Πώς μπορούν οι εκπαιδευτικοί να κάνουν τα παιδιά να αγαπήσουν το διάβασμα.

Στο πλαίσιο της ώρας καλλιέργειας της φιλαναγνωσίας των μαθητών, αλλά και με τη γενικότερη στάση σου στην τάξη, καλείσαι να γίνεις συναναγνώστης, εμψυχωτής, διαμεσολαβητής, εξασφαλίζοντας το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα μπορούν να εκφράζονται άνετα και άφοβα, όπως ταιριάζει στην ηλικία και την ιδιοσυγκρασία τους.

Επιπλέον, με τις αναγνωστικές δράσεις που θα υλοποιήσεις σου δίνεται η δυνατότητα να προσεγγίσεις μαθητές που θεωρούνται αδιάφοροι ή αδύναμοι, αφού για κάθε παιδί υπάρχει ένα βιβλίο που αγγίζει τις ανησυχίες και τις ανάγκες του.

Είναι κρίσιμο να αισθανθούν τα παιδιά ότι η ώρα της φιλαναγνωσίας είναι μια διαφορετική στιγμή στη σχολική τους ζωή. Είναι μια ζώνη ελευθερίας, δημιουργικότητας, στην οποία μπορούν να εκφράσουν επιθυμίες, τάσεις, σκέψεις που σε άλλες ώρες ίσως είναι περισσότερο δύσκολο.

Σημαντικό είναι επίσης, ειδικά για τα μικρότερα παιδιά, να έρχονται σε επαφή με βιβλία, να τα πιάνουν, να τα ξεφυλλίζουν, να μαθαίνουν, να αντλούν πληροφορίες από το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο. Έτσι θα ξέρουν πώς να διαλέξουν βιβλία σε ένα βιβλιοπωλείο ή μια βιβλιοθήκη.

Γενικότερα, η ένταξη του βιβλίου στη ζωή της τάξης με κάθε αφορμή, εκτός της ώρας της φιλαναγνωσίας, μαθαίνει στα παιδιά ότι η ανάγνωση αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας.

Ακολουθούν μερικές σκέψεις και προτάσεις για δραστηριότητες οι οποίες ελπίζουμε θα σε βοηθήσουν να βρεις το προσωπικό σου δρόμο στην ώρα της φιλαναγνωσίας, έτσι ώστε να γίνει, για σένα πρωτίστως, ώρα ψυχαγωγίας και αποσυμπίεσης από τα συνήθη προβλήματα της ζωής στο σχολείο. Πολλές περισσότερες ιδέες θα προκύψουν, είναι βέβαιο, μέσα από την πρακτική και τις γόνιμες ανταλλαγές σου με τα παιδιά.

Είναι γνωστό ότι τα περισσότερα βιβλία αφηγούνται ιστορίες:

·Μια ιστορία μπορούμε απλώς να την αφηγηθούμε ή να τη διαβάσουμε δείχνοντας ή όχι τις εικόνες της και έπειτα να συζητήσουμε με τα παιδιά.

·Μπορούμε να τη διαβάσουμε ή να την αφηγηθούμε κι ύστερα τα παιδιά να ζωγραφίσουν, να τη δραματοποιήσουν, να παίξουν ένα παιχνίδι, να κατασκευάσουν ένα επιτραπέζιο παιχνίδι ή να την αναπλάσουν με άλλους τρόπους (π.χ. παντομίμα, κουκλοθέατρο, θέατρο σκιών).

·Μπορούμε να την αφηγηθούμε και να τη δραματοποιήσουμε στη βιβλιοθήκη, αν υπάρχει, στην αίθουσα διδασκαλίας, στο πίσω μέρος της αίθουσας, στο προαύλιο αν ο καιρός το ευνοεί ή να τη μαγνητοφωνήσουμε με τη φωνή μας ή τη φωνή των παιδιών και να την ακούσουμε υπό τους ήχους μιας ήρεμης μουσικής.

Βέβαια, όπως επίσης είναι γνωστό, περισσότερο από τα λόγια, μέσα από πράξεις περνούν τα ουσιαστικά μηνύματα. Γι’ αυτό:

·Ειδικότερα στις πιο μικρές τάξεις, μπορούμε να έχουμε στο πίσω μέρος της αίθουσάς μας ένα χαλί με μαξιλαράκια όπου μπορούμε να αναγνώσουμε την ιστορία μας. Ας την ονομάσουμε Γωνιά Αφήγησης ή Γωνιά Βιβλιοθήκης. Εκεί ας βρίσκεται και ένα ταμπλό με ιστορίες των παιδιών, ζωγραφιές τους από την Ώρα Φιλαναγνωσίας, αποκόμματα από περιοδικά και εφημερίδες για το βιβλίο, φωτογραφίες λογοτεχνών κ.λπ.

·Το παιδί έχει συνήθως μικρή αναγνωστική εμπειρία. Γι’ αυτό οι όποιες προσπάθειες κάνουμε και οι όποιες δραστηριότητες ακολουθούμε, καλό είναι να έχουν και παιγνιώδη μορφή. Επίσης, καλό είναι να έχουμε υπόψη ότι ο μικρός αναγνώστης ταυτίζεται έντονα με τους ήρωες των βιβλίων.

·Ωστόσο, υπάρχουν παιδιά που είτε έχουν ακούσει πολλές αφηγήσεις είτε έχουν διαβάσει αρκετά βιβλία. Δηλαδή, παιδιά της ίδιας ηλικίας συμβαίνει να έχουν διαφορετική αναγνωστική εμπειρία. Κάθε αναγνώστης αντιλαμβάνεται και ερμηνεύει διαφορετικά ένα κείμενο, ανάλογα με τις κοινωνικές και πολιτισμικές του προσλαμβάνουσες, αλλά και ο ίδιος αναγνώστης δεν διαβάζει ποτέ το ίδιο κείμενο ξανά με τον ίδιο τρόπο.

·Στις φιλαναγνωστικές μας πρακτικές εντάσσουμε δημιουργικά και άλλες περιοχές τέχνης και τεχνικής (ζωγραφική, μουσική, τραγούδι, ηλεκτρονικός υπολογιστής κ.ά.). Σε αυτές μπορούν κατά περίπτωση να συνδράμουν και οι εκπαιδευτικοί των εικαστικών, της μουσικής, της πληροφορικής, της θεατρολογίας, της φυσικής αγωγής.

·Το βιβλίο ή η ιστορία που θα επιλεγεί στην ώρα της φιλαναγνωσίας μπορεί να έχει σχέση θεματική π.χ. με το μάθημα της Γλώσσας, το Ανθολόγιο, τη Μελέτη Περιβάλλοντος, την επικαιρότητα (σχολικές γιορτές, διάφοροι επέτειοι, παγκόσμιες ημέρες): Π.χ. Το φθινόπωρο στην παιδική λογοτεχνία, ο Β’ παγκόσμιος πόλεμος, Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, Πολυτεχνείο (για μεγάλες τάξεις), δικαιώματα, Ημέρα του παιδιού, οικολογικό πρόβλημα, διαπολιτισμικότητα και βέβαια από μέσα Νοεμβρίου ιστορίες και παραμύθια για τα Χριστούγεννα. Επίσης, από την αρχή της χρονιάς μπορείς να προετοιμάζεις τα παιδιά για τη μεγάλη γιορτή της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου, στις 2 Απριλίου.

·Σπουδαία βοήθεια στην καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας προσφέρει και η γνωριμία των παιδιών με συγγραφείς και εικονογράφους. Το ΕΚΕΒΙ σας παρέχει σημαντική βοήθεια για την πραγματοποίηση τέτοιων συναντήσεων (επιλέξτε δημιουργό που θα θέλατε να συναντήσετε εσείς και οι μαθητές σας και επικοινωνήσετε έγκαιρα με το ΕΚΕΒΙ κάνοντας Αίτηση ΕΔΩ).

Τέλος, καλό είναι να έχουμε πάντοτε στο νου μας τα δικαιώματα του αναγνώστη, σύμφωνα με τον Daniel Pennac.

Το παιδί έχει δικαίωμα:

·να μη διαβάζει,

·να πηδάει σελίδες,

·να μην τελειώνει ένα βιβλίο,

·να το ξαναδιαβάζει,

·να διαβάζει οτιδήποτε,

·στον μποβαρισμό (ικανοποίηση αισθήσεων),

·να διαβάζει οπουδήποτε,

·να τσαλαβουτάει,

·να διαβάζει μεγαλόφωνα,

·να σιωπά.

Ίσως αν σκεφτούμε αυτά, να απελευθερωθούμε κι εμείς βαδίζοντας με τις μικρές μας αναγνώστριες και με τους μικρούς μας αναγνώστες στους δρόμους της φιλαναγνωσίας.

Και μερικές ιδέες για δραστηριότητες την ώρα της φιλαναγνωσίας:

·Δημιουργία Λέσχης Ανάγνωσης: Παράλληλα με την καθιερωμένη ώρα φιλαναγνωσίας και με τη συνεργασία του σχολείου και των γονέων, οι μαθητές με το δάσκαλό τους ή τη δασκάλα τους μπορούν, κατά τακτά διαστήματα, να λειτουργούν Λέσχη Ανάγνωσης, όπου θα κοινοποιούν στους συμμαθητές ή στους γονείς την προσωπική τους εμπειρία από κάποιο βιβλίο. Εδώ μπορεί να βρίσκει έκφραση και η προσωπική ανάγνωση βιβλίων από μεμονωμένους μαθητές, δασκάλους ή γονείς.

·Κατασκευή διαφημιστικού υλικού (αφίσα, σελιδοδείκτης, σποτάκι) για το βιβλίο, καθώς και επιτραπέζιου παιχνιδιού με την πλοκή ενός βιβλίου.

·Δημιουργία ραδιοφωνικής ή τηλεοπτικής εκπομπής ή εφημερίδας με παρουσιάσεις βιβλίων.

·Έκδοση Περιοδικού Φιλαναγνωσίας: Στο πλαίσιο της έκδοσης ενός τέτοιου περιοδικού συστήνεται μια πρωτόλεια εκδοτική ομάδα που περιλαμβάνει μερικούς βασικούς ρόλους: συντάκτες, ρεπόρτερς, επιμελητές/διορθωτές, σκιτσογράφους/εικονογράφους, υπεύθυνους διαφήμισης, υπεύθυνους υλικών, τυπογραφείου, οικονομικής διαχείρισης και διακίνησης του περιοδικού. Τα παιδιά συμμετέχουν σε μια τέτοια ομάδα σύμφωνα με τις ειδικότερες δεξιότητές τους, συνεργάζονται και όλα μαζί ανοίγουν το σχολείο προς την κοινωνία.

·Λειτουργία Βιβλιοθήκης και Ανταλλακτικού Βιβλιοπωλείου: Τα παιδιά μπορούν να ενισχύσουν τη σχολική βιβλιοθήκη, να τη λειτουργήσουν με προσωπική εργασία ή να ανταλλάξουν μεταξύ τους βιβλία.

·Οργάνωση εκθέσεων βιβλίου, περιοδικών που έχουν σχέση με το βιβλίο, εφημερίδων και κυρίως προβολή των ένθετων που ασχολούνται με το βιβλίο ή άλλες σχετικές εκδηλώσεις. Πρόκειται για πολύπλευρη δραστηριότητα, στην οποία τα παιδιά και πάλι καλούνται να αναλάβουν ποικίλους ρόλους.

·Συμμετοχή σε διαγωνισμούς, λ.χ. ποίησης, δοκιμίου, με αφορμή επετείους, αφιερώματα κ.ά. Ο δάσκαλος ή η δασκάλαείναι απαραίτητο να ενθαρρύνουν τους μαθητές και ιδιαιτέρως εκείνους που πιθανόν έχουν το ταλέντο να λάβουν μέρος σε μια τέτοια διοργάνωση.

Ο κατάλογος με τις παραπάνω δραστηριότητες είναι ενδεικτικός και καθόλου περιοριστικός. Περισσότερες ιδέες και προτάσεις θα βρεις στον ηλεκτρονικό κόμβο του ΕΚΕΒΙ για τη φιλαναγνωσία (www.philanagnosia.gr), ο οποίος θα εμπλουτίζεται τακτικά. Επίσης, θα δίνεται και ενδεικτικό υλικό στις κατά τόπους ημερίδες οι οποίες θα διεξάγονται από το τρέχον σχολικό έτος.

Χρήσιμο θα ήταν επίσης να προτρέπεις τους μαθητές σου να επισκέπτονται τον κόμβο του ΕΚΕΒΙ για τους μικρούς αναγνώστες (www.mikrosanagnostis.gr), όπου μπορούν να διαβάσουν και να ακούσουν ιστορίες, να παίξουν, να προβληματιστούν, να βρουν συνδέσμους για μουσεία, λέσχες ανάγνωσης, πολιτιστικούς χώρους, βιβλιοθήκες και πολλά άλλα.

Αγαπητή/έ εκπαιδευτικέ,

Πιστεύουμε ακράδαντα στις δημιουργικές δυνάμεις που κρύβεις μέσα σου και στο μεράκι σου και για αυτό σε θεωρούμε βασικό σύμμαχο στην προσπάθειά μας να αλλάξουμε τη σχέση του παιδιού –κι άρα του αυριανού εφήβου και ενήλικα– με την ανάγνωση, με το βιβλίο, με τη γνώση.

Καταλαβαίνουμε ότι σε μια εποχή οικονομικής κρίσης, εμείς σου ζητάμε να κάνεις κάτι παραπάνω. Με την έννοια ότι με λιγοστά συνήθη έξοδα που το σχολείο είναι αναγκαίο να αναλάβει (διάθεση αναλώσιμων υλικών σε χαρτιά, χρώματα κ.λπ.), μπορείς να κάνεις τα παιδιά να ταξιδέψουν στον υπέροχο κόσμο των βιβλίων, γνωρίζοντας έτσι καλύτερα τον κόσμο αλλά και συνάμα τον εαυτό τους.

Σε παρακαλούμε και ελπίζουμε να το δεις, όπως το βλέπουμε κι εμείς, ως ένα δώρο στα παιδιά μας, ως μια παρακαταθήκη για το μέλλον.

Σ’ ευχαριστούμε εκ των προτέρων,

Επιστημονική και Συμβουλευτική Επιτροπή της συγχρηματοδοτούμενης Πράξης Καινοτόμες Δράσεις για την ενίσχυση της Φιλαναγνωσίας»

* Η επιστολή αυτή εστάλη στα σχολεία με την έναρξη της πρώτης χρονιάς του Προγράμματος, τον Σεπτέμβριο του 2011.

ΣΥΧΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

·Ποιο είναι το “κατάλληλο” βιβλίο για τα παιδιά;

Θα πρέπει καταρχάς να συμφωνήσουμε ότι δεν είναι όλα τα βιβλία κατάλληλα για όλους. Όπως, λοιπόν, ο κάθε αναγνώστης, έτσι και το κάθε παιδί έχει τους δικούς του ρυθμούς εξέλιξης, διαφορετική νοητική και συναισθηματική ωρίμανση, άλλες κλίσεις, ενδιαφέροντα και ανάγκες, ζει σε διαφορετικές οικογενειακές ή κοινωνικές συνθήκες. Έτσι η “συνάντησή” του με τους ήρωες και τα δρώμενα ενός βιβλίου μπορεί να είναι από εντελώς αδιάφορη έως τρομερά ελκυστική.

Στις αναγνωστικές προτάσεις που κάνουμε προς τα παιδιά βασιζόμαστε συνήθως είτε στις δικές μας προτιμήσεις -κριτήριο που μπορεί να αποδειχθεί επισφαλές για την επιλογή-, είτε στη συλλογική εμπειρία και στην αποδεδειγμένη προτίμηση του ευρύτερου παιδικού κοινού -ασφαλέστερο κριτήριο-, είτε στις εκφρασμένες αναζητήσεις κάθε παιδιού που έχουν σχέση με τους πόθους και τους προβληματισμούς του.

Τι θα αναζητήσει κάθε παιδί στο βιβλίο είναι μια εντελώς προσωπική υπόθεση: άλλο θα ταυτιστεί απλά με τον ήρωα, άλλο θα πετάξει σε κόσμους φανταστικούς και αυτό θα του προσφέρει μια υπέρμετρη ευχαρίστηση, άλλο θα αναζητήσει τον πιο χειροπιαστό προβληματισμό ενός κοινωνικού έργου, άλλο θα το γοητεύσει η ιστορική διάσταση της μυθοπλασίας, άλλο θα συγκινηθεί από τη ενδοσκόπηση μιας λυρικής αφήγησης.

·Πού θα βρω τα βιβλία;

Ακανθώδες θέμα για την αντιμετώπιση του οποίου χρειάζεται επινοητικότητα. Η ώρα Φιλαναγνωσίας δίνει την ευκαιρία στο δάσκαλο να σεβαστεί τις αναγνωστικές προτιμήσεις των μαθητών του. Ας ζητήσει από τα παιδιά μετά από μικρή έρευνα σε γειτονικά Βιβλιοπωλεία και Βιβλιοθήκες να προτείνουν εκείνα τα βιβλία που θέλουν να διαβαστούν στην τάξη την ώρα αυτή. Η δασκάλα ή ο δάσκαλος μπορεί να συστήσει βιβλία τα οποία τα παιδιά μπορούν να αγοράσουν ή να δανειστούν από βιβλιοθήκες.

·Επιτρέπεται να φωτοτυπήσω ένα βιβλίο και να μοιράσω φωτοτυπίες στην τάξη;

Μια τέτοια πρακτική μάλλον πρέπει να την αποφεύγουμε. Όχι μόνο επειδή το βιβλίο, ως πνευματικό προϊόν, εμπίπτει στους νόμους περί πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά επειδή κάτι τέτοιο θα ήταν καταστροφικό για τη σχέση αγάπης ανάμεσα στο παιδί και το βιβλίο που επιχειρούμε να χτίσουμε. Το απόσπασμα, η φωτοτυπία, εργαλειοποιούν την ανάγνωση, σκοτώνουν την απόλαυση και τον ψυχαγωγικό της χαρακτήρα.

·Να διαβάζω φωναχτά στην τάξη;

Ο τρόπος εκφοράς του λόγου, ο ορθός επιτονισμός και ρυθμός, το ηχόχρωμα της φωνής, οι χειρονομίες και γενικότερα η γλώσσα του σώματος, τροφοδοτούν τη δημιουργική φαντασία του μικρότερου παιδιού και το εισάγουν σιγά σιγά στον κόσμο του βιβλίου.

Η ανάγνωση είναι η ερμηνεία, είναι η αυλαία που τραβιέται για να αποκαλυφθεί η σκηνή και να παρακολουθήσουμε τα δρώμενα. Η περιληπτική απόδοση, η αναδιήγηση, οι διευκρινιστικές ερωτήσεις, η έμφαση στα πιο χαρακτηριστικά σημεία αποκαλύπτουν το βαθμό αυτής της πρώτης πρόσληψης και χαράσσουν την επόμενη πορεία.

Καθώς βέβαια το παιδί μεγαλώνει, η ανάγκη της έκφωνης ανάγνωσης περιορίζεται, η ανάγνωση γίνεται μια πιο ιδιωτική στιγμή.

·Πώς αντιδρούν οι μικροί αναγνώστες στην ανάγνωση βιβλίων;

Κάθε μικρός αναγνώστης έχει τον δικό του τρόπο αντίδρασης απέναντι στα διάφορα κείμενα: συνήθως τα πολύ μικρά παιδιά έχουν την τάση να εξωτερικεύουν άμεσα την εμπειρία τους και να την εκφράζουν με διάφορους τρόπους: με το λόγο (ερωτήσεις, σχόλια, αναδιήγηση κ.ά.), με δραματοποίηση, χειροτεχνίες και άλλες κατασκευές, ζωγραφική, μουσική, χορό.

Τα μεγαλύτερα παιδιά, μπορούν να αντιδράσουν με όλους αυτούς τους τρόπους, κυρίως όταν πρόκειται για ανάγνωση κειμένου στην τάξη και συλλογική διαπραγμάτευση κάποιου κειμένου. Όταν όμως πρόκειται για σιωπηρή ανάγνωση, ενδέχεται η αντίδρασή τους να είναι πιο εσωτερική, λιγότερο ορατή. Εξαρτάται από τον τύπο, τη νοητική και συναισθηματική ωρίμανσή τους, την περίσταση αλλά και το ίδιο το βιβλίο. Η εσωτερικοποίηση της αναγνωστικής εμπειρίας, ο στοχαστικός δηλαδή προβληματισμός και η ανάγκη προσωπικής διαπραγμάτευσης των ιδεών ή των συναισθημάτων που γεννιούνται με βάση το κείμενο είναι απολύτως θεμιτή αντίδραση, αρκεί να μη συνοδεύεται από μόνιμη τάση ενδοστρέφειας και κοινωνικής απομόνωσης.

Γι’ αυτό, τόσο οι γονείς όσο κυρίως οι δάσκαλοι, είναι ανάγκη να διαβλέπουν τις ιδιαιτερότητες των παιδιών και από το καθένα να αναμένουν την προσωπική του αντίδραση απέναντι στο βιβλίο. Η εξωστρέφεια και οι συλλογικές δραστηριότητες ευνοούν την κοινωνικοποίηση και τη δημιουργικότητα των παιδιών, δενοδηγούν όμως πάντα σε ανάπτυξη της φιλαναγνωσίας.

Συντονιστής προγράμματος: Κώστας Κατσουλάρης