρες του βιβλίου και να μελετάμε τις εκφράσεις των προσώπων.

Κάποιες ιδέες που μπορεί να σας δώσουν έμπνευση σχετικά με την ενίσχυση της συναισθηματικής έκφρασης και της αυτορρύθμισης είναι:

Για να εξασκήσετε τις αναπνοές που ηρεμούν ένα παιδί μπορείτε να φτιάξετε κυκλάκια από χαρτόνι, να τα κολλήσετε σε καλαμάκια και να το έχετε ως «στόχο» για να το φυσάτε. Έτσι μπορείτε να μάθετε στο παιδί τις αναπνοές χαλάρωσης και με την εκπνοή θα πετυχαίνει το κυκλάκι οπότε θα καταλαβαίνει καλύτερα πόσο αέρα βγάζει.

Μπορείτε να φτιάξετε φατσούλες που να εκφράζουν διαφορετικά συναισθήματα πάνω σε πλαστικά πιάτα.

Μπορείτε να χρωματίσετε χαρτόνια (x2), να βάλετε μουσική και να πείτε στο παιδί οτι όταν σταματάει η μουσική θα δείχνετε το χρωματιστό χαρτόνι που κρατάτε και θα πρέπει να πηγαίνει να κάτσει στο αντίστοιχο χρώμα-χαρτόνι. Ειδικά αν είναι παρέα από παιδιά έχει περισσότερη πλάκα επειδή κερδίζει όποιος πάει πιο γρήγορα στο σωστό χρώμα.

Ένα άλλο παιχνίδι που βοηθάει στον συναισθηματικό συγχρονισμό είναι να κάνετε ο ένας τον καθρέφτη του άλλου και να κάνετε με τη σειρά ό,τι κάνει ο άλλος, από εκφράσεις προσώπου μέχρι κινήσεις σώματος. Το ίδιο μπορεί να γίνει και με χορευτικές φιγούρες.

Μπορείτε να πάτε βόλτα στο πάρκο και να εστιάσετε στους ήχους ώστε να εξασκήσει και το παιδί σας την ικανότητα του να παρατηρεί γύρω του (και τον εαυτό).

Στο τέλος της ημέρας θα μπορούσατε να αφηγείστε πώς περάσατε και τις στιγμές που σας έδωσαν χαρά.